Amate — Het papyrus van Mexico

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN MEXICO

HET Mexicaanse volk heeft een rijke, fascinerende geschiedenis. Een van de waardevolle culturele schatten uit het verleden die bewaard zijn gebleven, zijn testimonios — pictografische handschriften, of codices. Door middel van deze codices kan men veel te weten komen op allerlei terreinen van kennis — geschiedenis, wetenschap, religie en chronologie — en over het dagelijks leven van ontwikkelde samenlevingen in Meso-Amerika, waaronder de Azteken en de Maya. Tlacuilos, of schrijvers, met opmerkelijke bekwaamheid legden hun geschiedenis vast op verschillende soorten materiaal.

Sommige codices waren gemaakt van stroken stof, hertenleer of papier van maguey (agavevezels), maar amate was het meest gebruikte materiaal. De naam amate is afgeleid van het Nahuatl woord amatl, wat papier betekent. Amate werd verkregen uit de bast van een ficus, of vijgenboom, uit de Moerbeifamilie. Volgens de Enciclopedia de México „zijn de vele soorten van de Ficus moeilijk uit elkaar te houden, tenzij de stam, de bladeren, de bloemen en de vruchten gedetailleerd worden onderzocht”. De ficus kan de Ficus involuta, Ficus crassiuscula of Ficus cotinifolia zijn.

 Hoe wordt het gemaakt?

Met de verovering door de Spanjaarden in de zestiende eeuw werden pogingen gedaan om het maken van amate te verhinderen. Waarom? Volgens de veroveraars hield amate nauw verband met precolumbiaanse riten, die door de Katholieke Kerk veroordeeld werden. In zijn werk Historia de las Indias de Nueva España e Islas de la Tierra Firme bracht de Spaanse monnik Diego Durán naar voren dat de inlandse bevolking „heel uitgebreide historische verhalen over hun voorvaders optekende. Die zouden ons heel wat informatie hebben kunnen geven als men ze niet in onwetendheid met veel ijver had vernietigd. Want er waren enkele onwetenden die ze lieten verbranden in de mening dat het afgoden waren, terwijl het eigenlijk historische verhalen waren die het waard waren om onthouden te worden.”

Maar de pogingen om de traditie van het maken van amatepapier uit te roeien, hadden geen succes, en gelukkig is de traditie tot op de dag van vandaag blijven bestaan. In het noordelijke Sierragebergte van de staat Puebla wordt in plaatsen als San Pablito (Pahuatlán) nog steeds papier gemaakt. Het tijdschrift Arqueología Mexicana citeert informatie die is opgetekend door Francisco Hernández, de hofarts van koning Filips II, en zegt dat „papiermakers alleen de dikke takken van de bomen afhakten en de scheuten lieten staan. Daarna werden de takken ’s nachts in naburige rivieren of stromen gelegd om zacht te worden. De volgende dag werd de buitenste laag van de tak verwijderd; de schors werd van de bast gescheiden en alleen de bast werd bewaard.” Nadat de bast schoongemaakt was, werden de vezels op een plat oppervlak uitgespreid en met een stenen hamer geplet.

Tegenwoordig worden de vezels, om ze zachter te maken en tegelijkertijd bepaalde bestanddelen te verwijderen, in grote ketels gekookt en wordt er as en kalk aan toegevoegd. Het kookproces kan wel zes uur duren. Daarna worden de vezels afgespoeld en in water gelegd. Ambachtslieden leggen strengen vezels een voor een op een plat houten vlak zodat er een ruitpatroon ontstaat. Later gebruiken ze een stenen hamer om de vezels met regelmatige slagen te pletten totdat ze in elkaar verstrengeld zijn en een vel papier vormen. Als laatste worden de uiteinden van het papier naar binnen gevouwen om de randen te verstevigen, waarna het papier in de zon te drogen wordt gelegd.

Er zijn verschillende kleuren amate. Bruin is traditioneel, maar het wordt ook gemaakt in wit en ivoor, in gemêleerd bruin en wit, en in kleuren als geel, blauw, roze en groen.

Hedendaags gebruik

Met amate wordt prachtige Mexicaanse handwerkskunst gemaakt. Hoewel sommige schilderijen op dit papier een religieuze betekenis hebben, worden op andere gestileerde dieren afgebeeld of feesten en taferelen die het gelukkige leven van het Mexicaanse volk weerspiegelen. Behalve de prachtige veelkleurige schilderijen worden er ook kaarten, boekenleggers en ander handwerk van amate gemaakt. Deze staaltjes van kunstvaardigheid fascineren zowel de inlandse mensen als buitenlanders, die ze als decoratie kopen. De kunst heeft zich buiten de grenzen van Mexico verspreid doordat ze naar verschillende delen van de wereld wordt geëxporteerd. Van de oude codices zijn replica’s gemaakt. Wat moet het interessant zijn geweest voor de Spanjaarden toen ze deze kunst voor het eerst zagen! De eerder genoemde dominicaanse monnik, Diego Durán, vermeldde zelfs dat de inlandse bevolking „alles in boeken en op lange vellen papier liet opschrijven en tekenen, met berekeningen van de jaren, maanden en dagen waarop het gebeurd was. Hun wetten en voorschriften, hun volkstellingen, enzovoorts, werden in deze schilderingen opgeschreven, allemaal heel ordelijk en harmonieus.”

Gelukkig leeft de traditie van het maken van amate in deze tijd nog voort en daarmee ook de schoonheid van het Mexicaanse erfgoed. Net als de tlacuilos, of schrijvers, uit de oudheid genieten eenvoudige handwerkslieden in deze tijd van het wonder van amate, wat heel passend het papyrus van Mexico kan worden genoemd.

[Illustratie op blz. 26]

De vezels worden geplet