Warom prauche mer hofnung hon?

ERINERST tuu tich fon Daniel, te kranke puup iwer weem mer im letste artikel kexproch hon? Was weyer mit tëm pasiirt wën eyer net sayn hofnung ferloer hët? Teet eyer te kreeps ap kewun kriin? Teet eyer hayt am leepe sin? Soo kaar tii, woo ti hofnung mit ale kewalt xitse, teete tswaay mool tenke foer soo was saan. Un tas too is een wichtich phunkt: meyer sole net rechne tas ti hofnung is ti solutsyoon fer ales; tas se ales heele khan.

In een entrewist fer te CBS News TV, te Dr. Nathan Cherney hot aan kesaat iwer wii es kefeerlich is tsu fiil weyert fer ti hofnung sayn kraft kepe wën ma mit pasyente um keet woo xrooe krankheete hon: “Meyer hate situatsyoone woo ti mëner hon sayn fraae kexënt wayl tii hate net kenuuch too triwer ketenkt, un wayl se waare net kenuuch hoflich kewees.” Dr. Cherney hot aach kesaat: “Tiise aat fer se tenke hot een falx aanung fon kontrol uf keprung; un wën ti persoon xlechter kept, es is wii wën mer tëne saan teet tas se sich net kenuuch aan kextrengt hat fer sayn keweks kontroliire — un tas is net kerecht.”

Fer ti woerheet saan, tii woo een krankheet hon woo tsum toot nëmt, sin in een khampf woo tëne miit un oone kraft lost. Tii sin xon iwerkelaat. Tan, tëne sich xultich xpiire mache is tas letste tings woo sayn keliipte tëne mache wole. Sole mer tan rechne tas ti hofnung hot kaar khee weyert?

Kewis net! Tsum payxpiil, te selwiche Dr. Cherney is een spesyalist in palyatiiwe tratamente. Ti tsiil fon tiise sorte tratamente is net keeche ti krankheet khëmpfe orer tas leepe lënger lose, awer te pasyent sayn leepe lusticher un peser mache soo lang wii sayn khampf tauert. Ti toktere woo mit tas xafe hon fest klaape aan tëm weyert fon te tratamente woo ti layt frooer lose, soo kaar wën se xroo krank sin. Es kept fiile pewaysunge woo tsayche tas ti hofnung khan tas un noch fiil mee mache.

Wii heleft uns ti hofnung?

“Ti hofnung is een mechtich xtark tratament” — saat uns te tokter un jornalist W. Gifford-Jones. Eyer hot fiile xtuutye noo kekukt woo kemacht waare fer se siin wii fiil weyert hot ti emotsyonaal unerxtitsung woo waar tsu pasyente kep woo ticht am toot waare. Siits aus tas tiise sort unerxtitsung heleft ti layt hoflich plaype un positiiwe ketanke hale. Een xtuutyum fon 1989 hot raus kriit tas ti pasyente woo tiise sort unerxtitsung kriit hon, hon lënger keleept; awer, etliche naye unersuuchunge hon tas net soo fest kextelt. Soo wii soo, welche xtuutye hon fest kextelt tas ti pasyente woo emotsyonaal unerxtitsung kriin, kepe weenich tiifsinich un layte weenich phayn wii ti anere pasyente.

Kuk een aner xtuutyum woo sich traan kehal hot aan se siin ti influens fon tëm optimismus un tëm pesimismus in een sort hërts krankheet. Mee wii 1.300 mëner waare noo kekukt fer se siin ep se hate een hoflich orer een unhoflich aanxtelung iwer sayn leepe. Tseen yoore xpeeter, waare se noch mool noo kekukt, un mee wii 12% fon tiise mëner hate een sort hërts krankheet kriit. Tswixich tëne, fer yeete optimist es waare neekst tswaay pesimiste kewees. Laura Kubzansky, een helfer leerin fon Kesunt un Sosyaal Aanxtelung in te Harvard Xuul fon Puuplix Kesuntheet, saat: “Neekst al ti pewaysunge woo hon ti aanung unerxtitst tas ‘positiiw tenke is kuut fer tayn kesuntheet’ hon sich net aan syentiifixe unersuuchunge kextayp; awer tiise xtuutyum kept welche fon te eyerste fest metisiinixe pewaysunge tas tiise aanung tiint fer ti hërts krankheete.”

Welche xtuutye hon ketsaycht tas tii woo tenke tas se een xlecht kesuntheet hon, nëme mee tsayt fer fon een operatsyoon peser wëre wii tii woo rechne tas sayn kesunt kuut traan is. Te optimismus waar soo kaar mit lënger se leepe ferpunt. Een xtuutyum hot noo kekukt wii ti elter layt khene petrof wëre iwer positiiwe un nekatiiwe mënunge iwer alt kepe. Wën etliche elter layt khortse pexeetche kriit hon — woo hon ti elter yoore mit kreeser kluucheet un speryens ferpunt —, hon se aan kefang mit mee kraft laafe. Fer ti woerheet saan, ti resultaate waare eenliche kewees wii wën se een esersiis prokram fon 12 woche mache teete!

Warom siits aus tas ti emotsyoone — soo wii ti hofnung, te optimismus un een positiiw aanxtelung — tuun ti kesuntheet ferpesere? Fiilaycht, ti syentiste un ti toktere tuun noch net ti mënxliche khërper un ferxtant kenuuch ferxteen fer kenaue antworte kepe. Soo wii soo, welche spesyaliste woo te sache xtutiire khene mënunge mit een fest funtament kepe. Tsum payxpiil, eene neuroloxii leerer hot kesaat: “Es is aarich kuut froo un hoflich sin. Wën mer soo traan sin, kriin mer weenich stress un unser khërper tuut xeen pariire. Tas is noch etwas woo ti layt mache khene fer sich selepst helfe kesunt plaype.”

Tiise aanung fiilaycht siit nay aus fer welche toktere, psikooloke un syentiste; awer is net nay fer tii woo ti Piipel xtutiire. Xon neekst 3.000 yoore tsurik, te kluuche kheenich Salomon waar inspiriirt fer tiise wërter xraype: “Een frooe hërts is een kuut metitsiin, awer een wee kexlaatne kayst tuut ti kraft fon yemant wech hoole.” (Xpriiche 17:22) Mërk wii fiil moos in tiise wërter! Te wersikel saat net tas een frooe hërts heelt al ti krankheete, awer ploos tas een frooe hërts een kuut metitsiin is.

In woerheet, khan ma frooe: ‘Wën ti hofnung een phil weyer, was fer tokter teet se net fer sayn pasyente pexraype?’ Awer ti hofnung tuut net ploos nutse fer ti kesuntheet pringe.

Optimismus, pesimismus un unser leepe

Ti unersuuchunger hon raus kriit tas ti hofliche layt kriin fiil nutse fon sayn positiiw aanxtelung. Tii tuun eftas peser resultaate kriin in te xuul, in te aarwayt un soo kaar in te sports. Tsum payxpiil, een xtuutyum is kemacht woer mit een wayplich tiim fon xpringe. Ti tëknikos hon ti kleenichkheete fon te fraae sayn sportixe apiliteete noo kekukt. In te selwich tsayt, entrewiste waare mit te fraae kemacht fer se siin wii hooch sayn hofnung waar. Am ën, was fer waar ti pest aat fer sayn resultaate in te xpringe xon foer saan? Es waar siin wii hooch sayn hofnung waar, net ti kleenichkheete woo ti tëknikos noo kekukt hon. Warom macht ti hofnung soo een kroos unerxiit?

Fiil is xon kelërnt woer mit tas keeche teel fom optimismus — te pesimismus — xtutiire. Tswixich ti yoore 1960-1970, welche speryense hon etwas unkewaartne iwer ti aanxtelung fon te tiere ketsaycht — etwas woo ti unersuuchunger hon wii “lërne se uf kepe oone se fersuuche” keruuft. Tii hon raus kefun tas ti mënxe khene aach etwas eenliches ëntwikele. Tsum payxpiil, in een speryens, welche persoone muste een xlecht rauxe heere; awer, es waar tëne kesaat tas tii khente ti rauxe aus mache wën se een sekwens fon knope trike teete. Tii hon es hin kriit ti rauxe aus mache.

Een tsweete krup hot ti selwiche informatsyoone kriit — awer, ti knope trike hot khee resultaat keprung. Wiis tuu tich xon foer xtele khanst, fiile in tiise tsweete krup hon sich kexpiirt wii wën se khee kontrol iwer ti situatsyoon hëte. In anere speryense, woo xpeeter kemacht waare, hate se xon khee mee muut fer se fersuuche etwas mache. Tii waare sich sicher tas kaar niks woo se mache teete, khent etwas ënere. Awer, soo kaar in tiise tsweete krup, tii woo optimist waare, hon net tiise aanxtelung fon “uf kepe oone se fersuuche” sich ëntwikele kelos.

Te Dr. Martin Seligman, woo hot keholef welche fon tiise eyerste speryense pleene, waar uf kerechent fer wayter iwer te optimismus un te pesimismus xtutiire. Tee hot fiil xtutiirt iwer ti aat fer se tenke fon te layt woo hon klaych uf kep forich situatsyoone woo se tachte tas se khee kontrol hate. Tee hot kemërkt tas tiise nekatiiw aanxtelung tuut ti layt aan fiile fon sayn aynfache aktiwiteete fons leepe xteere, orer soo kaar tëne xtil hale mache. Te Dr. Seligman tuut ti nekatiiwe ketanke un sayn resultaate in khortse wërter soo aus leye: “Mayn 25 yoore xtuutyum hot mich sicher kelos tas, wën mer keweent sin se klaape — soo wii ti pesimiste — tas mer ti xult hon fon unser unklike, tas se lang taure tuun, un tas se tuun ales was mer mache fersaue, mache mer am ën mee unklike mit, wii wën mer net soo tenke teete.”

Meyer saan noch mool: soo sorte aanunge khene nay fer etliche persoone hayt aus siin, awer tii sin net nay fer ti Piipel xtutënte. Mërk tiise xprooch: “Wëns tuu oone muut in te xweyere tsayte playpst, tayn kraft tuut weenich sin.” (Xpriiche 24:10) Yawool, ti Piipel leet taytlich aus tas ti unmuutichkheet — too tepay ti nekatiiwe ketanke — tuut tayn kraft fer etwas mache xtele. Awer, was khanst tuu mache fer keeche te pesimismus khëmpfe un mee optimismus un hofnung in tayn leepe hon?

[Khast in te sayt]

Ti hofnung khan tich fiil helfe