Panangmatmat iti Lubong

Panagulbod Tapno Makastrek iti Trabaho

“Agulbod ti maysa iti kada uppat a tattao no agaplayda iti trabaho,” kuna ti Financial Times ti London. Iti las-ud ti 12 a bulan, sinukimat ti kompania ti seguridad a Control Risks Group ti 10,435 a mayat nga agtrabaho iti pinansial a serbisio ken teknolohia ti computer ket “naduktalanna a nangpalsipikar dagiti nagaplikar iti amin a saad,” kuna ti periodiko. “Iti agarup 34 a porsiento kadagiti aplikasion, di agtutunos dagiti nailanad nga impormasion maipapan iti napalabas a nagtrabahuan dagiti aplikante, idinto ta aglablabes ti impakaammo ti 32 a porsiento maipapan iti naturposda a kurso. Agdagup iti 19 a porsiento ti nangpadas a mangilimed kadagiti di makaay-ayo a rekord ti pinansial a kasasaad wenno pannakabangkaroteda ket 11 a porsiento ti di nangdakamat iti amin a detalye maipapan iti kinataoda.” Dagidiay nagnaed idi iti sabali a pagilian ti ad-adda a nangipakaammo iti di umiso a rekord ti panagutangda, ta nabatad a pagarupenda a saanda a maduktalan, ket dagiti lallaki “ti ad-adda nga agpalsipikar ngem kadagiti babbai.” Patalgedan ni Tim Nicholson, iti Recruitment and Employment Confederation, dagiti resulta ti panagadal sana kinuna: “No patien dagiti mangin-interbiu ti naisurat kadagiti papeles dagiti aplikante, dida ar-aramiden a naimbag ti trabahoda.”

 Dagiti Elepante a Kaay-ayoda ti Lana

Dagiti elepante idiay Digboi iti amianan a daya ti India ket kaay-ayoda ti lana. “Pumanasiar dagiti elepante iti aglawlaw dagiti deposito ti lana, ket masansan a lukatanda dagiti kangrunaan a balbula dagiti tubo a naikonektar kadagiti deposito agingga iti pagprosesuan a planta,” kuna ni Ramen Chakravarty, maysa nga inheniero a nangato ti saadna iti Oil India Limited. “Kasla magusgustuan dagiti elepante ti uni ti malukatan a balbula, nangruna no daydiay balbula a mangkontrol iti sengngaw a manglapped iti itatangken ti krudo.” Saan laeng a kasla maay-ayatan dagiti elepante iti “uni ti agpusitsit” a pumsuak a lana no di ket kasla kaay-ayoda dagiti bubon ti lana gapu iti “pitak ken danum a rummuar a maikuyog iti lana,” kuna ti periodiko nga Indian Express. “Naapgad ti danum ket kaykayat dayta dagiti elepante.” Makapainteres ta naiparna a nakatulong ti maysa nga elepante iti pannakatakuat ti lana sadiay. Nagsubli dayta nga elepante iti kampo kalpasan a nagawit iti riles para iti maibangbangon idi a kaunaan a riles iti rehion. Nadlaw dagiti Britano nga opisial ti nalanit a substansia kadagiti gurongna isu a tinuntonda ti nagnaan ti elepante agingga iti abut a mangipuspussuak iti lana. Gapu iti daytoy, nangrugi ti panagsunda iti kaunaan a bubon ti lana iti Asia idi 1889.

Panagmaneho ken Pannakabannog

“Ti nabannog a tsuper, nangruna no imminum iti naingel, ket posible unay a mairaman kadagiti panagdinnungpar a pakatayan wenno nakaro a pakadangrananna,” kuna ti British Medical Journal. Natakuatan dagiti managsukisok idiay Bordeaux, Francia, a ti nabannog a tsuper ti pakaigapuan ti 20 a porsiento iti adu nga aksidente kadagiti haywey. Uray pay no nasayaat ti kasasaad iti panagmaneho, 10 a porsiento kadagiti nakaro a panagdinnungpar a nakairamanan ti maysa la a lugan ket gapu iti pannakabannog. Sigun ken ni Propesor Jim Horne, direktor ti Sleep Research Center iti University iti Loughborough, idiay England, ti malem ti maysa kadagiti kapeggadan a panawen kadagiti tsuper. “Naparsuatayo a tattao tapno maminduatayo a maturog,” kunana, “maminsan iti rabii ken maminsan iti malem, iti agarup alas dos agingga iti alas kuatro.” Ania ngay ti aramiden ti tsuper no makaturturog? Agsardengka nga agmaneho. “Ti pananglukat iti tawa wenno panangpaguni iti radio ket temporario laeng a pangbang-ar,” kuna ni Horne. “Ti kasayaatan nga aramidem ket agsapulka iti natalged a pagparadaan ken rumidepka iti 15-20 a minuto.” Ti problema ket agmaneho latta ti adu a tsuper uray no makaturturogda. Kuna ti The Sunday Times ti London: “Inton agsuyaabka manen, aglanaylanay dagiti matam wenno saanmon a maisentro ti agmaneho, laglagipem a daytoy ket mangpakdaar a pagilasinan a mabalin a pakatayam no iyaleng-alengmo.”

Iyaadu ti Paltog nga Ilaklako ti E.U.

“Kasta unay ti iyaadu ti mailaklako a paltog ken bala iti intero a pagilian nanipud idi Set. 11 bayat nga umad-adu nga Americano ti mangar-aramid iti pagarupen ti adu a kasayaatan a pamuspusan tapno nataltalged ti riknada: ti panangarmasda iti bagida,” kuna ti The New York Times. “Kanayon a nagadu dagiti interesado unay ken agdadamo a gumatang.” Nakaganansia ti dadduma nga agar-aramid kadagiti paltog babaen ti pananggundawayda iti krisis ken ti naganetget a panangusarda kadagiti patriotiko nga islogan ken ladawan tapno maatrakarda dagiti baro a gumatang. Ngem patien ti adu nga opisial a makapadanag ti iyaadu dagiti makapapatay nga igam. “Kanayon a maseknankami iti dagup dagiti paltog a nalaka a magun-odan ti publiko. Gapu iti dayta, saan a mataming dagiti mangipapaalagad iti linteg ti kasasaad,” kuna ti hepe ti polisia iti North Miami Beach a ni William B. Berger. Sigun iti estadistika, no dadduma ket maala dagiti kriminal ti paltog a ginatang dagiti managtungpal-linteg nga umili. Idagdagadag dagiti organisasion a mangipatpatungpal iti limitado a pannakausar ti paltog nga agpanunot dagiti tattao sakbay a gumatangda.

“Nagdakkel” ti Magastos ken Dakes nga Epekto ti Sakit iti Isip

“Nagdakkel ti sangalubongan a magastos ken dakes nga epekto ti sakit iti isip ken dagiti sakit iti sistema nerbio,” kuna ni Dr. Gro Harlem Brundtland, direktor heneral ti World Health Organization (WHO). Impalgak ti nabiit pay nga impadamag ti WHO a dagiti sakit iti isip ket “karaman kadagiti kangrunaan a makagapu iti panagsakit ken pisikal a depekto iti intero a lubong.” Agarup 450 a milion a tattao iti intero a lubong ti addaan iti sakit iti isip wenno sakit iti sistema nerbio, kuna ti report. Nupay maagasan ti kaaduan a sakit iti sistema nerbio, dandani dua a kakatlo kadagiti addaan iti naammuanen a sakit iti isip ti saan a pulos nga agpadoktor gapu iti diskriminasion, panagbain, kurang a makukuarta, wenno di apag-isu a panangaywan iti salun-at.

Dagiti Adulto a Matay Gapu iti Tuko

“Ti tuko, a maysa kadagiti gagangay nga impeksion iti kinaubing, ti mangpappapatay iti adu nga adulto,” kuna ti periodiko nga Independent iti London. Ipamatmat dagiti bilang a naipablaak iti British Medical Journal nga idi kattapog ti 1970, adulto ti 48 a porsiento kadagiti natay iti tuko, idinto ta idi 2001 ngimmato ti bilang agingga iti 81 a porsiento. Mamakdaar ni propesor Norman Noah iti London School of Hygiene and Tropical Medicine: “Patalgedan daytoy a panagadal a ti tuko ti pakatayan ti nagadu nga adulto . . . Nalabit kurang ti nabilangmi a 25 a matmatay iti kada tawen [idiay England ken Wales]. . . . No agtuko dagiti adulto, maamirisda koma a naiduma dayta iti sakit dagiti ubbing. Ad-adda nga agpeggadda isu a rumbeng a sapsapaenda ti agpadoktor.” Dagiti lallaki nga agtawen iti 15 agingga iti 44 ti kapeggadan a matay gapu iti tuko.

Ad-adu ti Manamati Idiay Slovakia?

Sigun iti sensus idi 2001 idiay Slovakia, 84 a porsiento kadagiti umili sadiay ti mangibaga nga adda relihionda. Sigun iti sosiologo a ni Ján Bunčák, ti kangrunaan a makagapu iti daytoy isut’ “nasged a tarigagayda a sumurot iti ibilang ti kagimongan nga umiso.” Nupay naparitan ti relihion iti panawen dagiti Komunista, maibilang itan nga “umiso” ken “normal” ti panagbalin a miembro ti maysa a relihion. Nupay kasta, “nagadu kadakuada ti saan a pulos a mamati iti Dios,” kuna ni Bunčák. Kinunana pay maipanggep iti intero a kasasaad ti Europa: “Ibagbaga ti kaaduan a tattao nga adda relihionda. . . . Ibagbagada dayta ngem dida met kayat nga impluensiaan ti relihion ti kaaduan a paset ti panagbiagda.”

Uppat a Bilion ti Mabisin Inton 2050

Ti iyaadu ti populasion kadagiti napanglaw a pagilian ti manamnama a mangpaadu iti populasion iti lubong agingga iti 9.3 a bilion inton tawen 2050, sigun iti tinawen a report ti United Nations Population Fund. Mapattapatta nga 4.2 a bilion kadagitoy ti agnaedton kadagiti pagilian a kurang dagiti kangrunaan a kasapulan a taraon ken danum. Doble daytoy iti kaadu ti tattao a datin a makurkurangan iti taraon. “Sigun iti report, makapapatay ti agkuykuyog a kinapanglaw ken napartak nga iyaadu ti populasion,” kuna ni Thoraya Obaid, a direktor ehekutibo ti United Nations Population Fund. “Dagiti napanglaw a tattao ti ad-adda nga agpannuray kadagiti kinabaknang ti nakaparsuaan a kas iti magun-odanda a daga, kayo ken danum, ngem kaskasdi nga isuda ti kangrunaan nga agsagaba iti pannakadadael ti aglawlaw. . . . Nupay gastador unay ti dadduma kadatayo iti panangusartayo kadagiti kinabaknang ti nakaparsuaan, awan ti umdas a kasapulan ti dadduma tapno agbiagda.”

No Apay a Nasapsapa a Matay Dagiti Lallaki

“Miserable ti biag ti maysa a lalaki: nabibiit nga agsakit ken matay dagiti lallaki.” Daytoy ti nakalkaldaang a deskripsion dagiti nangyurnos iti kaunaan a World Congress on Men’s Health, a naangay idiay Vienna, Austria. Naklaatda kadagiti damag iti periodiko nga Aleman a Süddeutsche Zeitung, gapu iti kinapudno nga iti promedio, lima a tawen a nasapsapa a matay dagiti lallaki ngem kadagiti babbai. Apay a nasapsapa a matay dagiti lallaki? Ti maysa a makagapu ket ad-adda nga agsigarilio wenno uminumda iti aglablabes. Ti aglablabes a pannangan ken di panagehersisio ti dadduma pay a kangrunaan a makagapu​—nalukmeg kano ti 70 a porsiento kadagiti agkabannuag a lallaki. Kanayonanna, adu ti marigatan a mangbalanse iti rebbengenda iti panggedan ken iti pamiliada. Ket manmano nga agpadoktor dagiti lallaki no agsakitda wenno agpatulong tapno masaluadan ti salun-atda. Kas pananggupgop, kinuna ti maysa kadagiti nangyurnos iti komperensia a ni Siegfried Meryn: “No kinasalun-at ti pagsasaritaan, talaga a nakapimpiman dagiti lallaki.”