Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

2

Mbiʼyuu Dios náa Escrituras Griegas Cristianas

Mbiʼyuu Dios náa Escrituras Griegas Cristianas

Bi̱ najmañún wéñuʼ ga̱jma̱a̱ numuu Biblia naguanu nduyáá rí mbiʼyuu Dios nakujmaa itháan dí 7,000 nuthu ga̱jma̱a̱ nájkhu̱ tsinaʼ ndrígóo Tetragrámaton (יהוה) náa i̱yi̱i̱ʼ rí phú nigumaraʼmáʼ Escrituras Hebreas ga̱jma̱a̱ Arameas (ma̱ngaa najmaʼnuʼ xóo Antiguo Testamento). Mú, mbaʼin ethi dí tséʼkha̱ náa i̱yi̱i̱ʼ dí phú nigumaraʼmáʼ náa Escrituras Griegas Cristianas (ma̱ngaa nuxna mbiʼí xóo Nuevo Testamento). Ikha jngó mbaʼa Biblia dí rígá xúgi̱ tséʼkha̱ mbiʼyuu Jeobá ikhí. Maski ajndu náa Nuevo Testamento kagu̱ tikhuu cita ndrígóo Antiguo Testamento náa kama Tetragrámaton, mbaʼin bi̱ nutajuíi na̱nguá ejmúún mbiʼyuu Dios i̱ndó título xóo Tátá.

Traducción del Nuevo mundo tséʼni rúʼko̱. Najmuu mbá 237 nuthu mbiʼyuu Jeobá náa xúgíʼ Escrituras Griegas Cristianas. Náa ndiyaridáá xú muni bi̱ nitajuíi rá. Rígá a̱jma̱ náa ndiyaridáá: 1) I̱yi̱i̱ʼ dí rígá xúgi̱ rí nigumaraʼmáʼ náa ajngáa griego raʼkháa ikhaa rí phú niguraʼmáʼ nákha ginii. Rígá mbaʼa rí nigumariyaʼ, mbaʼa i̱yi̱i̱ʼ rígi̱ nigumariyaʼ a̱jma̱ ciento tsiguʼ nda̱wa̱á rí nigumaraʼmáʼ rí phú ikhaa. 2) Nákha ikhú bi̱ niniriyaʼ Biblia niriʼkhui̱i̱ tetragrámaton niniraʼmáʼ Kýrios —náa ajngáa griego nandoo gáʼthi “Tátá”— o niniriyaʼ náa i̱yi̱i̱ʼ rí niriʼkhui̱i̱ má.

Mbá nguáthi̱i̱n bi̱ nuyambáá xóo miʼtájuíi Biblia del Nuevo Mundo ndiyáá dí rígá náa nasngájma rí tetragrámaton nikujmaa náa phú nigumaraʼmáʼ náa ajngáa griego. Gi̱jyooʼ gasngájmaʼ rí xúʼko̱ nindxu̱u̱:

  • Nákha nixtáa Jesús gajmíi̱n apóstoles ndrígio̱o̱, rí phú nigumaraʼmáʼ náa Escrituras Hebreas ga̱jma̱a̱ Arameas na̱ʼkha̱ tetragrámaton. Nákha wajyúúʼ nda̱wa̱a̱ nimbáa xa̱bu̱ bi̱ niʼnigaʼdunʼ, nda̱wa̱á nikujmaa kaʼwu xú káʼnii phú nindxu̱u̱ rí nigumaraʼmáʼ náa Escrituras Hebreas ga̱jma̱a̱ Arameas nákha siglo timbá índo̱ nixkamaa rígi̱ náa mbayuʼ Qumrán.

  • Nákha nixtáa Jesús gajmíi̱n apóstoles ndrígio̱o̱, rí nitajuíi náa ajngáa griego rí na̱ʼkha̱ náa Escrituras Hebreas ga̱jma̱a̱ Arameas ma̱ngaa ikhí ni̱ʼkha̱ Tetragrámaton. Mba̱yu̱ʼ tsiguʼ, xa̱bu̱ bi̱ najmañún wéñuʼ nindxaʼwamíjna̱ dí Tetragrámaton tséʼkha̱ náa i̱yi̱i̱ʼ rí mbiʼyuu Septuaginta, mbóʼ náa nitajuíi ajngáa griego ndrígóo Antiguo Testamento. Mú, nákha tapha siglo mbá skíñúʼ nikujmaa mbaʼa xuíʼtóo Septuaginta rí nirígá wajyúúʼ nákha nixtáa Jesús. Náa xuíʼtóo rígi̱ kiʼniráʼmáʼ mbiʼyuu Dios náa tsinaʼ hebreo. Rúʼko̱ nisngájma rí nákha nixtáa Jesús na̱ʼkha̱ mbiʼyuu Dios náa nitajuíi ajngáa griego. Rí phú nigumaraʼmáʼ náa Septuaginta —xóo Códice Vaticano o Códice Sinaítico—, rí nigumaraʼmáʼ nákha siglo a̱jkhu̱, tséʼkha̱ mbiʼyuu Dios náa libro ndrígóo Génesis asndu Malaquías (náa na̱ʼkha̱ mbiʼyuu Dios nákha ginii). Ikha jngó tséʼniulú tsiánguá índo̱ nduʼyáá dí tséʼkha̱ mbiʼyuu Dios náa i̱yi̱i̱ʼ rí nigumaraʼmáʼ nákha ikhú xóo Nuevo Testamento, xóo muʼthá, níʼkhóo Biblia dí phú nigumaraʼmáʼ náa ajngáa griego.

    Jesús niʼthí índo̱ niʼthá kháñuu Anu̱u̱: “Ikun niniloʼ ri muninuhuinʼ mbiʼyaʼ, jame xo maneloʼ ri muninuhuinʼ”

  • Náa Escrituras Griegas Cristianas nakujmaa rí Jesús niʼthí mbaʼa nuthu ga̱jma̱a̱ numuu mbiʼyuu Dios ma̱ngaa nisngájmun xa̱bu̱ mu muniʼnuʼ. Jesús niʼthá kháñuu Anu̱u̱: “Niniloʼ ri mamañu xabo mbiʼyaʼ tsi niraxniʼ mbuju jani naʼ numba”. Ma̱ngaa niʼthí xóó: “Ikun niniloʼ ri muninuhuinʼ mbiʼyaʼ, jame xo maneloʼ ri muninuhuinʼ” (Juan 17:6, 11, 12, 26).

  • Rí kiʼniraʼmáʼ náa Escrituras Griegas Cristianas rí Dios niʼni rí muniraʼmáʼ kagujtuminaʼ ga̱jma̱a̱ rí na̱ʼkha̱ náa Escrituras Hebreas ga̱jma̱a̱ Arameas, na̱nguá xóo maʼni rí mbá nácháá gájngudi̱i̱ mbiʼyuu Dios. Nákha siglo timbá, xa̱bi̱i̱ Jesús bi̱ mbiʼyuu Santiago niʼthún bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa Jerusalén: “Symeón niʼthí mbájmbu xú káʼnii Dios niraʼwíin timbá miʼtsú xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa xúgíʼ xuajin mu mariyaʼ ikhí mbá xuajin bi̱ mayeʼga mbiʼyuu” (Hechos 15:14). Á mu nákha siglo timbá na̱nguá ejmaʼnuʼ mbiʼyuu Dios o na̱nguá ejmúún, lá magiʼdoo numuu rí niʼthí Santiago ráʼ.

  • Náa Escrituras Griegas Cristianas rí niniraʼmáʼ náa ajngáa griego tséʼkha̱ kañiʼ mbiʼyuu Dios o niʼni̱i̱ chíʼgíʼ. Náa mbaʼa Biblia, náa Revelación (Apocalipsis) 19:1, 3, 4, 6, na̱ʼkha̱ mbiʼyuu Dios náa awúu̱n ajngáa “aleluya”. Ajngáa rígi̱ na̱ʼkha̱ náa ajngáa hebreo rí nandoo gáʼthi “guni mba̱a̱ Jah”. Jah nindxu̱u̱ imbo̱o̱ mbiʼyuu Jeobá rí niʼni̱i̱ chíʼgíʼ. Ga̱jma̱a̱, mbaʼa mbiʼñún eʼwíínʼ dí na̱ʼkha̱ náa Escrituras Griegas Cristianas na̱ʼkha̱ náa mbiʼyuu Dios. Ma̱ngaa xó má naʼthí náa mbaʼa i̱yi̱i̱ʼ, dí mbiʼyuu Jesús nandoo gáʼthúu̱n “Jeobá Nindxu̱u̱ bi̱ Maʼni káwáanʼ”.

  • Rígá mbaʼa rí nini judíos nákha wajyúúʼ rí nasngájma rí cristianos bi̱ niguwáʼ náa judío nijmún mbiʼyuu Dios índo̱ niniraʼmáʼ i̱yi̱i̱ʼ. Tosefta —nindxu̱u̱ mbá xtángoo dí niwa̱a̱, dí niguámbá nigumaraʼmá nákha tsiguʼ 300— naʼthúún judío ndiéjunʼ gúni ga̱jma̱a̱ i̱yi̱i̱ʼ dí niniraʼmáʼ cristianos á mu nakha mbóo mbiʼi sábado: “[Rí Evangelios] ga̱jma̱a̱ libro rí nini sectarios [mbáa judío bi̱ ni̱ndxu̱ún cristiano] ragíʼmaa murawíi náa nakha; gaguanúu mi̱kha ikhí, i̱yi̱i̱ʼ rúʼko̱ ga̱jma̱a̱ mbiʼyuu Dios rí kiʼniraʼmáʼ ikhí”. Ikhí má náa i̱yi̱i̱ʼ rúʼko̱, rabí Iosí bi̱ nindxu̱u̱ Galileo, nákha nigíʼdu̱u̱ siglo a̱jma̱, niʼthí rí gúní ga̱jma̱a̱ rí niniraʼmáʼ cristianos á mu nakha imbo̱o̱ mbiʼi dí raʼkháa sábado: “Nurujturiyaʼ náa tima mbiʼyuu Dios ga̱jma̱a̱ nudumaʼa, dí i̱ʼwáʼ nutsikha̱a̱”.

  • Tikhun bi̱ nuniʼnuʼ májánʼ Biblia nuthi rí mbiʼyuu Dios nakujmaa náa Escrituras Griegas Cristianas náa nijmún texto dí na̱ʼkha̱ náa Escrituras Hebreas ga̱jma̱a̱ Arameas. Náa i̱yi̱i̱ʼ rí nagumbiʼyuu The Anchor Bible Dictionary, edxu̱u̱ naʼthí “Tetragrámaton náa Nuevo Testamento”, naʼthí xúgi̱ kaʼnii: “Rígá náa nasngájma rí náa Nuevo Testamento na̱ʼkha̱ nákha ginii Tetragrámaton —Mbiʼyuu Dios, Yahweh— náa tikhu o náa xúgíʼ cita rí naʼthí Antiguo Testamento”. Ga̱jma̱a̱ bi̱ niʼnigajmaa̱ wéñuʼ George Howard naʼthí: “Tetragrámaton kama náa Biblia náa ajngáa griego rí nijmún timbíi̱n cristianos, (la Septuaginta) ikha jngó bi̱ niniraʼmáʼ Nuevo Testamento nijmún má Tetragrámaton”.

  • Bi̱ nutajuíi Biblia bi̱ najmaʼnunʼ itháan najmún mbiʼyuu Dios índo̱ nutajuíi náa Escrituras Griegas Cristianas. Guʼyáá mbaʼa xkri̱da ndrígu̱ún bi̱ nitajuíi Biblia, tikhun rí ikhiin nirawíi ñajunʼ ndrígu̱ún nákha xóó tsigájnuu Traducción del Nuevo Mundo: Náa ajngáa alemán, Dominikus von Brentano (Die heilige Schrift des neuen Testaments, 1791); francés, André Chouraqui (Bible de Chouraqui, 1985); inglés, Benjamin Wilson (The Emphatic Diaglott, 1864), ga̱jma̱a̱ náa portugués, Manuel Fernandes de Santanna (O Evangelho Segundo S. Mattheus, 1909). Náa xtílo̱o̱, Pablo Besson nijmuu mbiʼyuu Jehová náa Lucas 2:15 ga̱jma̱a̱ náa Judas 14 (El Nuevo Testamento, 1919). Ma̱ngaa niʼnirámáʼ itháán rí cien notas mu masngájma náa e̱ʼkha̱ rí phú kiʼniraʼmáʼ nákha ginii. Ma̱ngaa rígá i̱ʼwáʼ Biblia rí nigumaraʼmáʼ náa ajngáa hebreo rí na̱ʼkha̱ náa Escrituras Griegas Cristianas rí najmuu mbiʼyuu Dios. Náa mbá majun Biblia rí xtílo̱o̱, najmuu (xóo Yahvé, Yavé, Yahweh ga̱jma̱a̱ YHWH). Mbá dí ikhaa nindxu̱u̱ Evangelio: mensaje de felicidad (1969) ga̱jma̱a̱ Los Hechos, las Cartas ma̱ngaa el Apocalipsis (1973), nájma̱ niʼni Hermenegildo Zanuso, ga̱jma̱a̱ Biblia Peshitta náa Xtílo̱o̱ (2006), ndrígóo Instituto Cultural Álef ga̱jma̱a̱ Tau.

    Mbiʼyuu Dios náa Hechos 2:34 náa The Emphatic Diaglott (1864), ndrígóo Benjamin Wilson

  • Rígá Biblia rí kiʼtájuíi itháan rí mbá 100 ajngáa náa na̱ʼkha̱ mbiʼyuu Dios náa Escrituras Griegas Cristianas. Náa mbaʼa ajngáa dí nuthi náa África, América, Asia, Europa ga̱jma̱a̱ náa mbaaʼ rí tuaʼán náa tapo̱o̱ iyaʼ Pacífico najmún mbiʼyuu Dios mbaʼa nuthu (atayáá lista rí na̱ʼkha̱ náa ináa 12 ga̱jma̱a̱ 13). Bi̱ nitajuíi Escrituras Griegas Cristianas náa ajngáa rúʼko̱ nijmún mbiʼyuu Dios ga̱jma̱a̱ numuu xóo rí ndiʼyáá ginii. Náa ajngáa niguma rígi̱ rá. Mbá xkri̱da, nákha tsiguʼ 1999 nigájnuu Biblia náa ajngáa rotumano, náa najmuu 51 nuthu Jihova náa mbá 48 tsinaʼ ma̱jkha̱ʼ. Ga̱jma̱a̱ nákha tsiguʼ 1989 nigájnuu náa mbá ajngáa rí nuthi náa Indonesia rí nagumbiʼyuu batako toba mbá Biblia rí najmuu mbá 110 nuthu Jahowa.

    Mbiʼyuu Dios náa Marcos 12:29, 30 rí nitajuíi náa Biblia náa hawaiano.

Gi̱jyooʼ ndiʼyáá kaʼwu rí gíʼdoo wéñuʼ numuu magiʼma mbiʼyuu Dios, Jeobá, náa Escrituras Griegas Cristianas. Ikhaa rúʼko̱ rí phú nini bi̱ nitajuíi Traducción del Nuevo Mundo. Xúgínʼ ikhiin ra̱ʼkhá tháán eyamajkuíí mbiʼyuu Dios ga̱jma̱a̱ guáʼdáá mbóo gamíi májánʼ dí naʼniún xunijngudi̱i̱ rí kiʼniraʼmáʼ ginii kayuʼ (Revelación 22:18, 19).