Αμάτε​—Ο Πάπυρος του Μεξικού

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ

Ο ΜΕΞΙΚΑΝΙΚΟΣ λαός έχει πλούσια και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιστορία. Ανάμεσα στους πολύτιμους πολιτιστικούς θησαυρούς που διασώθηκαν από το παρελθόν είναι και οι «μαρτυρίες»​—εικονογραφημένα χειρόγραφα ή κώδικες. Μελετώντας αυτούς τους κώδικες, μπορούμε να διεισδύσουμε σε πολλούς τομείς γνώσης​—ιστορία, επιστήμες, θρησκεία και χρονολόγηση—​καθώς και στην καθημερινή ζωή των αναπτυγμένων πολιτισμών της Μεσοαμερικής, συμπεριλαμβανομένων των Αζτέκων και των Μάγια. Τλακουίλος, δηλαδή γραφείς, που διέθεταν εκπληκτικές ικανότητες αποτύπωσαν την ιστορία τους πάνω σε διάφορα υλικά.

Αν και μερικοί κώδικες φτιάχνονταν από λωρίδες υφάσματος, δέρμα ελαφιού ή χαρτί από το φυτό αθάνατος, το βασικό υλικό που χρησιμοποιούνταν ήταν το αμάτε. Η ονομασία αμάτε προέρχεται από τη λέξη αμάτλ της γλώσσας νάχουατλ, που σημαίνει χαρτί. Το αμάτε το έπαιρναν από το φλοιό κάποιας συκιάς η οποία ανήκει στην οικογένεια Μορεΐδες. Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια του Μεξικού (Enciclopedia de México), «είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κάποιος τα πολλά είδη συκιάς αν δεν εξετάσει λεπτομερώς τον κορμό, τα φύλλα, τα άνθη και τον καρπό». Η συκιά μπορεί να είναι  λευκή αμάτε, λευκή αμάτε των δασών ή σκουροκάστανη αμάτε.

Πώς Φτιάχνεται

Όταν έφτασαν οι Ισπανοί κατακτητές το 16ο αιώνα, έγιναν προσπάθειες να σταματήσει η παραγωγή του αμάτε. Γιατί; Κατά την άποψή τους, το αμάτε σχετιζόταν στενά με τις θρησκευτικές τελετές της προϊσπανικής περιόδου, οι οποίες καταδικάζονταν από την Καθολική Εκκλησία. Στο έργο του Ιστορία των Ινδιών της Νέας Ισπανίας και των Νησιών Τέρα Φέρμα (Historia de las Indias de Nueva España e Islas de la Tierra Firme), ο Ισπανός μοναχός Ντιέγκο Ντουράν επισήμανε ότι οι ντόπιοι «έγραφαν μακροσκελείς ιστορίες για τους προπάτορές τους. Αυτές θα μας είχαν διαφωτίσει αρκετά αν δεν είχαν καταστραφεί εξαιτίας της άγνοιας και του υπερβάλλοντος ζήλου. Διότι υπήρξαν κάποιοι αδαείς οι οποίοι, πιστεύοντας ότι επρόκειτο για είδωλα, τις έκαψαν, ενώ στην πραγματικότητα επρόκειτο για αξιομνημόνευτες ιστορίες».

Ωστόσο, οι απόπειρες που έγιναν για να εξαφανιστεί η παράδοση της παρασκευής χαρτιού αμάτε δεν τελεσφόρησαν, και ευτυχώς αυτή επέζησε μέχρι σήμερα. Στα όρη της βόρειας Σιέρας στην πολιτεία Πουέμπλα, εξακολουθεί να παρασκευάζεται χαρτί σε μέρη όπως το Σαν Παμπλίτο, στο δήμο Παχουατλάν. Παραθέτοντας πληροφορίες που κατέγραψε ο γιατρός του Βασιλιά Φιλίππου Β΄ Φρανθίσκο Ερνάντεθ, το περιοδικό Αρχαιολογία του Μεξικού (Arqueología Mexicana) αναφέρει ότι «οι χαρτοποιοί έκοβαν μόνο τα χοντρά κλαδιά των δέντρων, αφήνοντας τα βλαστάρια. Κατόπιν άφηναν ολονυχτίς τα κλαδιά σε κοντινά ποτάμια ή ρέματα για να μαλακώσουν. Την επομένη, αφαιρούσαν το φλοιό από το κλαδί και ξεχώριζαν τον εξωτερικό φλοιό από τον εσωτερικό, κρατώντας μόνο τον εσωτερικό». Αφού καθάριζαν το φλοιό, άπλωναν τις ίνες κατά δεσμίδες σε μια επίπεδη επιφάνεια και τις χτυπούσαν με ένα πέτρινο εργαλείο.

Σήμερα, για να μαλακώσουν οι ίνες, αλλά και για να καταστραφούν ορισμένες ουσίες που περιέχουν, τις βράζουν σε μεγάλα καζάνια μαζί με στάχτη και ασβέστη. Το βράσιμο μπορεί να διαρκέσει μέχρι και έξι ώρες. Κατόπιν τις ξεπλένουν και τις αφήνουν στο νερό. Οι τεχνίτες τοποθετούν τις δέσμες των ινών μία μία σε μια επίπεδη ξύλινη επιφάνεια με τρόπο που θυμίζει σκακιέρα. Αργότερα, χρησιμοποιώντας ένα πέτρινο εργαλείο, χτυπούν με σταθερό ρυθμό τις ίνες μέχρις ότου αυτές συνενωθούν μεταξύ τους σχηματίζοντας ένα φύλλο χαρτιού. Τέλος, διπλώνουν προς τα μέσα τις άκρες του χαρτιού ώστε να γίνουν πιο ανθεκτικές και κατόπιν το αφήνουν να στεγνώσει στον ήλιο.

Το χαρτί αμάτε συναντάται σε αρκετά χρώματα. Το καφέ είναι το παραδοσιακό, αλλά υπάρχει και σε λευκό ή κρεμ, σε διάστικτο καφέ και άσπρο, καθώς και σε χρώματα όπως το κίτρινο, το μπλε, το ροζ και το πράσινο.

Η Σημερινή Χρήση Του

Το αμάτε χρησιμοποιείται στην κατασκευή όμορφων μεξικανικών χειροτεχνημάτων. Αν και μερικές ζωγραφιές σε αυτό το χαρτί έχουν θρησκευτική σημασία, άλλες απεικονίζουν διάφορες τυποποιημένες μορφές ζώων καθώς και γιορτές και σκηνές από την ευτυχισμένη ζωή των Μεξικανών. Εκτός από τις όμορφες πολύχρωμες εικόνες, υπάρχουν επίσης κάρτες, σελιδοδείκτες και άλλα χειροτεχνήματα φτιαγμένα από χαρτί αμάτε. Τέτοια αντικείμενα γοητεύουν τόσο τους ντόπιους όσο και τους ξένους, οι οποίοι τα αγοράζουν για διακοσμητική χρήση. Αυτό το είδος τέχνης έχει εξαπλωθεί πέρα από τα σύνορα του Μεξικού, εφόσον εξάγεται σε αρκετά μέρη του κόσμου. Έχουν γίνει αντίγραφα των αρχαίων κωδίκων. Πόσο ενδιαφέρουσα θα πρέπει να ήταν αυτή η μορφή τέχνης για τους Ισπανούς όταν την παρατήρησαν για πρώτη φορά! Στην πραγματικότητα, ο Ντιέγκο Ντουράν, ο Δομινικανός μοναχός που προαναφέρθηκε, σχολίασε ότι οι ντόπιοι «κατέγραφαν και ζωγράφιζαν τα πάντα σε βιβλία και σε μεγάλα φύλλα χαρτιού, συμπεριλαμβάνοντας υπολογισμούς για τα έτη, τους μήνες και τις μέρες κατά τις οποίες συνέβησαν αυτά. Οι νόμοι και οι διατάξεις τους, οι πίνακες απογραφών τους, κτλ., ήταν καταγραμμένα σε αυτές τις ζωγραφικές παραστάσεις, όλα με πολλή τάξη και αρμονία».

Πόσο θαυμάσιο είναι που επέζησε ως τις μέρες μας η παράδοση της παρασκευής χαρτιού αμάτε, και μαζί με αυτήν η ομορφιά της μεξικανικής κληρονομιάς! Όπως συνέβαινε και με τους τλακουίλος, δηλαδή τους γραφείς, της αρχαιότητας, έτσι και οι απλοί σύγχρονοι τεχνίτες απολαμβάνουν το αριστοτεχνικό αμάτε, το οποίο μπορεί κάλλιστα να αποκληθεί ο πάπυρος του Μεξικού.

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Χτύπημα των ινών