Acinipo—Nalipatan nga Dumaan kag Baw-ing nga Siudad

Suno sa manunulat sang Magmata! sa Espanya

TUMALAGSAHON gid ang paglakatlakat sa lugar nga ginlaktan anay sang mga Iberian kag mga Romano sang nagligad nga kapin sa duha ka libo ka tuig. Nagbiyahe kami sang akon kaupod halin sa San Pedro de Alcántara, malapit sa baybayon sang Málaga sa nabagatnan nga Espanya, agod kadtuan ang pila ka pueblos blancos (puti nga mga banwa) sang Andalusia. Nagpaaminhan kami sa dalan sa bukid, kag naglabay sa Sierra de las Nieves sa tuo, nga may bukid nga nagataas sing mga 1,900 metros, ang Pico Torrecilla. Bisan pa makakulunyag ang talan-awon, nahinalian kami sa amon nakita samtang nagadulhog kami padulong sa maragtason nga napaderan nga siudad sang Ronda. Ining matahom nga siudad minilenyo nga ginpuy-an sadto sang mga Celt (nga nagtawag sa sini nga Arunda), sang mga Griego, sang mga taga-Fenicia, sang mga Romano, sang mga Vandal, kag sang mga Berber (Moros), nga naglutos sa mga Visigoth sang ikawalo nga siglo C.⁠E.

Apang, ang kaladtuan gid namon amo ang Ronda la Vieja, Old Ronda, nga kilala sadto subong Acinipo (ginamitlang nga Athinipo). Ang isa ka Kinatsila nga insiklopedia nagsiling nga ining ngalan, nga Sidonianhon, naghalin sa taga-Fenicia nga mga negosyante nga nag-istar didto halin sa Sidon, nga yara karon sa Lebanon. Ang ngalan may kaangtanan sa dumaan nga Griego kag Latin nga mga tinaga nga nagapatuhoy sa mga ubas. Ang isa ka dumaan nga sensilyo may ngalan nga Acinipo kag may mga uhay sang trigo, samtang sa pihak may pungpong sang mga ubas. Maathag nga ang agrikultura kag paghimo sing alak amo ang panguna nga palangitan-an. Ang isa ka libro nagsiling nga ang Acinipo, “bangod sang geograpiko nga lokasyon sini . . . , nangin daku nga siudad nga nagapanghimo sing mga sensilyo, kag sang ulihi ang mga pumuluyo sini may pareho nga mga kinamatarong sa bisan sin-o nga banwahanon sang Emperyo sang Roma.”

Gikan sa amon giya nga libro kag mga mapa, nabal-an namon nga ang Acinipo nahamtang pila ka kilometro sa aminhan-katundan sang Ronda. Nalangkag na gid ang akon Amerikano nga abyan. Una niya ini nga pagkadto sa Europa kag una niya nga kahigayunan nga makita ang mga relikya sang Emperyo sang Roma.

Samtang nagpadayon kami sa makitid nga dalan, nabudlayan kami sa pagpangita sa kagulub-an. Nagdulog kami kag namangkot sa bakero nga nagapahalab sang iya mga karnero. Ginsilingan niya kami nga makita namon ang Ronda la Vieja pila na lamang ka kilometro sa unhan. Nakita gid man namon ang isa ka mataas kag tindugon nga banglid nga maayo nga depensa. Sang nakalab-ot kami sa entrada sang arkeolohiko nga duog, nakita namon ang banglid sa atubangan namon kag nakita namon ang tinumpok sang dumaan nga kagulub-an bisan diin lang. Mga puluy-an gali ini sadto, ayhan sang panahon pa sang mga Romano. Maathag nga sadto, medyo madamo ang populasyon diri. Sa ibabaw sang pukatod, mga isa ka kilometro ang kalayuon, makita ang daw solido nga pader nga bato. Interesado kami sa sini. Ano nga kagulub-an ang makita namon?

Ngaa May Siudad Diri?

Ngaa namat-od ang mga Romano nga magtukod sing isa ka siudad diri, nga maathag  nga yara sa nabaw-ing nga duog? Bangod indi ini masulong sang mga kaaway nga indi mahibaluan sang mga pumuluyo sini. Indi ang mga Romano ang una nga nakakita sang mga bentaha sini nga duog. Ginasiling sang mga arkeologo nga ang duog ginpuy-an anay sang dumaan nga mga tawo kapin sa 4,000 ka tuig na ang nagligad. Sang nag-abot ang mga taga-Fenicia sang mga 1000 B.⁠C.⁠E., ang Acinipo nangin importante nga bahin sang ila mga negosyo, kay maayo ini nga duog nga nagaangot sang Málaga kag Cádiz, nga mga kolonya malapit sa baybayon.

May bantay sa entrada padulong sa kagulub-an, kag pagkatapos sang malip-ot nga paghambalanay, ginpasulod kami sang bantay sa daan nga gawang. Sa natuo namon, may pamatuod sang pabilog nga mga puluy-an sadto pa sang ikawalo kag ikapito nga siglo B.⁠C.⁠E. Nagtaklad kami sa pukatod kag nakita namon ang mga bato nga bahin sang plasa, nga ginpatindog sang mga Romano. Pasad sa mga kagulub-an nga nakutkutan diri, ginhaumhaum sang mga arkeologo nga may pangpubliko nga mga tinukod sa sini nga duog kag nga ang plasa amo ang sentro sang siudad.

Isa ka Pinasahi nga Teatro

Nakita namon liwat ang mataas nga pader sa ibabaw sang pukatod. Nagpalibog kami kon ano ayhan ini sadtong panahon sang mga Romano. Samtang nagapalapit kami, narealisar namon nga nagahinampot kami sa likuran sang isa ka teatro. Human ini sa bato, nga may daku nga arko kag isa ka torre. Suno sa kinabatasan sang mga Romano, ginkihad ang mga bato kag ginplastar nga wala sing semento. Sang nagsulod kami sa arko, yara kami sa entablado, nga nagatamod sa mga halintang kag pulungkuan para sa mga isa ka libo ka tawo. Gintigib ini sa mga bato sa kilid sang pukatod. Daw may bugal kami sa paghunahuna nga nagatindog kami sa duog diin ang Romanong mga artista kag mga orador nagpasundayag anay!

Nahibal-an sang mga Romano kon paano panginpuslan ang mga kilid sang bukid, kag ginhimo nila ini nga mga teatro. Ang mga palatandaan sang Romanong mga teatro kag mga ampiteatro makita sa mga duog tubtob sa malayo nga Mérida sa nakatundan nga Espanya, Trier sa Alemanya, kag Nîmes kag Arles sa Pransia, kag tubtob pa gani sa malayo nga aminhan subong sang Caerleon sa Wales. May mga bantog sini sa Pompeii kag Roma. Ang Romanong Colosseum makapapungko sing 50,000 ka tawo! Ang mga relikya sang kapin sa 75 ka Romanong ampiteatro masapwan sa nagkalainlain nga duog sa bug-os nga sakop sadto sang Emperyo sang Roma. Ang nagalakbay nga mga grupo sang mga artista nagasaylosaylo sa mga teatro kag nagapasundayag.

Ang teatro sa Acinipo gintipigan gid nga bahin sang siudad. Ang mga pulungkuan ginpahamtang sa kilid sang pukatod kag naamligan gikan sa huyop sang hangin nga nagapanihol sa ibabaw sang mas mataas nga banglid. Ang teatro gindesinyo agod panginpuslan ang kinaugali nga sistema sang tunog.

Nagtaklad kami sa ibabaw sang mas mataas nga banglid. Katahom sang amon makita bisan diin kami magtulok. Sa pinakawala namon, sa bagatnan, amo ang Ronda, kag sa tuo, ukon sa aminhan, amo ang dumaan nga siudad sang Olvera. Samtang ang mga gal-um daw nangin kurtina sang entablado, naglingkod kami sa teatro sa sining baw-ing nga kilid sang pukatod kag ginhanduraw ang eksena sa kon ano ini sadtong mga 2,000 ka tuig na nga nagligad sa masako apang baw-ing nga Romanong siudad sang Acinipo. Nagpalibog kami kon ano pa ang mahimo matukiban sa sining pinasahi nga duog. Ayhan, sa ulihi, ang pagbanhaw sa mga pumuluyo sini sadto magasugid sang mga sekreto sini.​​—⁠⁠Juan 5:​28, 29; Binuhatan 24:15.

[Mapa sa pahina 24]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

MADRID

Acinipo

Ronda

Málaga

 [Retrato sa pahina 25]

Karatula sa entrada: “Arkeolohiko nga Duog Sang Acinipo”

[Retrato sa pahina 25]

Kagulub-an sang mga puluy-an sang mga Romano

[Retrato sa pahina 25]

Ang likuran sang teatro

[Retrato sa pahina 25]

Teatro kag entablado

[Retrato sa pahina 25]

Ang torre sa kanto sang teatro

[Retrato sa pahina 25]

Pukatod diin nahamtang ang Acinipo

[Retrato sa pahina 26]

Sa unahan, mga pundasyon sang mga puluy-an antes sang panahon sang mga Romano