Γιατί Χρειαζόμαστε Ελπίδα;

ΤΙ ΘΑ γινόταν αν ο Ντάνιελ, το νεαρό θύμα του καρκίνου που αναφέρθηκε στην αρχή του προηγούμενου άρθρου, είχε διατηρήσει ισχυρή την ελπίδα του; Θα είχε νικήσει άραγε τον καρκίνο; Θα ήταν ζωντανός σήμερα; Ακόμη και οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές της δύναμης της ελπίδας δεν θα ισχυρίζονταν προφανώς κάτι τέτοιο. Και εδώ βρίσκεται ένα σημαντικό σημείο. Ο ρόλος της ελπίδας δεν πρέπει να υπερτιμάται. Η ελπίδα δεν αποτελεί τη λύση για όλα τα προβλήματα, δεν είναι πανάκεια.

Σε μια συνέντευξη στις ειδήσεις του δικτύου CBS, ο Δρ Νέιθαν Τσέρνι προειδοποίησε για τον κίνδυνο να υπερεκτιμάται η δύναμη της ελπίδας όταν χειρίζεται κάποιος περιπτώσεις πολύ άρρωστων ατόμων: «Έχουμε συναντήσει άντρες οι οποίοι επιπλήττουν τις συζύγους τους λέγοντάς τους ότι δεν κάνουν αρκετό διαλογισμό, ότι δεν σκέφτονται αρκετά θετικά». Ο Δρ Τσέρνι πρόσθεσε: «Η όλη αυτή νοοτροπία δημιούργησε μια ψευδαίσθηση ελέγχου, και όταν η υγεία των ασθενών δεν εξελίσσεται ομαλά, είναι σαν να λέμε ότι δεν έχουν καταφέρει να ελέγξουν αρκετά καλά τον καρκίνο από τον οποίο πάσχουν, και αυτό είναι άδικο».

Στην πραγματικότητα, όσοι παλεύουν με κάποια θανατηφόρα ασθένεια διεξάγουν έναν εξαντλητικό, ψυχοφθόρο αγώνα. Ασφαλώς, το τελευταίο πράγμα που θα ήθελαν να κάνουν οι προσφιλείς τους για αυτούς είναι να προσθέσουν αισθήματα ενοχής στο ήδη βαρύ φορτίο τους. Μήπως θα πρέπει, λοιπόν, να συμπεράνουμε ότι δεν αξίζει να ελπίζει κανείς;

Κάθε άλλο. Ο ίδιος γιατρός, λόγου χάρη, ειδικεύεται στην παρηγορική θεραπεία​—δηλαδή σε μεθόδους περίθαλψης που αποσκοπούν, όχι στην άμεση καταπολέμηση της ασθένειας ή ακόμη και στην επιμήκυνση της ζωής, αλλά στο να γίνει η ζωή του ασθενούς πιο άνετη και πιο ευχάριστη όσο διαρκεί η μάχη. Αυτοί οι γιατροί πιστεύουν ακράδαντα στην αξία των μεθόδων περίθαλψης που δημιουργούν πιο χαρούμενη διάθεση, ακόμη και όταν πρόκειται για πολύ άρρωστα άτομα. Υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι η ελπίδα μπορεί να το επιτύχει αυτό​—και ακόμη περισσότερα.

Η Αξία της Ελπίδας

«Η ελπίδα είναι δραστική θεραπεία», ισχυρίζεται ο ιατρικός αρθρογράφος Δρ Γ. Τζίφορντ-Τζόουνς. Αυτός ανασκόπησε διάφορες  μελέτες που έγιναν προκειμένου να προσδιοριστεί η αξία της παρεχόμενης συναισθηματικής υποστήριξης σε όσους πάσχουν από θανατηφόρες ασθένειες. Πιστεύεται ότι αυτό το είδος υποστήριξης βοηθάει τους ανθρώπους να έχουν πιο αισιόδοξη και θετική στάση. Μια μελέτη του 1989 έδειξε ότι οι ασθενείς που λάβαιναν τέτοια υποστήριξη ζούσαν περισσότερο, ενώ πρόσφατες έρευνες είναι λιγότερο κατηγορηματικές ως προς αυτό. Ωστόσο, οι μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι οι ασθενείς που λαβαίνουν συναισθηματική υποστήριξη νιώθουν λιγότερη κατάθλιψη και λιγότερο πόνο από όσους τη στερούνται.

Εξετάστε μια άλλη μελέτη η οποία επικεντρώθηκε στο ρόλο που παίζει η αισιοδοξία και η απαισιοδοξία στη στεφανιαία νόσο. Μια ομάδα 1.300 και πλέον αντρών αξιολογήθηκαν προσεκτικά ως προς το αν είχαν αισιόδοξη ή απαισιόδοξη άποψη για τη ζωή. Δέκα χρόνια αργότερα, διαπιστώθηκε ότι το 12 και πλέον τοις εκατό αυτών των αντρών είχε προσβληθεί από κάποια μορφή στεφανιαίας νόσου. Οι απαισιόδοξοι που υπήρχαν ανάμεσά τους υπερέβαιναν σε αριθμό τους αισιόδοξους με αναλογία σχεδόν 2 προς 1. Η Λόρα Κουμπζάνσκι, επίκουρη καθηγήτρια υγείας και κοινωνικής συμπεριφοράς στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Χάρβαρντ, σχολιάζει: «Τα περισσότερα από τα στοιχεία που υποστηρίζουν την άποψη ότι “η θετική σκέψη” κάνει καλό στην υγεία ήταν ατεκμηρίωτα​—αυτή η μελέτη παρέχει μερικά πρώτα απτά ιατρικά στοιχεία που υποστηρίζουν αυτή την ιδέα σε σχέση με την καρδιοπάθεια».

Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι εκείνοι που θεωρούν την υγεία τους κακή στην πραγματικότητα έχουν χειρότερη μετεγχειρητική πορεία από εκείνους που τη θεωρούν άριστη. Ακόμη και η μακροβιότητα έχει συσχετιστεί με την αισιοδοξία. Κάποια μελέτη ασχολήθηκε με το πώς επηρεάζονται οι ηλικιωμένοι από θετικές και αρνητικές απόψεις για τα γηρατειά. Όταν προβλήθηκαν σε άτομα προχωρημένης ηλικίας σύντομα μηνύματα που συνέδεαν την πορεία των γηρατειών με αυξημένη σοφία και πείρα, διαπιστώθηκε ότι, έπειτα από αυτό, περπατούσαν με περισσότερη δύναμη και ζωτικότητα. Μάλιστα, η βελτίωση ισοδυναμούσε με τα αποτελέσματα ενός προγράμματος ασκήσεων διάρκειας 12 εβδομάδων!

Για ποιο λόγο φαίνεται ότι συναισθήματα όπως η ελπίδα, η αισιοδοξία και η θετική στάση κάνουν καλό  στην υγεία; Οι επιστήμονες και οι γιατροί πιθανώς δεν καταλαβαίνουν ακόμη τόσο καλά τη διάνοια και το σώμα του ανθρώπου ώστε να δώσουν σαφείς απαντήσεις. Ωστόσο, ειδικοί που μελετούν αυτό το ζήτημα είναι σε θέση να κάνουν βάσιμες εικασίες. Για παράδειγμα, ένας καθηγητής νευρολογίας αναφέρει: «Νιώθεις ωραία όταν είσαι χαρούμενος και αισιόδοξος. Πρόκειται για μια ευχάριστη κατάσταση με πολύ λίγο άγχος, και το σώμα ευημερεί υπό αυτές τις συνθήκες. Αυτό είναι ένα ακόμη πράγμα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι καθώς προσπαθούν να παραμένουν υγιείς».

Αυτή η ιδέα μπορεί να φαίνεται πρωτοποριακή σε μερικούς γιατρούς, ψυχολόγους και επιστήμονες, αλλά δεν είναι καθόλου καινούρια για όσους μελετούν την Αγία Γραφή. Πριν από σχεδόν 3.000 χρόνια, ο σοφός Βασιλιάς Σολομών έγραψε υπό θεϊκή έμπνευση την εξής σκέψη: «Η χαρούμενη καρδιά κάνει καλό ως γιατρικό, αλλά το συντετριμμένο πνεύμα ξεραίνει τα κόκαλα». (Παροιμίες 17:22) Παρατηρήστε την ισορροπία που αντανακλούν αυτά τα λόγια. Το εδάφιο δεν λέει ότι η χαρούμενη καρδιά θα θεραπεύσει οποιαδήποτε ασθένεια αλλά απλώς ότι «κάνει καλό ως γιατρικό».

Στην πραγματικότητα, ίσως θα ήταν κατάλληλο να ρωτήσουμε: Αν η ελπίδα ήταν φάρμακο, ποιος γιατρός δεν θα τη χορηγούσε; Επιπλέον, η ελπίδα φέρνει οφέλη που επεκτείνονται πολύ πέρα από τον τομέα της υγείας.

Αισιοδοξία, Απαισιοδοξία και η Ζωή Σας

Οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι οι αισιόδοξοι ωφελούνται ποικιλοτρόπως από τη θετική τους στάση. Τα καταφέρνουν καλύτερα στο σχολείο, στην εργασία, ακόμη και στον αθλητισμό. Παραδείγματος χάρη, έγινε κάποια μελέτη που αφορούσε μια γυναικεία ομάδα στίβου. Οι προπονητές αξιολόγησαν λεπτομερώς τις γυναίκες ως προς τις αθλητικές ικανότητές τους και μόνο. Συγχρόνως, υποβλήθηκαν κάποια ερωτήματα σε αυτές και αξιολογήθηκε προσεκτικά το επίπεδο αισιοδοξίας τους. Όπως αποδείχτηκε, ο βαθμός αισιοδοξίας των αθλητριών ήταν πολύ πιο ακριβής δείκτης για την πρόβλεψη της απόδοσής τους από ό,τι ήταν όλα τα άλλα στοιχεία που αξιολόγησαν οι προπονητές τους. Γιατί ασκεί η ελπίδα τόσο ισχυρή επίδραση;

Πολλά έχουμε μάθει από μελέτες που αφορούν το αντίθετο της αισιοδοξίας​—την απαισιοδοξία. Τη δεκαετία του 1960, πειράματα αποκάλυψαν κάτι απρόσμενο σε σχέση με τη συμπεριφορά των ζώων, γεγονός που οδήγησε τους ερευνητές στο να επινοήσουν τη φράση «επίκτητη αίσθηση αδυναμίας». Διαπίστωσαν ότι και οι άνθρωποι επίσης είναι δυνατόν να υποφέρουν από μια μορφή αυτού του συνδρόμου. Λόγου χάρη, άτομα που συμπεριλήφθηκαν σε εκείνο το πείραμα εκτέθηκαν σε έναν δυσάρεστο θόρυβο και τους ειπώθηκε ότι μπορούσαν να μάθουν να τον σταματούν πατώντας μια σειρά από κουμπιά. Τα άτομα κατάφεραν να τον σταματήσουν.

Το ίδιο ειπώθηκε και σε μια δεύτερη ομάδα​—αλλά το πάτημα των κουμπιών δεν έφερνε αποτέλεσμα. Όπως μπορείτε να φανταστείτε, πολλά μέλη εκείνης της δεύτερης ομάδας ανέπτυξαν την αίσθηση ότι είναι αδύναμοι. Στα επόμενα πειράματα, δίσταζαν να κάνουν οποιαδήποτε ενέργεια. Ήταν πεπεισμένοι πως ό,τι και αν έκαναν δεν θα κατάφερναν τίποτα. Ωστόσο, ακόμη και σε εκείνη τη δεύτερη ομάδα, οι αισιόδοξοι αρνήθηκαν να ενδώσουν στην αίσθηση ότι είναι αδύναμοι.

Ο Δρ Μάρτιν Σέλιγκμαν, ο οποίος συνέβαλε στην προετοιμασία μερικών από εκείνα τα πρώτα πειράματα, υποκινήθηκε να κάνει σταδιοδρομία της ζωής του την έρευνα γύρω από την αισιοδοξία και την απαισιοδοξία. Εξέτασε επισταμένα τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων που είχαν την τάση να πιστεύουν ότι είναι αδύναμοι. Αυτός ο απαισιόδοξος τρόπος σκέψης, συμπέρανε, παρεμποδίζει πολλά εγχειρήματα στη ζωή ή φτάνει μάλιστα στο σημείο να βυθίζει τους ανθρώπους στην αδράνεια. Ο Σέλιγκμαν συνοψίζει τον απαισιόδοξο τρόπο σκέψης και τις συνέπειές του ως εξής: «Είκοσι πέντε χρόνια ερευνών με έχουν πείσει πως αν πιστεύουμε κατά συνήθεια, όπως συμβαίνει με τον απαισιόδοξο, ότι οι κακοτυχίες είναι δικό μας λάθος, ότι είναι συνεχείς και ότι θα υπονομεύουν οτιδήποτε κάνουμε, τότε θα μας συμβαίνουν περισσότερες κακοτυχίες από ό,τι αν έχουμε διαφορετική άποψη».

Και πάλι, μολονότι τέτοια συμπεράσματα μπορεί να φαίνονται καινούρια σε μερικούς σήμερα, δεν είναι άγνωστα σε όσους μελετούν τη Γραφή. Προσέξτε την παροιμία: «Αποθαρρύνθηκες την ημέρα της στενοχώριας; Η δύναμή σου θα είναι λιγοστή». (Παροιμίες 24:10) Ναι, η Γραφή εξηγεί ξεκάθαρα ότι η αποθάρρυνση, με τις αρνητικές σκέψεις που τη συνοδεύουν, θα σας απομυζήσει τη δύναμη που οδηγεί σε δράση. Τι μπορείτε, όμως, να κάνετε για να καταπολεμήσετε την απαισιοδοξία και να αποκτήσετε περισσότερη αισιοδοξία και ελπίδα στη ζωή σας;

[Εικόνα στη σελίδα 4, 5]

Η ελπίδα μπορεί να φέρει πολλά οφέλη