Go na content

Go na table of contents

2

Gado nen na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel

Gado nen na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel

Bijbel sabiman e taki dati a Tetragrammaton (יהוה) noso den fo letter fu Gado nen, skrifi sowan 7000 tron na ini owruten dokumenti fu den Hebrew Buku fu Bijbel. Ma furu fu den e taki dati a nen no de na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel di ben skrifi biginbigin. Dati meki furu sma na ini a ten disi di e vertaal san den e kari a Nyun Testamenti no e gebroiki a nen Yehovah. Den e gebroiki „Masra” na presi fu Gado eigi nen, srefi te den e vertaal pisi fu den Hebrew Buku fu Bijbel di abi a Tetragrammaton.

Den sma di vertaal a Nyun-Grontapuvertaling no du dati. Na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel den gebroiki a nen Yehovah sowan 237 leisi. Di den du disi, den hori tu prenspari sani na prakseri: (1) Den owruten Griki dokumenti di wi abi now, na kopi fu den wan di den Bijbel skrifiman ben skrifi biginbigin. Furu fu den dusundusun kopi dati, skrifi sowan tu hondro yari baka di den fosi dokumenti skrifi. (2) Na a ten dati, den sma di meki kopi fu den dokumenti puru a Tetragrammaton. Na presi fu dati, den poti a Griki wortu Kurios, san wani taki „Masra”. A kan tu taki den meki kopi fu tra dokumenti pe sma ben puru Gado nen kaba.

A komte di vertaal a Nyun-Grontapu Bijbel feni furu buweisi di e sori taki a Tetragrammaton ben de na ini den fosi Griki dokumenti. Luku san den feni:

  • Na ini a ten fu Yesus nanga den apostel, sma ben e gebroiki kopi fu den Hebrew Buku fu Bijbel di ben abi a Tetragrammaton na ala den presi pe Bijbel skrifiman ben skrifi en biginbigin. Na ini owruten, furu sma no ben e tweifri na a sani disi. Now di sma feni kopi fu den Hebrew Buku fu Bijbel fu a fosi yarihondro noso moro fruku srefi na ini Kumran, den no abi fu tweifri moro.

  • Na ini a ten fu Yesus nanga den apostel, a Tetragrammaton ben de fu feni tu na ini den Griki vertaling fu den Hebrew Buku fu Bijbel. Hondrohondro yari langa, sabiman prakseri taki a Tetragrammaton no ben skrifi na ini den dokumenti fu a Griki Septuaginta vertaling fu den Hebrew Buku fu Bijbel. Ma na mindri 1940 nanga 1950, sabiman ondrosuku wan tu pisi fu den owru dokumenti fu a Griki Septuaginta Bijbel fu Yesus ten, di abi Gado nen èn di skrifi nanga Hebrew letter. Na so wi sabi taki na ini Yesus ten den kopi fu den Griki Buku fu Bijbel ben abi Gado nen. Ma na a di fu fo yarihondro Baka Krestes, sma kon si taki furu owruten dokumenti fu a Griki Septuaginta Bijbel, soleki a Codex Vaticanus nanga a Codex Sinaiticus, no poti Gado nen na ini den buku Genesis te go miti Maleaki, aladi a ben de na ini moro owru dokumenti. Dati meki wi no musu fruwondru taki den dokumenti fu a ten dati, no abi Gado nen na ini a Nyun Testamenti, noso a Griki pisi fu Bijbel.

    Yesus ben taki krin: „Mi kon na ini a nen fu mi Tata.” A ben taki tu dati ala san a du, a ben e du na ini „a nen fu [en] Tata”

  • Den Kresten Griki Buku fu Bijbel srefi e sori taki Yesus gebroiki Gado nen èn taki a ben fruteri trawan fu a nen dati (Yohanes 17:6, 11, 12, 26). Yesus ben taki krin: „Mi kon na ini a nen fu mi Tata.” A ben taki tu dati ala san a du, a ben e du na ini „a nen fu [en] Tata”.​—Yohanes 5:43; 10:25.

  • Den Kresten Griki Buku fu Bijbel na wan pisi tu fu Gado Wortu fu di Gado meki sma skrifi den neleki fa a du dati nanga den Hebrew Buku fu Bijbel. Dati meki a no kan taki wantronso Yehovah nen no de moro na ini den pisi dati fu Bijbel. Na ini a yari 49, a disipel Yakobus taigi den owruman fu Yerusalem: „Simeon fruteri finifini fa Gado bigin poti prakseri na den sma di no de Dyu, fu puru wan pipel na den mindri di musu tyari en nen” (Tori fu den apostel 15:14). Fa Yakobus ben o man taki dati, efu nowan sma na ini a fosi yarihondro ben sabi noso gebroiki Gado nen?

  • Na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel yu kan feni a syatu fasi fa sma skrifi Gado nen. Den wortu „prèise Yah” soleki fa dati skrifi na ini Openbaring 19:1, 3, 4, 6, kon fu a Hebrew wortu „Haleluyah”. „Yah” na a syatu fasi fa sma skrifi a nen „Yehovah”. Furu nen na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel abi wan pisi fu Gado nen na ini. Fu taki en leti, difrenti buku e sori taki Yesus eigi nen wani taki „Yehovah na frulusu”.

  • Owruten Dyu buku e sori taki den Dyu Kresten gebroiki Gado nen na ini den buku fu Bijbel di skrifi na ini Grikitongo. A Tosefta, di kaba skrifi na a ten fu a yari 300, abi ala den Dyu wet di den afo fruteri den bakapikin fu den. A e fruteri fa sma bron den buku fu den Kresten na a Sabat-dei: „Sma bron den buku fu den preikiman nanga den buku fu den minim [di ben de Dyu Kresten kande]. Den buku pe Gado Nen ben skrifi na ini, den no puru na ini a faya.” A Tosefta e taki tu fu a Dyu leriman Yosé fu Galilea di ben e libi na a bigin fu a di fu tu yarihondro. Yosé e taki dati na den tra dei fu a wiki „sma ben e koti den pisi nanga Gado Nen puru na ini den [kande disi na den buku fu den Kresten], dan den ben e kibri den pisi disi, ma den ben e bron san tan abra.”

  • Son Bijbel sabiman e denki taki Gado nen ben de na ini den pisi fu den Hebrew Buku fu Bijbel di de na ini den Griki Buku fu Bijbel. Wan wortubuku e taki na ini a pisi di nen „A Tetragrammaton nanga a Nyun Testamenti”: „Buweisi e sori taki a Tetragrammaton, dati na Gado Nen Yahweh, ben skrifi na wan tu noso na ala den tekst na ini a N[yun] T[estamenti] di sma teki puru fu na O[wru] T[estamenti]” (The Anchor Bible Dictionary). Sabiman George Howard e taki: „Fu di a Tetragrammaton ben de ete na ini den kopi fu a Griki Bijbel [a Septuaginta] di den Kresten fu a fosi yarihondro ben gebroiki, meki wi kan bribi taki den skrifiman fu a N[yun] T[estamenti] libi a Tetragrammaton te den ben e teki tekst puru na ini a Bijbel dati.”

  • Sma di vertaal Bijbel, gebroiki Gado nen na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel. Sonwan fu den sma disi vertaal Bijbel langa ten fosi a Nyun-Grontapuvertaling ben de. Luku wan tu eksempre: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript fu Herman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott fu Benjamin Wilson (1864); The Epistles of Paul in Modern English fu George Barker Stevens (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans fu W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters fu J.W.C. Wand, Bisschop fu Londen (1946). A Bijbel di Pablo Besson vertaal na ini Spanyorotongo na ini 1919, abi a nen „Jehová” na Lukas 2:15 nanga Yudas 14. Na sowan 100 presi na ondrosei fu den bladzijde fu a Bijbel disi a e sori taki na so Gado nen e skrifi kande. Langa ten fosi den Bijbel disi, den Kresten Griki Buku fu Bijbel na ini Hebrewtongo fu a di fu 16 yarihondro, gebroiki a Tetragrammaton na furu presi. Na ini Doisritongo wawan, sowan 11 difrenti Bijbel de di abi a nen „Jehovah” (noso a Hebrew fasi fu skrifi „Yahweh”) na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel èn fo tra Bijbel poti Gado nen na mindri aka, baka a wortu „Masra”. Moro leki 70 difrenti Doisritongo Bijbel e gebroiki Gado nen na ondrosei fu den bladzijde noso na tra presi pe den e fruklari sani fu Bijbel.

    Gado nen na Tori fu den apostel 2:34 na ini The Emphatic Diaglott fu Benjamin Wilson (1864)

  • Difrenti Bijbel na ini moro leki wán hondro tongo abi Gado nen na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel. Furu Ingitongo nanga tongo fu Afrika, Europa nanga den èilanti na ini a Stille Oceaan e gebroiki Gado nen. (Luku bladzijde 12 nanga 13.) Den sma di vertaal den Bijbel disi bosroiti fu gebroiki Gado nen fu di den e agri nanga den sani di wi taki kaba. Sonwan fu den Bijbel di abi den Kresten Griki Buku èn di no kon na doro so langa ete, soleki a Bijbel na ini Rotumantongo (1999), e gebroiki Gado nen 51 tron na ini 48 vers. A Bijbel na ini Bataktongo (fu Toba) (1989) fu Indonesia e gebroiki „Jahowa” 110 tron.

    Gado nen na Markus 12:29, 30 na ini a Hawaitongo Bijbel

A de krin taki a bun fu poti Gado nen Yehovah baka na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel. Dati na san den sma du di meki a Nyun-Grontapuvertaling. Den abi bigi lespeki gi Gado nen èn den no ben wani puru nowan sani di ben de na ini den fosi dokumenti di Bijbel skrifiman skrifi biginbigin.​—Openbaring 22:18, 19.