Гузаштан ба маводи асосӣ

Гузаштан ба мундариҷа

2

Номи Худо дар Навиштаҳои Юнонӣ

Номи Худо дар Навиштаҳои Юнонӣ

Тадқиқотчиёни Китоби Муқаддас эътироф мекунанд, ки номи Худо дар намуди тетраграмматон (יהוה), дар матни аслии Навиштаҳои Ибронӣ қариб 7000 маротиба вомехӯрад. Аммо дар баробари ин аксари онҳо ақида доранд, ки дар нусхаи аслии Навиштаҳои Юнонӣ номи Худо боре ҳам вонамехӯрад. Аз ин сабаб дар бисёр тарҷумаҳои ҳозираи Аҳди Ҷадид номи Худо истифода нашудааст. Ҳатто дар вақти тарҷумаи он ҷойҳои Навиштаҳои Ибронӣ, ки дар он тетраграмматон вомехӯрад, бисёр тарҷумонон номи Худоро бо унвони «Худованд» иваз мекунанд.

Лекин дар «Тарҷумаи дунёи нав»-и Китоби Муқаддас тарҷумонон чунин амал накарданд. Онҳо дар Навиштаҳои Юнонӣ ҳамагӣ 237 маротиба номи Худоро навиштанд. Барои чӣ? Барои он ки тарҷумонон ду ҷиҳати муҳимро ба назар гирифтанд: 1) Дастнависҳои Навиштаҳои Юнонӣ, ки имрӯз ба мо дастрасанд, нусхаҳои аслӣ нестанд. Ҳазорҳо нусхаҳои имрӯз дастрасбуда, қариб ду аср пас аз навишта шудани матни аслӣ, баромаданд. 2) Дар он вақт нусхабардорони дастнависҳо тетраграмматонро бо калимаи юнонии «Кириос», ки «Худованд» тарҷума мешавад, иваз карда буданд ё ин ки онҳо аз он дастнависҳое нусхабардорӣ мекарданд, ки дар он тетраграмматон дида намешуд.

Шоҳидони Яҳува, ки «Тарҷумаи дунёи нав»-ро нашр намуданд, муайян карданд, ки далелҳои аниқ оиди он ки дар дастнависҳои аслии юнонӣ тетраграмматон вомехӯрд, вуҷуд доранд. Ин хулосаи онҳо ба далелҳои зерин асос меёбад:

  • Дар дастнависҳои Навиштаҳои Ибронӣ, ки дар рӯзҳои Исо ва шогирдонаш истифода мешуданд, тетраграмматон борҳо вомехӯрд. Дар гузашта баъзеҳо ин ақидаро зери шубҳа мегузоштанд. Вале айни ҳол он нусхаҳои Навиштаҳои Ибронӣ, ки дар асри як навишта шуда буданду дар Қумрон ёфт шуданд, ин ақидаро пурра исбот карда, ягон шубҳае намегузоранд.

  • Дар рӯзҳои Исо ва шогирдонаш тетраграмматон ҳамчунин дар тарҷумаи юнонии Навиштаҳои Ибронӣ вомехӯрд. Тӯли асрҳо олимон фикр мекарданд, ки тетраграмматон дар Септуагинт — тарҷумаи Навиштаҳои Ибронӣ ба забони юнонӣ оварда нашудааст. Аммо дар нимаи асри 20 ба олимон баъзе порчаҳои дастнависи қадими Септуагинт, ки аз замонҳои Исо монда буд, дастрас гашт. Дар он порчаҳо номи Худо бо ҳарфи ибронии қадим навишта шуда буд. Аз ин рӯ, хулоса метавон кард, ки дар рӯзҳои Исо номи Худо дар нусхаҳои Навиштаҳои Ибронӣ ба забони қадимии юнонӣ вомехӯрд. Аммо дар асри чоруми эраи мо, дар дастнависҳои Септуагинти юнонӣ, ба монанди Кодекси Ватиканӣ ва Синоӣ, номи Худо дигар вонамехӯрд (гарчанде он, дар дастнависҳои пешин буд). Аз ин рӯ, тааҷҷубовар нест, ки номи Худо дар Аҳди Ҷадид ё дар Навиштаҳои Юнонии онвақта вонамехӯрд.

    Исо аниқу равшан гуфта буд: «Ман ба исми Падари Худ омадаам». Ӯ ҳамчунин қайд кард, ки ҳамаи корҳояшро «ба исми Падар» мекунад

  • Худи Навиштаҳои Юнонӣ мегӯяд, ки Исо доимо номи Худоро ба забон мегирифт ва дигаронро бо ин ном шинос мекард (Юҳанно 17:6, 11, 12, 26). Исо аниқу равшан гуфта буд: «Ман ба исми Падари Худ омадаам». Ӯ ҳамчунин қайд кард, ки ҳамаи корҳояшро «ба исми Падар» мекунад (Юҳанно 5:43; 10:25).

  • Агар дар қисми аввали Китоби Муқаддас (Навиштаҳои Ибронӣ) номи Худо вомехӯрду дар қисми дуюми он (Навиштаҳои Юнонӣ), номи Худо ногаҳон нест мешуд, ин аз рӯи мантиқ намебуд. Дар нимаи асри якуми эраи мо, Яъқуб, шогирди Исо ба пирони Ерусалим чунин навишт: «Шимъӯн фаҳмонда дод, ки чӣ гуна Худо аввал ба ғайрияҳудиён назар андохт, то ки аз миёни онҳо қавме ба исми Худ бигирад» (Аъмол 15:14). Агар дар асри як ҳеҷ кас номи Худоро намедонист ё истифода намебурд, пас гуфтани чунин суханон аз тарафи Яъқуб ягон маъное намедошт.

  • Дар Навиштаҳои юнонӣ номи Худо дар шакли кӯтоҳ омадааст. Дар китоби Ваҳй 19:1, 3, 4, 6 номи Худо чун «Ҳалелуёҳ» омадааст. Ин калимаи қадимаи ибронӣ буда, маънои аслиаш «Ёҳро ҳамд гӯед» мебошад, ки «Ёҳ» дар ин ҷо шакли кӯтоҳи номи Яҳува аст. Бисёр номҳое, ки дар Навиштаҳои Юнонӣ вомехӯранд, аз номи Худо гирифта шудаанд. Масалан, дар маълумотномаҳо фаҳмонида шудааст, ки маънои номи Исо «Яҳува наҷот аст», мебошад.

  • Чӣ тавре ки аз сарчашмаҳои хаттии пешини яҳудӣ бармеояд, масеҳиёни яҳудӣ номи Худоро дар дастнависҳои масеҳӣ истифода мебурданд. Дар Тосефта — маҷмӯи қонунҳои даҳонакӣ, ки дар охирҳои асри 3 ва аввали асри 4-и эраи мо тартиб дода шудааст, оиди бо дастнависҳои масеҳӣ, ки дар рӯзи шанбе месӯзонидан, чӣ бояд кард, чунин дастурот дода шуда буд: «Китобҳои Инҷил ва он китобҳое, ки ба минамҳо [аз афташ, ба масеҳиёни яҳудӣ] таалуқ доранд, аз сӯхтор нигоҳ намедоранд, аммо мегузоранд, ки онҳо бо номи Худо, ки дар онҳо навишташуда буд, сӯхта раванд». Баъдтар дар давоми ин матн суханони раввин Йосеи Ҷалилӣ, ки дар аввалҳои асри II-и эраи мо зиндагӣ мекард, оварда шудаанд. Ӯ мегӯяд, ки дар рӯзҳои корӣ «номи Худоро аз китобҳо бурида, пинҳон бояд кард ва боқимондаашро сӯзонид».

  • Баъзе тадқиқотчиёни Китоби Муқаддас эътироф мекунанд, ки аз афташ номи Худо дар Навиштаҳои Юнонӣ, дар иқтибосҳо аз Навиштаҳои Ибронӣ нигоҳ дошта шуда буд. Дар як луғати Китоби Муқаддас дар мақолаи «Тетраграмматон дар Аҳди Ҷадид» чунин гуфта мешавад: «Баъзе далелҳое ҳастанд ва онҳо хабар медиҳанд, ки дар вақти баромадани дастнависҳои аввалини Аҳди Ҷадид, тетраграмматон, номи Худо, Яҳве, дар баъзе ва ё ҳатто дар ҳама ҷойҳое, ки аз Аҳди Қадим иқтибос оварда мешуд, навишта шуда буд» (The Anchor Bible Dictionary). Тадқиқотчии Китоби Муқаддас Ҷорҷ Ховард чунин навишт: «Модоме ки тетраграмма дар Китоби Муқаддаси юнонӣ [Септуагинт], ки онро калисои асри як чун Навиштаҳои Муқаддас меҳисобид вомехӯрд, чунин хулоса кардан аз рӯи мантиқ аст, ки нависандагони Аҳди Ҷадид ҳангоми овардани иқтибос аз Навиштаҳо, тетраграммаро аз матни Китоби Муқаддас нагирифтанд».

  • Тарҷумонони машҳури Китоби Муқаддас дар Навиштаҳои Юнонӣ номи Худоро истифода мебаранд. Баъзе аз ин тарҷумонон солҳои зиёд, то баромадани «Тарҷумаи дунёи нав», номи Худоро истифода мебурданд. Маълумотҳои зерин моро бо он тарҷумонон ва корҳои онҳо шинос мекунанд: «Тарҷумаи калима ба калимаи Аҳди Ҷадид... дар асоси Кодекси Ватиканӣ» («A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript»), аз тарафи Ҳерман Ҳейнфеттер (1863); «Эмфэтик Дайаглотт» («The Emphatic Diaglott»), аз тарафи Бенҷамин Уилсон (1864); «Номаи Павлус ба забони англисии ҳозира» («The Epistles of Paul in Modern English»), аз тарафи Ҷорҷ Баркер Стивенс (1898); «Номаи Павлуси Муқаддас ба Румиён» («St. Paul’s Epistle to the Romans»), аз тарафи У. Г. Рутерфорд (1900); «Номаҳои Аҳди Ҷадид» («The New Testament Letters»), аз тарафи Ҷ. У. Ч. Ванд, усқуфи Лондон (1946). Ғайр аз ин, дар тарҷумаи испанӣ, ки соли 1919 аз тарафи Пабло Бессон тарҷума шуда буд, дар ояти Луқо 2:15 ва Яҳудо 14, инчунин қариб дар 100 эзоҳ номи «Яҳува» вомехӯрад. Аз асри 16 сар карда инҷониб, дар тарҷумаҳои Навиштаҳои Юнонӣ ба забони ибронӣ, тетраграмматон бисёр истифода мешавад. Танҳо ба забони немисӣ, камаш дар 11 тарҷумаҳои Навиштаҳои Юнонӣ, номи «Яҳува» (ё ин ки «Яҳве») истифода шудааст, дар чор тарҷумаи дигар бошад, ин ном дар даруни қавс, баъд аз унвони «Худованд» илова гаштааст. Дар беш аз 70 тарҷумаҳои Китоби Муқаддас ба забони немисӣ, номи Худо дар эзоҳҳо ё шарҳҳо омадааст. Ба забони русӣ бошад, номи Худо дар эзоҳи китоби «Тарҷумаи тафсирии Китоби Муқаддас» оварда шудааст ва дар «Аҳди Ҷадиди ибронӣ», аз тарафи Д. Стерн низ ин ном дида мешавад.

  • Номи Худо дар Навиштаҳои Юнонӣ, ки зиёда ба сад забон тарҷума шудааст, вомехӯрад. Дар тарҷумаҳои Навиштаҳои Юнонӣ, ба бисёр забонҳои Осиё, Амрико, Африқо, Аврупо ва шаҳрҳои Уқёнуси Ором, номи Худо борҳо вомехӯрад. (Нигаред ба саҳифаҳои 12 ва 13.) Тарҷумонони ин нашрияҳо қарор карданд, ки номи Худоро истифода мебаранд. Ва ба ин қарорашон он далелҳое, ки ба далелҳои дар боло овардашуда монанданд, сабаб шуд. Баъзе аз ин тарҷумаҳои Навиштаҳои Юнонӣ ба наздикӣ тарҷума шуда буданд. Ба онҳо Китоби Муқаддас ба забони ротума (1999), ки дар 48 оят, 51 бор номи Худо вомехӯрад ва ҳамчунин тарҷума ба яке аз забонҳои Индонезия — батакӣ (тоба) (1989), ки дар он номи Худо 110 бор оварда шудааст, дохил мешаванд.

Номи Худо дар Марқӯс 12:29, 30, дар тарҷума ба забони ҳавайӣ (1816)

Бешубҳа, барои дар Навиштаҳои Юнонӣ барқарор кардани номи Худо — Яҳува, далелҳои асоснок вуҷуд доранд. Айнан ин корро тарҷумонони «Тарҷумаи дунёи нав» карданд. Эҳтироми ҷуқур нисбати номи Худо ва тарси солиме, ки онҳо дар назди Худо доранд, барояшон иҷозат надод, ки ягон чизро аз матни аслӣ гирифта партоянд (Ваҳй 22:18, 19).