Acinipo—Usa ka Nakalimtang Karaan nga Bantayan

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Espanya

MAKAPAHINGANGHA ang paglakawlakaw sa dapit diin ang mga Iberiano ug mga Romano naglakawlakaw duha ka libo ug kapin pang mga tuig kanhi. Ang akong kauban ug ako mibiyahe gikan sa San Pedro de Alcántara, sa baybayon sa Málaga sa habagatang Espanya, aron sa pagduaw sa pipila ka pueblos blancos (puting mga lungsod) sa Andalusia. Mibiyahe kami paamihanan subay sa dalan sa bukid, nga naagian ang Sierra de las Nieves sa among tuo, diin ang Pico Torrecilla may gihabogong 1,900 metros. Bisag makapahingangha ang maong talan-awon, wala mi magdahom nga mas nindot pa ang among makita sa dihang midulhog kami paingon sa makasaysayanhon nga kinutaang siyudad sa Ronda. Apil sa namuyo niining maanindot nga siyudad sulod sa daghang milenyo mao ang mga Celt (nga nagtawag niana ug Arunda), mga Grego, Fenicianhon, Romano, Vandal, ug mga Berber (mga Moor), kinsa nagparot sa mga Visigoth sa ikawalong siglo K.P.

Apan, ang among tuyo mao ang Ronda la Vieja, Daang Ronda, nga nailhan sa karaang mga panahon ingong Acinipo (gilitok nga Athinipo). Usa ka Espanyol nga ensiklopedia nag-ingon nga kining ngalana, nga Sidonianhon ang tinubdan, naggikan sa Fenicianhong mga magpapatigayon nga nanimuyo didto gikan sa Sidon, nga karon sakop na sa Lebanon. Ang ngalan may kalambigitan sa karaang Grego ug Latin nga mga pulong nga nagtumong sa mga ubas. Ang karaang mga sensilyo adunay ngalan nga Acinipo ug mga uhay sa trigo sa usa ka nawong, samtang sa pikas nawong, adunay pungpong sa mga ubas. Dayag nga ang panguma ug paghimog bino maoy pangunang mga trabaho. Ang usa ka basahon nag-ingon nga ang Acinipo, “tungod sa geograpikanhong lokasyon niini . . . , nahimong dakong siyudad, nga nahimong munisipalidad nga giawtorisahan sa paghimog mga sensilyo, ug sa ulahi ang mga molupyo niini nakabaton sa samang mga katungod nga nabatonan ni bisan kinsang lungsoranon nga naggikan sa Imperyal nga Roma.”

Gikan sa among giya sa panaw ug mga mapa, among nahibaloan nga ang Acinipo nahimutang pipila ka kilometros paamihanan-kasadpan sa Ronda. Ang akong Amerikanong higala nahinam. Mao kiniy una niyang biyahe sa Uropa ug ang iyang unang kahigayonan sa pagkakitag mga salin sa Romanhong Imperyo.

Samtang misubay kami sa usa ka sigpit nga dalan sa banika, among naamgohan nga dili diay daling makit-an ang mga gun-ob. Mihunong mi aron sa pagpangayog tabang gikan sa usa ka magbalantay nga nagpasibsib sa iyang mga karnero. Gipasaligan mi niya nga among makaplagan ang Ronda la Vieja pipila lamang ka kilometros sa unahan. Tuod man, nakakita dayon kami ug pangpang nga nagbuntaog sa among atubangan nga morag usa ka depensa tan-awon. Pag-abot namo sa entrada sa dapit nga gikalotan sa mga arkeologo, nakakita kamig bakilid sa among atubangan ug nagtipun-og nga karaang mga tumpag nga bato bisan asa. Kanhing mga pinuy-anan diay kadto, tingali sa panahon pa sa mga Romano. Dayag nga sa usa ka higayon, dihay daghang namuyo dinhi. Sa ibabaw sa bungtod, mga usa ka kilometros ang gilay-on, dihay morag solidong bato nga pader. Naikag kami niini. Unsang mga gun-ob ang among makaplagan?

 Nganong Dunay Siyudad Dinhi?

Nganong nagtukod man ang mga Romano ug siyudad dinhi, niining hilit kaayong lugar? Tungod kay dili kana maduol sa kaaway nga dili mahibaloan sa mga molupyo. Ang mga Romano dili mao ang unang nakaamgo sa mga bentaha niining maayong pagkahimutang nga lugar. Ang mga arkeologo nag-ingon nga ang maong dapit giokupar sa karaang mga tawo kapin sa 4,000 ka tuig kanhi. Sa pag-abot sa mga Fenicianhon sa mga 1000 W.K.P., ang Acinipo nahimong hinungdanong bahin sa ilang mga negosyo, tungod kay kini maoy maayo kaayong dalan sa ilaya nga nagkonektar sa Málaga ug Cádiz, nga mga kolonya diha sa baybayon.

Dunay guwardiya nga nagbantay sa entrada sa mga gun-ob, ug human sa diyutayng kabildohay, gipasulod mi niya sa karaang ganghaan. Sa among tuo, dihay ebidensiya sa linginog-pormang mga puy-anan gikan sa ikawalo ug ikapito nga mga siglo W.K.P. Nagsugod mi pagtungas sa bungtod ug nakakita ug mga bato nga nagpormag bahin sa tiyanggihan, nga gitukod sa mga Romano. Ang mga arkeologo nakahinapos gikan sa mga gun-ob nga nakalotan dinhi nga dihay publikong mga tinukod niining dapita ug nga ang plasa mao ang tinuod nga kinapusoran sa siyudad.

Usa ka Talagsaong Teatro

Nadani na usab ang among mga mata ngadto sa hataas nga paril sa tumoy sa bungtod. Naghunahuna mi kon unsa kaha kana sa panahon sa mga Romano. Sa nagkaduol na kami, among naamgohan nga nagkaduol diay mi sa likod sa entablado sa teatro. Gama kadto sa bato, nga adunay dakong arko ug usa ka torre. Nga nagsundog sa kostumbre sa mga Romano, ang mga bato gitabas ug gihal-op nga walay semento. Sa dihang miagi kami sa arko, diha na kami sa entablado, nga nagtan-aw sa mga ang-ang ug mga lingkoranan alang sa duolan sa usa ka libo ka tawo. Ang ampiteatro gikalot sa batoong bakilid. Nahingangha mi sa paghunahuna nga kami nagbarog diin nagpasundayag ang Romanong mga aktor ug mga orador!

Ang mga Romano nahibalo kon unsaon pagpahimulos sa mga bakilid, pinaagi sa paghimo nianang mga teatro. Ang mga timailhan sa Romanhong mga teatro ug mga ampiteatro makita diha sa mga dapit nga sama ka magkalagyo sa Mérida sa kasadpang Espanya, sa Trier sa Alemanya, ug sa Nîmes ug Arles sa Pransiya, ug bisan sa halayong bahin sa amihanan, sa Caerleon sa Wales. Adunay gibantog nga mga teatro sa Pompeii ug Roma. Ang Romanhong Colosseum kalingkoran ug 50,000 ka tawo! Ang mga gun-ob sa kapin sa 75 ka Romanhong mga ampiteatro nagkatag sulod sa utlanan sa kanhing Romanhong Imperyo. Ang nagabiyaheng grupo sa mga aktor moadto sa lainlaing mga teatro, nga naglingaw sa mga tawo pinaagi sa ilang mga pasundayag.

Ang teatro sa Acinipo mao ang labing maayong pagkapreserbar nga bahin sa siyudad. Sa paghimo sa mga lingkoranan, gipahimuslan ang hanayhay sa bungtod ug kini salipod sa hangin nga mohuros sa bakilid. Ang teatro gidisenyo aron mapahimuslan pag-ayo ang kinaiyanhong mga acoustic.

Mitungas kami sa tumoy sa bakilid. Ang talan-awon sa palibot maanindot kaayo. Sa halayong bahin sa among wala, paingon sa habagatan, mao ang Ronda, ug sa tuo, o sa amihanan, mao ang karaang siyudad sa Olvera. Nga ang kabusdakon nga dag-om anaa sa among luyo, nanglingkod mi sa teatro niining mingaw nga bakilid ug misulay sa paghanduraw kon sama sa unsa ang esena mga 2,000 ka tuig kanhi diha sa puliki apan nahilit nga Romanhong siyudad sa Acinipo. Naghunahuna mi kon unsa pay angayng diskobrehon niining talagsaong lugar. Tingali, sa umaabot, ang pagkabanhaw sa kanhing mga molupyo niini magbutyag sa mga sekreto niini.​—Juan 5:​28, 29; Buhat 24:15.

[Mapa sa panid 14]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

MADRID

Acinipo

Ronda

Málaga

 [Hulagway sa panid 15]

Karatula diha sa entrada: “Arkeolohikal nga Dapit sa Acinipo”

[Hulagway sa panid 15]

Mga tumpag nga bato sa Romanhong mga puy-anan

[Hulagway sa panid 15]

Likod sa entablado sa teatro

[Hulagway sa panid 15]

Teatro ug entablado

[Hulagway sa panid 15]

Eskinang torre sa teatro

[Hulagway sa panid 15]

Tumoy sa bungtod diin nahimutang ang Acinipo

[Hulagway sa panid 16]

Sa atubangan, mga pundasyon sa mga puy-anan sa wala pa ang mga Romano