Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

Chaʼan maʼanic miʼ pʌs i bʌ jini chaʼan bʌ video

¿Chucoch i cʼʌjñibalʌch lac chaʼan jiñi pijtaya?

¿Chucoch i cʼʌjñibalʌch lac chaʼan jiñi pijtaya?

¿Chucoch i cʼʌjñibalʌch lac chaʼan jiñi pijtaya?

¿CHUQUI tsaʼ ujti tiʼ tojlel Daniel, jiñi chʼiton am bʌ i chaʼan cáncer, tsaʼ bʌ ajli ti ñaxam bʌ tema cheʼ machic tiʼ sʌtʌ i pijtaya? ¿Tsaʼ ba mʌjli i chaʼan jiñi cáncer? ¿Cuxulto ba ili ora? Mi jiñicto jiñi muʼ bʌ i wen ñopob chaʼan jiñi pijtaya miʼ mejlel i jacʼob ili cʼajtiya tac. Ñuc i cʼʌjñibal cheʼ mi lac ñaʼtan iliyi: Pʼisbil jach bajcheʼ yom mi laj qʼuel jiñi pijtaya. Mach jumpʼejlic tsʼac muʼ bʌ i luʼ tsʼʌcan.

Ti jumpʼejl entrevista tsaʼ bʌ i mele jiñi CBS News, jiñi doctor Nathan Cherney tsiʼ yʌlʌ baqui bʌ i wocolel cheʼ mach pʼisbilic chuqui mi lac suben chaʼan bʌ pijtaya juntiquil ñoj cʼamix bʌ. Tsiʼ yʌlʌ: «An lon j qʼuele ojlil wiñicob chaʼan miʼ yʌqʼueñob i mulin i yijñam cheʼ maʼan tiʼ wen chaʼle wersa i ñaʼtan chuqui wen tac bʌ. Cheʼ bʌ ñaʼtʌbal bajcheʼ jiñi jumpʼejl jach lotintel, come jiñi cʼam bʌ woliʼ qʼuel chaʼan maʼan woliʼ cʼocʼan, i lajal bajcheʼ miʼ subentel chaʼan i mulʌch cheʼ tsaʼ ñumen tsʌtsʼa jiñi i tumor, i mach cheʼic yom bajcheʼ jiñi».

Tiʼ sujm, jiñi añoʼ bʌ i cʼamʌjel mach bʌ añix i tsʼʌcal, wen wocolʌch choncol i ñusañob. Mach bʌ yomic miʼ mel jiñi i familia jiñʌch cheʼ miʼ yʌqʼuen i mulin jiñi wocol am bʌ i chaʼan. Cheʼ jiñi, ¿yom ba mi lac ñaʼtan chaʼan jiñi pijtaya maʼan i cʼʌjñibal?

Mach cheʼiqui. Jiñi doctor Cherney, yujil bʌ bajcheʼ miʼ cʌntʌntel jiñi mach bʌ añix i tsʼʌcal i cʼamʌjelob, miʼ coltañob chaʼan wen miʼ yubiñob i bʌ i chaʼan maʼan miʼ wen ubiñob wocol cʼʌlʌl miʼ chʌmelob. Jiñi doctorob yujiloʼ bʌ chaʼan iliyi, miʼ ñopob chaʼan jiñi tsʼac tac muʼ bʌ i cʼʌñob mucʼʌch i coltañob, i cheʼʌch jaʼel tiʼ tojlel jiñi wen cʼamobix bʌ. Añʌch cabʌl muʼ bʌ i yʌlob chaʼan jiñi añoʼ bʌ i pijtaya wen tijicñayob.

¿Am ba i cʼʌjñibal jiñi pijtaya?

Jiñi doctor W. Gifford-Jones, periodista bʌ jaʼel, tsiʼ yʌlʌ: «Jiñi pijtaya jumpʼejlʌch wen ñuc bʌ terapia», jiñi doctor tsiʼ qʼuele bajcheʼ cʼamel miʼ coltañob jiñi muqʼuix bʌ caj i chʌmelob cheʼ bʌ miʼ subentelob utsʼatax bʌ tʼan. Miʼ yʌjlel chaʼan cheʼ bʌ coltaya bajcheʼ jiñi, miʼ yʌqʼuen i pijtaya jiñi cʼam bʌ yicʼot wen chuqui miʼ ñaʼtan. Jumpʼejl estudio tsaʼ bʌ mejli ti 1989 tsiʼ yʌlʌ chaʼan jiñi cʼamoʼ bʌ tsaʼ bʌ melbentiyob bajcheʼ jiñi ñumen jalto cuxulob, pero yambʌ estudio tsaʼ bʌ mejli, tsʼitaʼ yʌñʌlix chuqui miʼ yʌl. Anquese cheʼ bajcheʼ jiñi, an estudio tac am bʌ i pʌsʌ chaʼan cheʼ bʌ miʼ coltʌntel jiñi cʼamoʼ bʌ wen miʼ yubiñob i bʌ i maʼan miʼ wen ochelob i chʼijyemlel, mach lajalic bajcheʼ jiñi maʼan bʌ miʼ yʌqʼuentelob ili coltʌntel.

Laʼ laj qʼuel yambʌ estudio tsaʼ bʌ i yʌlʌ baqui bʌ i wenlel cheʼ bʌ utsʼat chuqui mi lac ñaʼtan i baqui bʌ i wocolel cheʼ bʌ mach weñic chuqui mi lac ñaʼtan chaʼan jiñi cʼamʌjel cardiopatía isquémica, ili jiñʌch cheʼ mach weñic miʼ ñumel chʼichʼ ti lac pusicʼal. Tsaʼ melbentiyob ili estudio ñumen ti mil trescientos wiñicob chaʼan miʼ qʼuejlel bajcheʼ yilal miʼ qʼuelob i cuxtʌlel. I cheʼ bʌ añix 10 jab i ñumel, ti chaʼ melbentiyob yambʌ estudio, i ñumen ti 12% tsaʼ tajle chaʼan an i chaʼañob jiñi cardiopatía isquémica. Pero yonlelob iliyi, maʼan tiʼ chʼʌmʌyob ti ñuc. Laura Kubzansky, maestra bʌ yaʼ ti Salud y Conducta Social de la Facultad de Salud Pública de Harvard, miʼ yʌl: «Maʼañic miʼ wen ñojpel cheʼ bʌ miʼ yʌjlel chaʼan cheʼ bʌ wen chuqui mi lac ñaʼtan miʼ coltañonla chaʼan laj cʼocʼlel. Ili estudio miʼ tsʼitaʼ pʌsbeñonla chaʼan cheʼ bajcheʼ yilal miʼ ñaʼtʌntel chaʼan jiñi cardiopatía añʌch i wenlel o i wocolel».

An tac estudio am bʌ i pʌsʌ chaʼan jiñi muʼ bʌ i wen ñaʼtañob i cʼamʌjel jalto miʼ majlelob ti cʼocʼan mi tsaʼ tsejpiyob, pero mach cheʼic miʼ yujtel tiʼ tojlel jiñi maʼan bʌ miʼ wen ñaʼtañob chaʼan cʼamob. Cheʼ jaʼel, tsaʼ qʼuejli bajcheʼ miʼ tsʼitaʼ taj i bʌ cheʼ wen utsʼatax chuqui mi lac ñaʼtan yicʼot cheʼ bej cuxulontola anquese wen ñoxoñixla. Jumpʼej estudio tsaʼ bʌ mejli, tsiʼ yʌlʌ chuqui miʼ yujtel cheʼ bʌ miʼ yʌjlel wem bʌ o mach bʌ weñic chaʼan jiñi ñoxlel. Cheʼ bʌ jiñi ñoxobix bʌ tsaʼ subentiyob wen utsʼatax bʌ tʼan, baqui tsiʼ yʌcʼʌ ti ñaʼtʌntel chaʼan ñumen añobix i ñaʼtʌbal yicʼot chaʼan cabʌlix chuqui yujilob, wen chʼejl ti cajiyob ti xʌmbal. Tiʼ sujm, anquese tʼan jach tsaʼ bʌ subentiyob, tsiʼ tajayob i chʼejlel, lajal bajcheʼ tsiʼ meleyob ejercicio 12 semana.

¿Chucoch jiñi lac pijtaya yicʼot cheʼ wen utsʼatax chuqui mi lac ñaʼtan mucʼʌch i coltan laj cʼocʼlel? Tajol jiñi científicojob yicʼot jiñi doctorob maʼañic miʼ ñoj aqʼueñob i jacʼbal ti tsʼʌcʌl jiñi cʼajtiya come maxto añic miʼ ñoj ñaʼtañob bajcheʼ mucʼ ti troñel jiñi lac ñaʼtʌbal yicʼot pejtelel jiñi am bʌ ti lac bʌcʼtal. Pero jiñi wem yujiloʼ bʌ chaʼan ili tema añʌch baqui miʼ tsʼitaʼ chucob i bʌ chaʼan i sujmʌch muʼ bʌ i yʌjlel. Jumpʼejl ejemplo, juntiquil maestro chaʼan Neurología miʼ yʌl: «Wen utsʼatʌch cheʼ tijicñayonla yicʼot cheʼ an lac pijtaya. Ili miʼ coltañonla chaʼan maʼañic mi lac wen chaʼlen pensar i cheʼ jaʼel miʼ coltan jiñi am bʌ ti lac bʌcʼtal. Ili jiñʌch junchajp yom bʌ mi lac mel joñonla mi la com chaʼan cʼocʼ mi la cajñel».

Ili tema tajol tsijibto chaʼan ojlil doctorob, psicólogojob yicʼot científicojob, pero mach cheʼic miʼ qʼuelob jiñi muʼ bʌ i pejcañob Biblia. Añix lʌcʼʌ cheʼ bʌ tres mil jab, jiñi Rey Salomón wen an bʌ i ñaʼtʌbal, tiʼ tsʼijbu ili tʼan tilem bʌ ti Dios: «I tijicñʌyel lac pusicʼal i wentajʌch wen bʌ tsʼac. I chʼijyemlel lac pusicʼal miʼ tiquesan lac bʌcʼtal» (Proverbios 17:22). ¡Pʼisbil jach chuqui miʼ yʌl ili versículo! Maʼan miʼ yʌl chaʼan i tijicñʌyel lac pusicʼal mi luʼ lʌm pejtelel cʼuxyajiyel, cheʼ jach bajcheʼ jumpʼejl «wen bʌ tsʼac».

Cheʼ jaʼel, miʼ mejlel laj cʼajtiben lac bʌ: Mi jiñi pijtaya jumpʼejlʌch tsʼac, ¿majqui bʌ doctor maʼan mi caj i chaʼlen ti recetar? Cheʼ jaʼel, jiñi pijtaya miʼ yʌcʼ cabʌl i wenlel i mach cojach ti laj cʼocʼlel.

Muʼ bʌ i yujtel ti laj cuxtʌlel cheʼ utsʼat chuqui mi lac ñaʼtan yicʼot cheʼ mach cheʼiqui

Jiñi muʼ bʌ i melob estudio tac bajcheʼ jiñi, an i qʼueleyob chaʼan ñumen tijicña jiñi quixtañu cheʼ bʌ utsʼat chuqui miʼ ñaʼtañob. Ili miʼ coltañob tiʼ yestudio, tiʼ yeʼtel yicʼot ti alas tac. Jumpʼejl ejemplo, tsaʼ mejli jumpʼejl estudio baqui an junmojt xʼixicob mucʼoʼ bʌ ti alas. Jiñi añoʼ bʌ tiʼ wenta jiñi xʼalasob, tsiʼ yʌlʌyob chuqui muʼ bʌ i mejlel i melob ili xʼixicob cheʼ mucʼob ti alas, cheʼ jaʼel tsaʼ cʼajtibentiyob bajcheʼ cʼamel miʼ ñopob chaʼan miʼ cajelob ti ganar. Cheʼ bajcheʼ cʼamel miʼ ñopob chaʼan miʼ cajelob ti ganar jiñʌch tsaʼ bʌ i coltayob chaʼan miʼ ñumen chaʼleñob wersa alas i mach tiʼ cajach tsaʼ bʌ i yʌlʌ jiñi añoʼ bʌ tiʼ wenta. ¿Chucoch tsaʼʌch i wen coltayob cheʼ bʌ tsiʼ ñaʼtayob chaʼan mucʼʌch i cajelob ti ganar?

Cabʌl chuqui an cʌmbil cheʼ tsaʼ chaʼlenti ti estudiar cheʼ utsʼat chuqui mi lac ñaʼtan yicʼot cheʼ mach cheʼiqui. Cheʼ ti jabil 1960 an chuqui tsaʼ cʌjñi ti muʼ bʌ i mel jiñi añimal tac, jin chaʼan jiñi investigadorob tsaʼ cʼoti i cʼʌñob ili tʼan maʼañix chuqui miʼ mejlel ti melol. Iliyi tsiʼ taja i qʼuelob chaʼan jiñi quixtañujob cheʼʌch miʼ lʌcʼʌ melob jeʼel. Jumpʼejl ejemplo, ojli quixtañujob tsaʼ aqʼuentiyob i ñʌchʼtan bibiʼ jax bʌ miʼ sub i bʌ, pero tsaʼ subentiyob chaʼan miʼ mejlel i yʌpob miʼ tsaʼ i petsʼeyob jiñi botón yom bʌ miʼ petsʼob. Tiʼ pejtelelob tsaʼʌch i meleyob.

Ti chaʼ mejli yambʌ prueba, pero yambʌlix tsaʼ cʼʌjñiyob, tsiʼ petsʼeyob jiñi botón tac, pero maʼan ti lajmi jiñi woli bʌ i sub i bʌ. Cheʼ bajcheʼ tsaʼ ñaʼtʌnti, cabʌlob tsiʼ cʌyʌ i petsʼob jiñi botón. Ti yan tac bʌ prueba tsaʼ bʌ mejli an maʼañix bʌ chuqui tiʼ wen meleyob, come tsiʼ ñaʼtayob chaʼan maʼañix chuqui mi caj i melob. Pero ti jiñi ñaxam bʌ i chaʼpʼejlel prueba jiñi utsʼat bʌ chuqui tsiʼ ñaʼtayob tsiʼ bej chaʼleyob wersa.

Jiñi doctor Martin Seligman, tsaʼ bʌ i chaʼle coltaya ti jiñi ñaxan tac bʌ prueba, tsiʼ teche i tsajin chuqui miʼ yujtel tiʼ tojlel jiñi utsʼat bʌ chuqui miʼ ñaʼtañob yicʼot mach bʌ cheʼiqui. Tsiʼ ñumen cʌñʌ jiñi quixtañujob am bʌ i tajol miʼ ñaʼtañob chaʼan maʼañix chuqui miʼ mejlel i melob, i jin chaʼan maʼañix miʼ mejlel i tsʼʌctesañob chuqui miʼ ñaʼtañob i mel. Ti tsʼitaʼ bʌ tʼan Seligman miʼ yʌl iliyi: «Ti jiñi 25 jab am bʌ i cajel j qʼuel, tsiʼ yʌqʼueyon j qʼuel chaʼan mi tiʼ pejtelel ora mi lac ñaʼtan chaʼan jiñi wocol tac muʼ bʌ i yujtel ti lac tojlel lac mulʌch i chaʼan cheʼ jach mi caj lac chʌn ñusan, yicʼot chaʼan maʼañic chuqui wem bʌ mi caj i mejlel lac mel, mucʼ jach caj lac ñumen taj wocol bajcheʼ jiñi mach bʌ cheʼic miʼ ñaʼtañob bajcheʼ iliyi».

Tajol ojlil quixtañujob mach wen yujilobic chaʼan iliyi, pero jiñi muʼ bʌ i pejcañob Biblia cʌmbilix i chaʼañob. Jumpʼejl proverbio miʼ yʌl: «Mi mach chʼejletic tiʼ yorajlel wocol tsʼitaʼ jach a pʼʌtʌlel» (Proverbios 24:10). Jiñi Biblia miʼ jamʌ pʌs chaʼan mi maʼañic mi lac pʌs lac chʼejlel tiʼ yorajlel wocol yicʼot cheʼ mach weñic chuqui mi lac pensalin, mach tijicñayic mi caj lac ñusan. Jin chaʼan, ¿chuqui miʼ mejlel lac mel cheʼ bʌ miʼ tilel ti lac pensar chaʼan maʼañix chuqui miʼ mejlel lac mel? I cheʼ jaʼel, ¿chuqui miʼ mejlel lac mel chaʼan wen jach chuqui mi lac ñaʼtan yicʼot an lac pijtaya?

[Dibujo]

Cheʼ añʌch lac pijtaya miʼ wen coltañonla