Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

2

Lina lya Mlungu M’Malemba Gacigiliki

Lina lya Mlungu M’Malemba Gacigiliki

Ŵalijiganye ya Baibulo akusamanyilila kuti yilembo mcece ya Cihebeli yakwimila lina lya Mlungu)‏(יהוה‏, yikusasimanikwa ndaŵi syakupunda 7,000 m’Malemba gandanda ga Cihebeli. Nambope, ŵajinji akusati linali nganilisimanikwaga m’Malemba ga Cigiliki ga Ciklistu. Pa ligongo lyeleli m’Mabaibulo gejinji ga Cisungu ga Cilangano Casambano, ngakusakamulicisya masengo lina lyakuti Yehofa. Ŵagopolelaŵa akusakamulicisya masengo lina lyakuti “Ambuje” mmalo mwa lina lya Mlungu, atamose m’Malemba Gacigiliki ga Ciklistu, gagakamwile maloŵe kutyocela m’Malemba ga Cihebeli.

Nambo m’Baibulo ja Cisungu ja New World Translation (Cilambo Casambano) nganatenda yeleyi. M’Baibuloji ŵakamulicisye masengo lina lyakuti Yehofa m’malo gakwana 237 m’Malemba ga Cigiliki ga Ciklistu. Ŵagopolelaŵa ŵaganicisyaga yindu yiŵili yakusosekwayi: (1) Mipukutu jejinji ja Cigiliki jatukwete lelojino nganijiŵa jandanda. Jejinji mwa mipukutuji jalembedwe pali pamasile yaka ciŵandika 200 mipukutu jandanda jili jilembedwe kala. (2) Pakwika mu ndaŵiji, ŵandu ŵaŵakopelaga mipukutuji, mmalo mwakulemba yilembo mcece ya Cihebeli, yakwimila lina lya Mlungu ŵalembaga lina lya Cigiliki lyakuti Kyʹri·os, kapena kuti “Ambuje.” Kombolekasoni kuti m’mipukutu jaŵakopelagajo ŵaliji ali atesile kala yeleyi.

Komiti jagopolela Baibulo ja New World Translation (Cilambo Casambano) jayiweni kuti pana maumboni gamacili gakulosya kuti yilembo mcece ya Cihebeli, yakwimila lina lya Mlungu, yasimanikwaga m’mipukutu jandanda ja Cigiliki. M’yoyo jaŵisile linali pa magongo gakuyicisyaga:

  • Mipukutu ja Cihebeli jiŵakamulicisyaga masengo mu ndaŵi ja Yesu soni ŵandumetume jakwete yilembo mcece yakwimila lina lya Mlungu. Kalakala ŵandu ŵane ŵasisyanaga panganiji. Apano mipukutu ja Malemba Gacihebeli ja m’yaka 100 yandanda jasimanikwe ciŵandika ku Qumran. Mipukutuji jajanjile cenene nganiji ligongo mwasimanikwe lina lya Mlungu m’malo gejinji.

  • Mu ndaŵi ja Yesu soni ŵandumetume ŵakwe, yilembo mcece ya Cihebeli, yakwimila lina lya Mlungu, yasimanikwaga m’Malemba Gacigiliki gaŵagagopolele kutyocela ku Malemba Gacihebeli. Kwa yaka yejinji, ŵalijiganye ŵaganisyaga kuti yilembo mcece ya Cihebeli, yakwimila lina lya Mlungu, nganiyisimanikwaga m’Baibulo ja Cigiliki ja Septuagint, jaŵajigopolele kutyocela ku Malemba ga Cihebeli. Nambo m’yaka ya pasikati pa 1940 mpaka 1950, mipukutu jine ja Baibulo jakalakala mnope ja Septuagint, jajapali mu ndaŵi ja Yesu, jasimanikwe. M’mipukutu jeleji mwana yilembo mcece ya Cihebeli, yakwimila lina lya Mlungu. M’yoyo mu ndaŵi ja Yesu, mipukutu jejinji ja Malemba Gacigiliki jakwete lina lya Mlungu. Nambope ca m’ma 300 C.E. panyuma pa ŵandumetume, mipukutu jine ja Baibulo ja Cigiliki ja Septuagint, mpela mpukutu wa Vaticanus soni Sinaiticus, nganijikola lina lya Mlungu kutandila m’buku ja Genesesi mpaka ja Malaki (m’malo gosope gele mwasimanikwaga lina lya Mlungu m’mipukutu jandanda ja Baibuloji). M’yoyo yili yangasimonjesya kuti lina lya Mlungu lyangasimanikwaga m’Malemba ga Cilangano Casambano, kapena kuti m’Malemba ga Cigiliki, gagasunjidwe mu ndaŵi jeleji.

    Yesu jwasasile pelanga kuti, “Njice mu lina lya Atati ŵangu.” Jwalakwe jwasasilesoni kuti ŵatendaga masengo gakwe ‘m’lina lya Atati ŵakwe.’

  • Malemba Gacigiliki Gaciklistu gakusatusimicisya kuti Yesu ndaŵi syejinji ŵakamulicisyaga masengo lina lya Mlungu soni kulimanyikasya kwa ŵane. (Yohane 17:6, 11, 12, 26) Yesu jwasasile pelanga kuti, “Njice mu lina lya Atati ŵangu.” Jwalakwe jwasasilesoni kuti ŵatendaga masengo gakwe ‘m’lina lya Atati ŵakwe.’—Yohane 5:43; 10:25, NW.

  • Pakuŵa Malemba Gacigiliki Gaciklistu gali gakusalilidwa ni Mlungu mpela mwagaŵelele Malemba Gacihebeli, m’yoyo lina lya Mlungu likusosekwasoni kusimanikwa m’Malemba Gacigiliki. Mkati mwa yaka 100 yandanda, jwakulijiganya jwa Yesu, Yakobo, pakuŵecetana ni acakulungwa ŵa mumpingo ku Yelusalemu jwatite, “Simoni aŵecete ya mwele Mlungu pandanda pene muŵakumbucilile ŵandu ŵamitundu jine, pakwasapula ŵane pasikati pawo kuti aŵe ŵandu ŵakweŵakwepe.” (Masengo 15:14) Ngamkaniyiŵa yakupikanika kuti Yakobo aŵecete yeleyi yikaŵe kuti mu yaka 100 ya Aklistu ŵandanda ŵandu nganamanyililaga, kapena kamulicisya masengo lina lya Mlungu.

  • Kasale kakata ka lina lya Mlungu kakusasimanikwa m’Malemba Gacigiliki Gaciklistu. Pa Ciwunukuko 19:1, 3, 4, 6, pakusala ya lina lya Mlungu ŵatite “Aleluya.” Maloŵe gelega gatyocele ku maloŵe ga Cihebeli gagakusagopolela kuti “Amlumbe Ya.” “Ya” kali kasale kakata ka lina lyakuti Yehofa. Mena gejinji ga m’Malemba Gacigiliki Gaciklistu gatyocele ku lina lyeleli. Mwambone, lina lya Yesu likusagopolela kuti “Yehofa Ali Mkulupusyo.”

  • Yakulemba yakala ya Ciyuda yikusalosya kuti Aklistu ŵa Ciyuda ŵakamulicisyaga masengo lina lya Mlungu. Buku jine (Tosefta), jakwamba tumalamusi tuŵapanganyisye ŵandu, jamasile kulembedwa m’caka ca 300 C.E. Bukuji jikusasala ya mabuku Gaciklistu gaŵagacomaga moto pa Sabato. Jikusati, “Mabuku gele ŵagacomaga moto galiji ga ŵandu ŵakulalicila Ngani Syambone soni mabuku ga ŵandu ŵa Ciaminimu [ŵandu ŵane akusaganisya kuti ŵandu ŵeleŵa ŵaliji Aklistu ŵa Ciyuda]. Ŵacomaga mabukuga yimpepe ni mapeji gosope gagasimanikwaga ni Lina lya Mlungu.” Bukuji jakamwilesoni maloŵe ga Mlongola jwine jwa dini jwa ku Galileya, lina lyakwe Yosé, juŵapali kundanda kwa yaka ya m’ma 100 C.E. Jwalakwe jwasasile kuti masiku gane mkati mwacijuma, “mundu jwine jwatyosyaga kambali kakakwete Lina lya Mlungu m’mabukuga (yakulemba ya Ciklistu) ni kukasunga kaneko ni kucoma moto mbali syosope syakusigalasyo.”

  • Ŵandu ŵane ŵalijiganye ya Baibulo akusakulupilila kuti lina lya Mlungu lyalyasimanikwaga m’Malemba Gacihebeli, lyasosekwaga kusimanikwasoni m’Malemba Gacigiliki Gaciklistu, gagakamwile maloŵe kutyocela m’Malemba Gacihebeli. M’buku jine (Anchor Bible Dictionary) pa kamtwe kakuti, “Yilembo Mcece Yakwimila Lina lya Mlungu mu Cilangano Casambano,” jatite, “Pana maumboni gane gakulosya kuti m’mipukutu jandanda mwasimanikwaga yilembo mcece ya Cihebeli, yakwimila lina lya Mlungu lyakuti Yahweh m’malemba gane, kapena gosope ga Cilangano Casambano, gagakamwile maloŵe kutyocela mu Cilangano Cakala.” Jwamlijiganye George Howard jwatite, “Pakuŵa yilembo mcece yakwimila lina lya Mlungu yikusasimanikwa m’mipukutu ja Baibulo ja Cigiliki (Septuagint), jaŵakamulicisyaga masengo Aklistu ŵandanda, m’yoyo ŵagopolela Mabaibulo ga Cilangano Casambano, nganasosekwa kutyosya yilembo mcece yakwimila lina lya Mlungu.”

  • Ŵagopolela Baibulo ŵakumanyika mnope ŵakamulicisye masengo lina lya Mlungu m’Malemba Gacigiliki Gaciklistu. Ŵandu ŵane mwa ŵeleŵa, ŵatesile yeleyi kalakala Baibulo jacisungu ja New World Translation (Cilambo Casambano) mkanijikopoce. Mwambone Herman Heinfetter (1863) jwagopolele Baibulo ja Translation of the New Testament . . . kutyocela ku mpukutu wa Vatican, Benjamin Wilson (1864) jwagopolele Baibulo ja The Emphatic Diaglott, George Barker Stevens (1898) jwagopolele Baibulo ja The Epistles of Paul in Modern English, W. G. Rutherford (1900) jwagopolele Baibulo ja St. Paul’s Epistle to the Romans, J.W.C. Wand, Bishopu jwa ku London (1946) jwagopolele Baibulo ja The New Testament Letters. Konjecesya pelepa m’Baibulo ja Cisipanishi, ja kundanda kwa yaka ya m’ma 1900, jaŵagopolele Pablo Besson, mwana lina lyakuti “Yehová” pa Luka 2:15 soni Yuda 14, nambosoni malo gakupunda 100 m’maloŵe gamwiŵanda, jwalakwe jwalosisye malemba gane gampaka gasosekwe kuŵika linali. Kalakala Mabaibuloga mkanigakopoce, Mabaibulo ga Cihebeli gaŵagagopolelaga kutyocela ku Malemba ga Cigiliki ga Ciklistu, kutandila m’ma 1500, ŵakamulicisyaga masengo yilembo mcece yakwimila lina lya Mlungu m’malo gejinji. Mabaibulo ciŵandika  11 ga ciŵeceto ca Cijelemani ŵakamulicisye masengo lina lyakuti “Yehofa” (kapena lina lya Cihebeli lyakuti “Yahweh”) m’Malemba Gacigiliki Gaciklistu, nambosoni ŵandu mcece ŵagopolela Baibulo, ŵaŵisile lina lyakuti Yehofa m’mabulaketi, kusogolo kwa lina lyakuti “Ambuje.” Mabaibulo gakupunda 70 ga Cijelemani mwana lina lya Yehofa m’maloŵe gamwiŵanda kapena papakusala ngopolelo ja maloŵe.

    Lina lya Mlungu pa Masengo 2:34 m’Baibulo ja The Emphatic Diaglott, jajagopoleledwe ni Benjamin Wilson (1864)

  • Mabaibulo gakupunda 100 ga yiŵeceto yakulekanganalekangana gakwete lina lya Mlungu m’Malemba Gacigiliki Gaciklistu. M’yiŵeceto yejinji ya ku Africa, America, Asia, Europe, soni yilumba ya ku Pacific akusakamulicisya masengo lina lya Mlungu mwagopoka. (Alole ndandanda ja menaga papeji 1742 soni 1743.) Pakujigalilasoni magongo gatusasilega, ŵagopolela Mabaibulo gakuyicisyaga ŵakamulicisye masengo lina lya Mlungu. Mabaibulo gane mwa gelega gakopwece pacangakaŵapa mpela Baibulo ja Malemba Gacigiliki Gaciklistu ja Rotuman (1999), ŵakamulicisye masengo lina lyakuti “Jihova” ndaŵi syakwana 51 mu ndime 48 soni Baibulo ja Batak (Toba) ja ku Indonesia (1989), ŵakamulicisye masengo lina lyakuti “Yahowa” ndaŵi syakwana 110.

    Lina lya Mlungu pa Maliko 12:29, 30 m’Baibulo ja m’ciŵeceto ca Cihawayi

Mwangakayicila pana magongo gakupikanika gakututendekasya kuwucisya lina lya Mlungu lyakuti Yehofa m’Malemba Gacigiliki Gaciklistu. Ni ligongo lyakwe ŵagopolela Baibulo ja New World Translation (Cilambo Casambano) ŵatesile yeleyi. Akusacimbicisya mnope lina lya Mlungu soni akusajogopa kutyosya yiliyose yayasimanikwaga m’mipukutu jandanda ja Baibulo.—Ciwunukuko 22:18, 19.