Inaway Nuklear—Malikawan Bala Ini?

“Sila magahalab kag magaluko, kag wala gid sing magapahadlok sa ila.”​​​—⁠⁠Sofonias 3:13.

ANG TANAN nagakalangkag sa isa ka kalibutan nga wala na sing peligro sa inaway nuklear. Apang, bangod sang mga nagakatabo karon sa kalibutan, madamo ang wala nagalaum sa sini. “Ang ideya nga makontrol, mabuhinan kag sa ulihi madula tanan ang mga armas nuklear ginapatumbayaan na sang Estados Unidos kag sang internasyonal nga komunidad,” siling sang The Guardian Weekly.

Apang, ginapatalupangod gihapon sang iban ang mga panikasog nga ginahimo sang mga pungsod sa sining bahin. Halimbawa, ginabanta nga ang Estados Unidos lamang naggasto sing $2.2 bilyones sa isa ka tuig agod punggan ang inaway nuklear. Daku gid ini nga kantidad. Apang, ang pagkasayod nga ang amo man nga pungsod nagagasto man sing mga $27 bilyones kada tuig sa paghanda para sa inaway nuklear nagapaakig sa madamo.

Kamusta naman ang mga tratado para sa paghidait? Mahimo bala makahatag sing paglaum ini nga mga panikasog?

Ginakontrol sang mga Armas Nuklear ang mga Tratado

Halin sang ginpakilala ang bomba nuklear, may pila ka tratado nga ginkasugtan agod kontrolon ukon limitehan ang mga armas nuklear. Lakip sa sini amo ang Nuclear Non-Proliferation Treaty (NPT), Strategic Arms Limitation Talks, Strategic Arms Reduction Talks, kag ang Comprehensive Test Ban Treaty. Wala bala ini sing nahimo agod buhinan ang peligro gikan sa inaway nuklear?

Ang bisan ano nga tratado nagadepende sa panaad sang duha ka partido nga nadalahig. Halimbawa, ang kadalag-an sang NPT, nga ginpirmahan sang 1970 kag may 187 ka partido sang Disiembre 2000, nagadepende sa kahanda sang mga pungsod, may mga armas nuklear man ukon wala, nga nagpirma sa tratado. Samtang ang tratado nagadumili sa mga pungsod nga wala sing mga armas nuklear sa paghimo ukon sa pagtigayon sing mga armas nuklear, ginaobligar man sini ang mga pungsod nga may mga armas nuklear sa pagtinguha nga bungkagon ang ila mismo mga armas nuklear. Nangin epektibo  bala ini? “Bisan pa ang sistema sang pagkontrol sang NPT indi himpit, nangin epektibo ini sa pagpugong nga gamiton para sa iban nga mga katuyuan ang nuklear nga teknolohiya kag mga pasilidad nga ginabantayan,” paathag ni Carey Sublette sa dokumento nga “Nuclear Weapons Frequently Asked Questions.”

Bisan pa ang tratado may pila ka kadalag-an, “wala sini . . . mapunggan ang pila ka pungsod sa paghimo sini nga mga armas, sa pila ka kaso nagmadinalag-on ang iban sa paghimo sini,” siling ni Sublette. Apang, nagsiling sia, nga nahimo nila ini paagi lamang sa sekreto nga mga programa nga ginhimo sa gua sang mga pasilidad nga ginabantayan sang Non-Proliferation Treaty. Ang pagkaepektibo sang bisan ano nga tratado nagasandig sa pagkamasaligan sang mga partido nga nadalahig. Mahimo bala naton batunon lamang ang mga panaad sang mga tawo? Maathag ang sabat samtang ginausisa naton ang mga katunayan sang maragtas sang tawo.

Kon amo, ano ang malauman naton?

Bag-o nga Paagi sa Paghunahuna

Sang Disiembre 2001, 110 gid ka tawo nga nagdaug sing Nobel nga premyo ang nagsugot kag nagpirma sa pinamulong nga mabasa sing subong sini: “Ang lamang nga paglaum sa palaabuton nagadepende sa pagbuligay sang mga pungsod, nga ginatugot sang demokrasya. . . . Agod makalampuwas sa kalibutan nga ginbag-o naton, dapat naton tun-an ang bag-o nga paagi sa paghunahuna.” Apang, ano nga “bag-o nga paagi” sa paghunahuna ang kinahanglanon? Realistiko bala ang magpati nga ang mga pungsod nga nagabutang sang paghidait sa kalibutan sa peligro bangod sang ila mga armas nuklear magatuon sang bag-o nga paagi sa paghunahuna?

Ang Biblia nagalaygay sa aton: “Dili kamo magsalig sa mga prinsipe, ukon sa anak sang tawo, nga sa iya wala sing bulig.” (Salmo 146:3) Ngaa indi? Ang Biblia nagasabat: “Ang dalanon sang tawo wala sa iya kaugalingon. Wala sa tawo nga nagalakat sa pagmando sang iya mga tikang.” (Jeremias 10:23) Huo, ang sadsaran nga rason amo nga ang mga tawo wala ginhatagan sing ikasarang sa paggahom sa duta nga may paghidait. Subong sang ginasiling sang Biblia, “ang isa ka tawo may gahom sa isa sa iya kasamaran.”​​​—⁠⁠Manugwali 8:9.

Kon ang mga tawo wala sing ikasarang sa paggahom sa duta, sin-o gali? Ang Biblia nagasaad nga magaluntad ang paghidait sa idalom sang isa ka masaligan kag sangkol nga panguluhan. Ini nga paggahom ginapatuhuyan sa Biblia subong ang Ginharian sang Dios, kag lipod sa ila ihibalo, minilyon ang nagapangamuyo para sa sini nga panguluhan kon ginapangamuyo nila ang Amay Namon: “Amay namon nga yara sa langit, . . . magkari ang imo ginharian. Paghimuon ang imo kabubut-on, sa duta subong sang sa langit.” (Mateo 6:​9, 10) Ang Hari sa sini nga Ginharian amo si Jesucristo, ang Prinsipe sang Paghidait. Sa paglaragway sa iya paggahom, ang Biblia nagasiling: “Nahanungod sang pagdugang sang iya pagbulut-an kag sang paghidait walay katapusan.”​​—⁠⁠Isaias 9:​6, 7.

Bisan pa kon indi magtuon ang “mga prinsipe,” ukon mga politiko, kag ang mga gobierno sang tawo sining bag-o nga paagi sa paghunahuna, sarang mo ini mahimo. Minilyon ang nabuligan sang mga Saksi ni Jehova sa pagbaton sa nagahatag sing paglaum nga mensahe sang Biblia paagi sa walay bayad nga pagtuon sa Biblia. Kon luyag mo sing dugang nga impormasyon, pakig-anguti palihug ang mga manugbalhag sini nga magasin, ukon maduaw mo ang Kingdom Hall sang mga Saksi ni Jehova sa inyo duog.

[Retrato sa pahina 8, 9]

Sa idalom sang Ginharian nga panguluhan sang Dios, ang kalibutan mangin hilway na sa peligro sa inaway nuklear