Bai na kontenido

Bai na kontenido

Opservando Mundu

Opservando Mundu

Opservando Mundu

Yudansa Mal Dirigí?

Tin hende ta kuestioná algun esfuerso hasí pa evitá ku e turtuga kawama di Hapon ta ser eksterminá, segun e korant The Daily Yomiuri. Nan ta bisa ku ora hende ta koba saka e webunan di turtuga, brui nan i despues laga e turtuganan lòs den laman, en realidat nan ta stroba e turtuganan su abilidat natural di orientashon. Turtuga ku brui den forma natural “ta detektá e magnetismo di tera segun ku nan ta kana den santu rumbo pa laman, i asina nan ta desaroyá un instinto pa direkshon,” e korant ta informá. “Ora brui e webunan artifisialmente, e turtuganan beibi ta keda den un área será promé ku pone [nan] den e ambiente natural di oséano, i esei ta stroba nan di desaroyá nan sentido natural di orientashon i nan abilidat di sigui e rumbo korekto riba nan mes den oséano.”

E Oloshi di Mas Eksakto

Un tim di sientífiko merikano a desaroyá un oloshi di merkurio-ion ku ta “eksakto te na un solo femto-sekònde​—⁠e unidat mas chikí di tempu ku normalmente nan ta usa den siensia,” segun un informe di The Times di Lònden. Nan ta bisa ku e ta “rònt di mil biaha mas eksakto ku e oloshinan atómiko ku nan ta usa pa sa e Ora Universal Kordiná (UTC), e norma mundial di tene ora.” Físiko Scott Diddams ta splika: “E uso mas inmediato lo ta den natuurkunde fundamental, pa haña un komprendementu mas detayá di universo.” Ku tempu, retnan di telefòn i satélitenan di nabegashon tambe lo benefisiá. Ounke segun Diddams e oloshi ta ‘esun mas eksakto na mundu,’ e ta bisa ku tin posibilidat di hasié mihó.

“E Senso di Mas Eksakto”?

E senso ku nan a hasi di e poblashon di Merka na aña 2000 a ser yamá “e senso di mas eksakto den historia,” segun The Wall Street Journal. Sin embargo, “e total di e senso di 2000 ta inkluí 5.770.000 hende ku e Departamento di Senso ta kere ta eksistí pero ku en realidat nan no a konta.” E korant ta splika: “Ora ku nan no a risibí kontesta for di adrèsnan kaminda nan ta kere ku tin hende ta biba, e departamento simplemente a manda su kòmpiuternan ‘suponé’ ku tin hende einan, basá riba vários indikashon, entre otro, e manera ku nan bisiñanan a respondé.” Nan a hasi esaki maske funshonarionan no tabatin sigur ku tin un residensia na e adrès ei. Loke nan a rei tabata kuantu hende ta biba einan, nan edat, sekso, rasa i estado sivil. Segun un funshonario, nan ta kere ku e senso ta eksakto “pasobra hende di mesun rasa òf nashonalidat tin tendensia di biba pegá ku otro.” Den algun estado, merikanonan ku nan ta suponé ta eksistí ta forma mas ku 3 porshento di e total, i nan a usa informashon ku nan ta suponé pa yena di ki rasa mas ku 11 mion hende ta.

Palunan Mortal?

Na Fransia tin un bataya ta tumando lugá pa determiná e destino di un 400.000 palu ku tin a lo largu di e kareteranan di e pais. Mas i mas nan ta kulpa palu kantu di kaminda di ta kousa morto den aksidentenan di tráfiko. Di e 7.643 mortonan di tráfiko di aña 2000, 799 di nan a dal den palu, segun e revista franses L’Express. Pero tin hende ta bisa ku e berdadero kousa di e mortonan no ta e palunan, sino alkohòl i korementu di outo muchu duru. Apesar di esei, nan tin programá pa kap entre 10.000 pa 20.000 palu ku ta pará ménos di 2 meter for di rant di kaminda. Refiriendo na un editorial den The Wall Street Journal riba e asuntu, e artíkulo den e revista franses a remarká ku aparentemente e palunan a kometé “e krímen serio di no hala for di kaminda pa shofùrnan burachi.”

Skirbimentu di Chines Ta Disparsé?

“Lèternan chines, siñá for di kabes ku hopi trabou dor di generashonnan di mucha chines, ta konfrontando nan menasa di mas grandi te ku awor: kòmpiuter,” segun The Daily Telegraph di Lònden. “Miembronan di e grupo sosial eduká di China, kendenan semper tabata gaba ku nan sa e 6.000 lèternan for di kabes, ta lubidando kon tin ku skirbi nan. Ainda nan por lesa nan, pero si bo kita nan kòmpiuter, hopi di nan no ta kòrda kon pa skirbi e lèternan.” Nan ta yama e problema ei “ ‘ti bi wang zi’⁠—⁠es desir lubidá e lèter ora bo hisa e pèn.” Te ku e dékada di 1980, kasi tur kos tabata bai skirbí na man, pero for di e tempu ei en adelante, programanan di kòmpiuter hopi avansá a hasi posibel pa taip lèternan chines usando un ‘keyboard’ normal. Komo resultado, e arte di skirbi lèternan bunita na man⁠—⁠un abilidat hopi balorá ku nan ta bisa ta revelá e persona interno⁠—⁠ta disparsé pokopoko i ta “alarmando lingwista, sikólogo i mayornan.”