Nuklear a Gubat​—Siasino Dagiti Pangta?

“Mabalin a mapasamak ti pannakatalipupos ti amin a tao gapu iti nuklear a didigra. Adda posibilidad a mapasamak ita, . . . nupay nagpatinggan ti Cold War nasurok a sangapulo a tawenen ti napalabas.”​—Dati a Sekretario ti Depensa iti E.U. a ni Robert S. McNamara ken ni James G. Blight a propesor iti internasional a relasion idiay Watson Institute for International Studies.

IDI 1991, idi nagpatingga ti Cold War, nayatras ti minutero ti nalatak a doomsday clock iti 17 a minuto sakbay ti “tengnga ti rabii.” Nailadawan ti doomsday clock iti akkub ti magasin a Bulletin of the Atomic Scientists. Dayta ti simbolo no kasano ti maipagarup a kinaasideg ti lubong (iti tengnga ti rabii) ti nuklear a gubat. Iti dayta pay laeng a tawen a nayatras ti minutero manipud iti tengnga ti rabii sipud idi nangrugi ti pannakausar dayta a relo idi 1947. Ngem nanipud iti dayta a tiempo, immabante manen ti minutero. Kas pagarigan, idi Pebrero 2002, immabante ti oras iti relo iti pito a minuto sakbay ti tengnga ti rabii, a dayta ti maikatlo nga iyaabantena sipud idi nagpatingga ti Cold War.

 Apay a dagiti mangipabpablaak iti magasin a nainaig iti siensia masapul nga iyabanteda ti oras ti relo? Apay a mariknada a pangta pay laeng ti nuklear a gubat? Ket siasino dagiti pangta iti kappia?

Kinasikap iti “Panangkissay”

“Mamanmantener pay laeng ti nasurok a 31,000 a nuklear nga igam,” kuna ti Bulletin of the Atomic Scientists. Kunana pay: “Siam a pulo ket lima a porsiento kadagitoy ti adda iti Estados Unidos ken Russia, ket nasurok a 16,000 ti naipuesto a nakasaganan a mausar.” Mabalin a madlaw ti dadduma ti kasla pagdumaan ti bilang ita dagiti nuklear nga igam. Saan aya nga imbagan dagitoy kabibilgan a pagilian gapu iti nuklear nga igamda a nagkissaydan isu nga 6,000 laengen ti igam ti tunggal maysa kadakuada?

Adtoy ti kinasikap ti “panangkissay.” Ilawlawag ti report ti Carnegie Endowment for International Peace: “Ti bilang nga 6,000 a masungsungbatan nga igam ket agus-usar kadagiti espesipiko a pagannurotan iti panangilista ken panangimbentario a napagnumuan iti tulagan nga START [Strategic Arms Reduction Talks]. Ik-ikutan pay laeng ti dua a pagilian ti rinibu a reserba ken kanayonan nga igam para iti opensiba ken depensa a giddato ti epektoda ngem asideg laeng ti puntiriada a maawagan iti tactical weapon.” (Dakami ti nangitaliko.) Sigun iti Bulletin of the Atomic Scientists, “adu no di kaaduan kadagiti igam ti E.U. a naikkat iti nakaipuestuanda ti maipempen (agraman ti agarup 5,000 nga igam a reserba) imbes a malasang.”

Isu a no mainayon pay ti rinibu a nakareserba a nakasaganan a mausar ken naipueston a nuklear nga igam​—a mabalin a maipatayab manipud iti maysa a kontinente nga agturong iti sabali​—adda rinibu pay a nuklear nga igam ken dadduma pay a tactical nuclear weapon a nadisenio a mangraut kadagiti as-asideg a puntiria. Awan duadua ngarud a ti dua a nabibileg a pagilian ket addaanda pay laeng iti umdas a nuklear nga igam kadagiti pagipempenanda a mamin-adu a mangdadael iti amin a tattao iti lubong! Ti panangtaginayon iti kasta a nagadu a napeggad nga igam ti ad-adda a mangpataud iti sabali pay a peggad​—ti di inggagara a pannakaipatayab dagiti nuklear a missile.

Di Inggagara a Nuklear a Gubat

“Dagiti nuklear nga igam ti E.U. ket kontrolado ti estratehia a ‘dagiti nuklear nga igam ti sisasagana a maipatayab apaman nga adda pakdaar nga adda mangraut,’” sigun kada Robert S. McNamara ken James G. Blight a nadakamat itay. Ania ti ipasimudaag daytoy? “Dagiti igamtayo ket sisasaganan a maipatayab bayat nga addan iti tangatang dagiti igam ti Russia,” kunada, sada innayon: “Sangapulo ket lima la a minuto ti maipalubos, sigun iti paglintegan, ti baet ti damo a pakdaar iti iraraut ti Russia ken ti pannakaipatayab ti missile-mi.” Sigun iti maysa nga opisial ti E.U. nga agipatpatayab kadagiti naipueston a nuklear a missile, “dandani amin a missile ditoy daga ket nakasaganan a maipatayab iti las-ud ti dua a minuto.”

Gapu iti kastoy a kinaalerto, adda peggad a posible a maiparna a maipatayab dagiti missile kas resulta ti di umiso a pakdaar. Kuna ti artikulo iti U.S. News & World Report: “Saan la a namnaminsan nga adda kamali a bilin a maipatayab ti missile bayat nga agsansanay dagiti buyot ti America.” Napasamak met dagita a di umiso a pakdaar idiay Russia. Idi adda raket ti Norway nga agpaay iti panagsirarak a nangtignay iti palso nga alarma idi 1995, rinugianen ti presidente ti Russia dagiti proseso ti panagipatayab kadagiti nuklear a missile.

 Daytoy nga estratehia ti nakasagana a panagipatayab ti mangpadanag kadagidiay addaan rebbengen nga agdesision. Naimbag laengen ta idi napalabas, nabigbig dagiti komander a palso dagiti pakdaar, isu a nalapdan ti nuklear a gubat. Maipapan iti napasamak idi 1979, inlawlawag ti maysa a managsukisok: “Dagiti nasaksakbay a mangpakdaar a satellite-mi a nangipakita nga awan dagiti missile ti Soviet iti tangatang ti nangpasardeng iti [pannakaipatayab] dagiti missile ti America.” Ngem inton agangay, maperdi dagita a sistema ti satellite a nasaksakbay a mangpakdaar. Madanagan dagiti managsukisok ken mangan-anag a “saanen nga agan-andar ti kaaduan a satellite ti Russia a nasaksakbay a mangpakdaar wenno simiasidan iti naituding a pagrikusanda.” No kasta, kas kinuna ti retirado a bise admiral ti E.U. sumagmamano a tawen ti napalabasen, “kas met la iti napalabas, nagdakkel ita ti posibilidad a gapu iti di panagkinnaawatan, di rumbeng a pannakaited ti autoridad wenno pannakaiparna, adda umuna a mangraut wenno mangipatayab iti missile.”

Dagiti Pagilian a Nabiit Pay a Naaddaan iti Nuklear nga Igam

Nupay dagiti kangrunaan a naipempen a nuklear nga igam ket kukua ti dua a kabilgan a pagilian nga addaan iti kasta, adda met dadduma a pagilian nga addaan iti kasta kas iti China, Francia, ken Great Britain. Nabiit pay a nakikadua ti India ken Pakistan kadagitoy a pagilian a pagaammo nga addaan kadagiti nuklear nga igam. Malaksid kadagitoy a pagilian, adda pay sumagmamano, agraman ti Israel, a masansan a makuna a pagilian nga agsapsapul​—wenno nalabit agik-ikuten​—kadagiti nuklear nga igam.

Dagiti napolitikaan a panagsusupiat ti aniaman kadagitoy a pagilian nga addaan iti nuklear nga igam, agraman dagiti baro a miembro, ti mabalin a pangrugian ti nuklear a panagdadangadang. “Bayat ti di panagkinnaawatan ti India ken Pakistan . . . ti dua a pagilian ti nagngangabit iti nuklear a gubat sipud idi Cuban Missile Crisis,” kuna ti Bulletin of the Atomic Scientists. Gapu iti kumarkaro a kasasaad idi rugrugi ti 2002, talaga a nagamkan ti adu a tattao a posible a rumsua ti nuklear nga iraraut.

Maysa pay, ti pannakapataud ti dadduma a mangtalipupos nga igam ti mabalin a pakaigapuan ti ad-adu pay a posibilidad a mausar ti nuklear a bomba. Iti panangisalaysayna iti kompidensial a report ti Pentagon, kinuna ti The New York Times a mabalin a nagbalinen a paset ti nuklear a plano ti America “ti pannakausar ti nuklear nga igam a mangdadael kadagiti biolohikal nga igam ti kabusor, kemikal nga igam ken dadduma pay a mangtalipupos nga igam.”

Ti panangraut dagiti terorista iti Estados Unidos idi  Setiembre 11, 2001, pinagalertona ti lubong iti sabali pay a nuklear a pangta. Adu itan ti mamati nga ikagkagumaan dagiti organisasion ti terorista ti mangpataud​—wenno nalabit addaandan​—kadagiti nuklear nga armas. Kasano a posible dayta?

Dagiti Terorista ken Bomba a Naaramid Kadagiti Nuklear a Basura

Makaaramidka kadi iti bomba manipud kadagiti banag nga ilegal a mailaklako? Wen, kuna ti magasin a Time. Impadamag ti magasin ti maysa a nabuangay a grupo a manglapped iti nuklear a terorismo. Itatta, dayta a grupo ket “nakaaramiden iti nasurok a sangadosena” a bomba babaen ti panangusarda iti “teknolohia nga adda kadagiti estante ti ordinario a paglakuan iti elektroniko nga alikamen ken ti nuklear a fuel nga ilegal a mailaklako.”

Ti panangkissay kadagiti igam ken ti pananglasang kadagiti nuklear nga igam ti nangpakaro iti posibilidad a matakaw dagitoy. “Ti pannakaikkat ti rinibu a nuklear nga igam ti Russia kadagiti maguguardiaan a naimbag a missile, eroplano a pangbomba ken submarino sa maipempen dagitoy kadagiti di unay natalged a pagidulinan ti mamagbalin kadagitoy a makaawis a puntiria dagiti ambisioso a terorista,” kuna ti magasin a Time. No magun-odan ti bassit a grupo ti tattao dagiti nalasang a paset ti nuklear nga igam sa masangal manen, di agbayag ti kasta a grupo agbalinton a kas kadagiti pagilian nga addaan iti nuklear nga igam!

Imbaga ti magasin a Peace a saanen a masapul a mangsangalka iti bomba tapno mairamanka kadagiti addaan iti nuklear nga igam. Ti laeng kasapulan ket maaddaanka iti umdas a kaadu ti mabingay a uranium wenno plutonium. Kuna ti magasin: “Dagiti terorista nga addaan iti uranium a maus-usar kadagiti igam, nalakada laeng ti mangpabettak babaen laeng ti panangitinnagda ti kagudua dayta iti sabali a kagudua.” Kasano kaadu ti kasta a material ti kasapulan? Sigun iti dayta a magasin, “umdasen ti tallo a kilo wenno pito a libra.” Daytoy ket dandani kas iti kaadu ti nuklear a material a nausar kadagiti igam a nakompiskar kadagiti mammuslit a naaresto idi 1994 idiay Czech Republic!

Ti nuklear a basura ket mabalin pay a sabali a kita ti nuklear nga igam. “Ti makapapatay a kombinasion ti basura a radioaktibo ken ti kadawyan a paputok ti talaga a mangpadanag kadagiti eksperto,” kuna ti The American Spectator. Maawagan iti bomba a naaramid iti nuklear a basura daytoy a kita ti igam a mangiwaras iti radioaktibo. Kasano kapeggad dagitoy? Agusar dagiti bomba a naaramid iti nuklear a basura “kadagiti kadawyan a napigsa a paputok tapno maiwaras ti adu a radioaktibo a material tapno masabidongan dagiti puntiriada imbes a matayda babaen iti panagbettak wenno pudot,” kuna ti IHT Asahi Shimbun. Kunana pay: “Mabalin a pagsakitenna ti tattao nga agtungpal iti makatuok ken in-inut nga ipapatay.” Nupay ipapan ti dadduma a saan unay a makadangran ti panangusar iti nalaka laeng a magun-odan a nuklear a basura, ti kaadda dagiti ilegal a mailako a napasayaat a nuklear a material ti mangpadanag iti adu a tattao. Sigun iti nabiit pay a surbey iti intero a lubong, patien ti nasurok nga 60 a porsiento iti amin a napagsaludsodan a mapasamak ti nuklear a terorismo iti sumaganad a sangapulo a tawen.

Awan duadua nga agpaypayso pay laeng ti nuklear a pangta iti lubong. Nagkomento ti ruar ti Enero 16-22, 2003 a Guardian Weekly a warnakan ti Britania: “Dakdakkel ti posibilidad nga agusar ti Estados Unidos kadagiti nuklear nga igam ngem iti aniaman a tiempo sipud iti kapeggadan nga al-aldaw ti cold war. . . . Umad-adu ti ar-aramiden ti Estados Unidos nga ibilangda a mangikalintegan iti nuklear a gubat.” Nainkalintegan laeng ngarud a mayimtuod: Malapdan aya ti nuklear a gubat? Manamnama aya nga addanto lubong nga awanan iti nuklear a pangta? Masungbatan dagitoy a saludsod iti sumaganad nga artikulo.

[Kahon iti panid 6]

Maikadua a Panawen Nuklear?

Iti panagsuratna iti The New York Times Magazine, imbaga ti kolumnista a ni Bill Keller (nga itan ket ehekutibo nga editor ti The New York Times) a simreken dagiti pagilian iti maikadua a panawen nuklear. Nagpaut ti immuna agingga idi Enero 1994, idi immanamong ti Ukraine nga ikkatenna dagiti igam a tinawidna iti dati nga Union Soviet. Apay a saritaenna ti maikadua a panawen nuklear?

Insurat ni Keller: “Ti maikadua a panawen nuklear ket inyanunsio ti daranudor iti desierto ti Rajasthani idi 1998, bayat a pinabettak ti kabbaro a napili a Hindu a nasionalistiko a gobierno ti India ti lima a pangsubok a nuklear nga igam. Dua a lawas laeng kalpasanna, simmaruno ti Pakistan.” Ania ti nakaidumaan dagitoy a pangsubok kadagiti naaramid iti immuna a panawen nuklear? “Dagitoy dagiti nuklear nga igam a nairanta iti partikular a rehion.”

Gapuna, makunatayo kadi a nataltalged ti lubong gapu ta nanayonan iti dua a miembro dagiti pagilian a pagaammo nga addaan kadagiti nuklear nga igam? Imbaga pay ni Keller: “Kada kabbaro a pagilian a maaddaan kadagiti nuklear nga igam ti mangpapigsa iti posibilidad a tumaud ti gubat a pakairamanan ti pagilian nga addaan iti nuklear nga igam.”​—“The Thinkable,” The New York Times Magazine, Mayo 4, 2003, panid 50.

Ad-adda pay a nagbalin a komplikado ti kasasaad gapu iti damag a mabalin a maaddaan ti North Korea iti “umdas a plutonium ket mabiiten a makaaramid iti innem a baro a nuklear a bomba. . . . Kada aldaw, adda posibilidad nga agballigi ti North Korea a mangpataud kadagiti baro a nuklear nga igam, ken mabalin pay ketdi a padasenna ti maysa kadagitoy tapno makitana no agkurri met laeng.”​—The New York Times, Hulio 18, 2003.

[Ladawan iti panid 7]

Ipakpakita ti maysa nga opisial ti gobierno ti nuklear a bomba a kasla maleta ti langana

[Credit Line]

AP Photo/Dennis Cook

[Ladawan iti panid 7]

Maperperdin dagiti daan a satellite a nasaksakbay a mangpakdaar

[Credit Line]

Rinetrato ti NASA

[Picture Credit Line iti panid 5]

Daga: Rinetrato ti NASA