Nagballigiak a Nakidangadang iti Postpartum Depression

Malagipko idi a buybuyaek ni lakayko a siraragsak a makiay-ay-ayam iti kappasngay a balasangmi sa pampanunotek a nalabit naragragsakda no awanakon. Panagriknak ket nagbalinakon a dadagsen kadakuada. Kayatko idin ti aglugan iti kotse, pumanaw, ken pulos a din agsubli. Diak man la impagarup a maysaak a biktima ti postpartum depression. *

NARAGSAK ti immuna a sangapulo a tawen ti pannakiasawak. Maragragsakankami idi ken ni Jason a mangpadpadakkel iti inauna a balasangmi a ni Liana. Isu nga idi nagsikogak manen, naragsakankami amin.

Ngem narigatanak unay iti daytoy a panagsikogko. Kinapudnona, dandani natayak gapu kadagiti komplikasion kalpasan ti panagpasngayko. Ngem sakbayna, idi asidegakon nga agpasngay,  kasla nagbalin a nariribuk ti panunotko. Kimmaro dayta kalpasan nga inyawidmi ti kappasngay a balasangmi a ni Carly manipud iti ospital. Kanayon idin a napaksuyanak ken pagarupek a diak makadesision iti uray simple laeng. Nakairuamak ti mamin-adu nga agtelepono ken ni Jason idiay trabahona iti kada aldaw tapno damagek laeng no ania ti sumaruno nga aramidek idiay balay wenno damagek no umiso met laeng ti kaibagbagak wenno ti inaramidko.

Nagamakak a makikadua kadagiti tattao uray pay kadagiti nabayagen a gagayyemmi. No adda umay a diak pinadpadaanan, aglemmengak iti siledmi. Binaybay-ak a nawara ti balay, ket nagbalinak a nalaka a masingsinga ken mariribukan. Kaay-ayok ti agbasa, ngem dandani diak maaramiden dayta gapu ta diak maisentro ti panunotko. Marigatanak nga agkararag, isu a naapektaran ti espiritualidadko. Diak makarikna ken maayat ti siasinoman. Madanaganak idi di la ket ta madangran dagiti annakko gapu ta saanen a nalimbong ti panagpampanunotko. Kellaat nga awanen ti panangipategko iti bagik. Impagarupko idi nga agmauyongakon.

Kabayatan dayta a tiempo, agawid ni Jason manipud iti trabahona tapno tulongannak nga agdalus iti balay wenno agisagana iti taraon ti pamilia​—ket ungtak idi no tulongannak! Panagkunak ket ipakpakitana laeng nga awan serserbik nga ina. Iti kasumbangirna, no dinak tulongan, ibagak a saan man la a maseknan. No saan a sisisigo ken siaayat nga inasikaso ni Jason dagiti bambanag, nalabit narakrak ti panagasawami gapu iti sakitko a postpartum depression. Nalabit ni Jason ti kasayaatan a mangilawlawag no kasano a naapektaran iti kasasaadko.

Salaysayen ni Lakayko no Kasano a Naapektaran

“Idi damo, diak maawatan ti mapaspasamak ken ni Janelle. Interamente a nagbalbaliw ti dati a naragsak ken mannakilangen a kababalinna, ket kasla sabalin a tao. Nangrugin a sintirenna ti amin nga ibagak, ket agpasugnod pay ketdi no padasek a tulongan kadagiti trabahona. Idi damo, makaibagbagaak nga isardengna ti kasta a kababalinna, ngem naamirisko a dakdakes laeng ti pagtungpalan dagiti bambanag no aramidek dayta.

“Kanayon idi a nariribuk ti relasionmi. Impagarup ni Janelle a nagtupak ti intero a lubong kenkuana. Adda dagiti nadamagko maipapan iti  dadduma a babbai a nagsagaba kadagiti umasping a sintoma gapu iti postpartum depression. Isu nga idi nangrugin nga inatapko nga isut’ agsagsagaba met iti dayta, rinugiak a binasa ti amin nga impormasion maipapan iti dayta a suheto. Dagiti nabasak ti nangpaneknek a husto dagiti atapko. Naammuak met a saan a basol ni Janelle ti sakitna​—a dayta ket saan a resulta ti aniaman a panangbaybay-ana iti bagina.

“Admitirek a makabannog iti panunot ken iti bagik ti kanayonan idi a panangaywanko kenkuana ken kadagiti annakmi. Dua a tawen a masapul idi a siaannad a pagbalinek a balanse ti eskediulko iti panggedan ken dagiti rebbengek kas panglakayen iti kongregasion ken kas asawa ken ama. Makaparagsak ta nabaelak ti nangaramid iti sumagmamano a panagbalbaliw iti panggedak tapno nasapsapa a makaawidak, nangruna kadagiti rabii a masapul a tumabunokami kadagiti Nakristianuan a gimong. Kasapulannak ni Janelle idiay balay tapno tulongak nga agisagana iti pangmalem ken mangpelles kadagiti ubbing. Nagbanaganna, natabunuanmi dagiti gimong.”

Ti Iyiimbagko

No awan ti naayat a panangandingay ni lakayko, sigurado a nabambannayat nga amang ti iyiimbagko. Siaanus a dimngeg ni Jason idi inyebkasko kenkuana dagiti pakadanagak. Naamirisko a nakapatpateg no diak medmedan dagiti dagensenko. No dadduma, kasla makaung-unget ti panagsasaok. Ngem kanayon nga impasigurado ni Jason nga ay-ayatennak ken duakami a mangdadaer iti daytoy a kapadasan. Kanayon nga inkagumaanna ti tumulong kaniak tapno makitak ti nasayaat a paset dagiti bambanag. Kalpasanna, agpadispensarak kenkuana gapu kadagiti naisawangko no makaungetak. Liwliwaennak manen babaen ti panagkunana a ti sakitko ti agsasao. No lagipek itan ti napalabas, naamirisko no kasano kapateg dagiti manangisakit nga imbagana kaniak.

 Kamaudiananna, nakasarakkami iti nakasingsingpet a doktor a nangiwaya iti panawenna tapno denggenna dagiti dagensenko. Nadayagnosna ti kasasaadko kas postpartum depression ket insingasingna a mairaman iti pannakaagasko ti panagtomarko iti agas a mangpakalma iti masansan a panagdanagko. Pinaregtanak met nga agpadoktor iti maysa nga eksperto iti kinalimbong ti panunot. Kanayonanna, insingasingna a regular nga agehersisioak. Maysa dayta a panangagas a nakatulongen iti adu tapno maparmekda ti depression.

Ti panangdaerko iti bain a nainaig iti postpartum depression ti maysa kadagiti kadakkelan a tubeng iti iyiimbagko. Masansan a marigatan dagiti tattao a makipagrikna iti addaan sakit a dida maawatan. Ti postpartum depression ket saan a kas iti nablo a saka a mabalin a makita ti dadduma isu a makipagriknada. Nupay kasta, pinaneknekan ti pamiliak ken ti nasinged a gagayyemko a talaga a manangandingay ken mannakaawatda.

Naayat a Tulong ti Pamiliak ken Gagayyemko

Apresiarenmi unay ken ni Jason ti panangtulong ni nanangko kabayatan daytoy narikut a tiempo. No dadduma, kasapulan ni Jason ti mabang-aran manipud iti emosional a kinariribuk idiay balaymi. Kanayon a positibo ni Mamang ket dina pinadas nga aramiden ti amin a trabahok. Imbes ketdi, inandingay ken pinaregtanak nga aramidek laeng ti kabaelak.

Nagsayaat met ti panangandingay dagiti gagayyem iti kongregasion. Adu ti nagipatulod kadagiti ababa a surat a mangibagbaga a malaglagipdakami. Anian ti panangapresiarko kadagidiay naasi a sasao! Nakapatpateg daytoy nangruna ta marigatanak idi a makisarita kadagiti tattao, iti man telepono wenno iti sangonsango. Narigatanak met a nakitimpuyog kadagiti padak a Kristiano  sakbay ken kalpasan dagiti gimong. Isu nga idi nagsurat dagiti gagayyemmi, saanda la nga impakita nga ammoda dagiti limitasionko gapu iti sakitko a depression no di ket impatalgedda met ti ayat ken pannakaseknanda kadakami a sangapamiliaan.

Saan nga Inggat’ Tungpal Biag Daytoy!

Nasaysayaat nga amang ti kasasaadko itan​—gapu iti pammagbaga ti doktorko, iti manangandingay unay a pamiliak, ken kadagiti mannakaawat a gagayyemko. Regular latta nga agehersisioak uray no mariknak a nabannogak, ta daytoy ti makatulong kaniak iti iyiimbagko. Ikagkagumaak met nga ipakita a maragsakanak iti pammaregta nga ipapaay ti sabsabali. Kabayatan dagiti narikut a tiempo, dumngegak kadagiti audiocassette ti Biblia ken Kingdom Melodies​—ti musika nga insagana dagiti Saksi ni Jehova a mangpabileg iti espiritualidad ken rikna. Nakatulong kaniak dagitoy nagsayaat a probision tapno bumileg ti espiritualidadko ken mataginayon ti positibo a panagpampanunotko. Nabiit pay a rinugiak manen nga iparang dagiti naibasar iti Biblia a palawag ti estudiante kadagiti gimong iti kongregasion.

Nasurok a dua ket kagudua a tawen ti napalabas agingga a naan-anay a nariknak ken mayebkaskon ti panagayatko ken ni lakayko, kadagiti annakko, ken iti sabsabali. Nupay narigat daytoy a sinagaba ti pamiliak, ammok a nasingsinged itan ti relasionmi ngem idi damo. Nangnangruna nga apresiarek ni Jason, a saan laeng a nangpatalged iti panagayatna kaniak no di ket inibturanna dagiti kakaruan a paset ti sakitko a depression ken kanayon a sidadaan a nangandingay kaniak idi kasapulak dayta. Kangrunaanna, nadekdekket nga amang ti relasionmi itan ken ni Jehova, nga isu a talaga ti nangpabileg kadakami kadagiti pakasuotanmi.

Adda pay laeng dagiti aldaw a sumro ti depression-ko, ngem babaen ti tulong ti pamiliak, doktorko, ti kongregasion, ken ti nasantuan nga espiritu ni Jehova, lumawlawag ti anaraar ti namnama nga umimbagak. Wen, ti postpartum depression ket saan nga inggat’ tungpal biag. Daytat’ maysa a kabusor a mabalintay a parmeken.​—Kas insalaysay ni Janelle Marshall.

[Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 20]

Dagiti Mabalin a Pakaigapuan ti Postpartum Depression

Malaksid kadagiti panagbalbaliw dagiti hormone, adu ti mabalin a pakaigapuan no dadduma ti postpartum depression. Karaman kadagitoy:

1. Dagiti mismo a kapanunotan ti maysa a babai maipapan iti panagbalinna nga ina, a mabalin a maigapu iti di naragsak idi a kinaubingna ken ti saan a nasayaat a relasion da tatang ken nanangna.

2. Dagiti saan a realistiko a namnama ti kagimongan para kadagiti inna.

3. Ti panagsagaba idin ti maysa a miembro ti pamiliana iti depression.

4. Ti di makapnek a relasion ti agassawa ken ti di panangandingay ti kapamilia wenno kakabagian.

5. Ti saan a nasayaat a panangmatmat iti bagi.

6. Ti pannakarikna a madagsenan wenno mabannog unay iti kanayon a panangaywanna kadagiti ubbing pay nga annakna.

Saan a kompleto daytoy a listaan. Adda dadduma pay a mabalin met a pakaigapuan ti postpartum depression. Kinapudnona, di pay la naan-anay a naammuan dagiti pakaigapuanna.

[Kahon iti panid 21]

Saan Laeng a Basta Kinaliday Kalpasan ti Panagpasngay

Saan koma a maipagarup a ti postpartum depression ket kapada ti gagangay a panagbalbaliw ti rikna kalpasan ti panagpasngay. Kastoy ti kinuna ni Dr. Laura J. Miller: “Ti gagangay unay a kita ti panagbalbaliw ti rikna kalpasan ti panagpasngay ket maawagan a kinaliday kalpasan ti panagpasngay. . . . Agarup 50% kadagiti nagpasngay ti makapasar iti daytoy mangpasangit a kinaladingit ken agbaliwbaliw a rikna. Gagangay a kumaro dayta iti maikatlo ken maikalima nga aldaw kalpasan ti panagpasngay sa in-inut a mailiwliwag iti las-ud dagiti sumaganad a lawas.” Sigun kadagiti managsukisok, dagitoy a rikna ket mabalin a maigapu iti panagbalbaliw ti kaadu ti hormone ti maysa a babai kalpasan ti panagpasngayna.

Saan a kas iti kinaliday kalpasan ti panagpasngay, ti postpartum depression ramanenna ti napaut a pannakarikna iti depression a nalabit mangrugi iti panagpasngay wenno uray pay kalpasan ti adu a lawas ken bulan. Ti kabarbaro nga ina nga addaan iti kastoy a kasasaad ket mabalin a naragsak iti sumagmamano a minuto sa maldaang​—wenno kayatna pay ketdin ti agpakamatay​—iti sumaganad a minuto. Mabalin a nalaka met a masuron, agpasugnod, ken makaunget. Mabalin a kanayon a mariknana a dina kabaelan ti agbalin nga ina ken kurang ti panagayatna iti maladagana. Imbaga ni Dr. Miller: “Ammo ti dadduma nga inna a nadayagnos nga addaanda iti depression nga ay-ayatenda dagiti maladagada, ngem dida unay marikna dayta no di ket ad-adda a ti gura, pannakasuron, wenno unget ti mariknada. Mapanunot pay ketdi ti dadduma a dangran wenno patayen dagiti maladagada.”

Karkarna ti postpartum depression ken nabayagen ti pakasaritaanna. Idi pay laeng maikapat a siglo K.K.P., nadlawen ti Griego a mangngagas a ni Hippocrates dagiti naisangsangayan a panagbalbaliw ti kababalin ti sumagmamano a babbai kalpasan ti panagpasngayda. Kastoy ti inlawlawag ti maysa a panagadal a naipablaak iti Brazilian Journal of Medical and Biological Research: “Maysa a dakkel a parikut ti postnatal depression a mangap-apektar iti 10-15% nga inna iti adu a pagilian.” Ngem nakalkaldaang ta “saan a husto ti pannakadayagnos ken saan nga umiso ti pannakaagas ti kaaduan nga addaan iti kasta a depression,” sigun iti Journal.

Ti di kadawyan ngem nakarkaro a sakit a rumsua kalpasan ti panagpasngay isut’ postpartum psychosis. Nalabit agam-ammangaw ti agsagsagaba, adda dagiti timek nga isuna laeng ti makangngeg, ken dinan mapaggidiat ti agpayso ken ti mapampanunotna laeng, nupay mabalin a sagpaminsan a nalimbong nga agpaut iti adu nga oras wenno aldaw. Saan pay la a naammuan dagiti pakaigapuan daytoy a depekto ti panunot, ngem sigun ken ni Dr. Miller, “ti kinakapuy dagiti gene, a nalabit a maigapu iti panagbalbaliw dagiti hormone, ti kasla kangrunaan a makagapu.” Mabalin a makaipaay ti maysa a nalaing a doktor kadagiti nasamay a pangagas iti postpartum psychosis.

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 22]

No Kasano a Tulongam ti Bagim *

1. No agtultuloy ti depression-mo, agpadoktorka. No nasapsapa, mabalin a nabibiitka nga umimbag. Agbirokka iti mannakaawat a doktor a kabesadona ti kasasaadmo. Ikagumaam a di ibain ti sakitmo a postpartum depression wenno no kasapulan nga agtomarka iti agas.

2. Regular nga agehersisioka. Sigun kadagiti panagadal, ti regular a panagehersisio ket nasamay a pangagas ti depression.

3. Ibagam kadagiti nasinged kenka no kasano ti panagriknam. Dika iputputong ti bagim wenno medmedan dagiti riknam.

4. Laglagipem a saan a kasapulan nga agbalinka a perpekto tapno maaywanam ti pagtaengam ken pamiliam. Padasem a pagbalinen a simple ti panagbiagmo babaen ti panangipangpangrunam kadagiti banag a napateg.

5. Ikararagmo nga agbalinka koma a natured ken naanus. No marigatanka nga agkararag, kiddawem iti maysa nga ikararagannaka. Nalabit saanka a dagus nga umimbag no kanayon a makonsiensiaka ken mariknam nga awan serserbim.

[Footnote]

[Kahon iti panid 23]

Singasing Kadagiti Lallaki

1. Bigbigem a saan a basol ni baketmo ti postpartum depression. No agtultuloy ti kasasaadna, tulongam nga agbirok iti mannakaawat ken mannakipagrikna a doktor.

2. An-anusam a denggen ni baketmo. Tarusam dagiti riknana. Dika agung-unget iti negatibo a panangmatmatna. An-anusam nga ipaamiris dagiti nasayaat a paset ti bambanag ken ipanamnamam nga umimbagto. Dimo ipappapan a masapul a risutem ti amin a parikut a dakamatenna. Mabalin a saan a dagiti lohikal a sungbat ti kasapulanna no di ket kayatna laeng ti maliwliwa. (1 Tesalonica 5:14) Laglagipem a gapu iti postpartum depression, marigatan dagiti agsagsagaba nga agpanunot iti naimbag ken nainkalintegan.

3. Kissayam dagiti saan unay a napateg nga aktibidadmo tapno ad-adu ti panawenmo a mangandingay ken ni baketmo. No aramidem dayta, mabalin a nabibiit nga umimbag.

4. Siertuem nga adda panawenmo iti bagim. Nasaysayaat ti panangandingaymo ken ni baketmo no nasalun-at ti bagim, isip, ken espiritualidadmo.

5. Agsapulka iti tao a mabalinmo a kasarita ken mangparegta kenka, nalabit ti maysa a nataengan met a lalaki a ni baketna ket nakapadasen iti postpartum depression.

[Ladawan iti panid 23]

Ti pamilia Marshall