Ngatta Kawagattam i Iddanama?

ANNI tamma i nesimmu kani Daniel, i abbing nga biktima na cancer nga nakagi ta gafu na artikulo nu arianna nawawan i iddanama? Inaffuna tamma i cancer? Matolay kari nakuan yayya sangawe? Ari nga kagian yatun maski danuri mangidefensa nga makoffun i iddanama ta panguru. Yaw i importante nga punto: Ari nakuan nga sobra i pattalo tam ta iddanama. Ari tu uru yatun ta ngamin nga taki.

Ininterviu na CBS News si Dr. Nathan Cherney meyannung ta peligro ira na sobra nga pattalo ta makua na iddanama para ta pasiente ira nga grabe i takida. Kunnaw i kinagina: “Egga danuri lallaki nga poporiadda i atawada megafu ta ari kanu nga makalanno i pannonoda tu mapia anna kurang ira ta positibo nga appana-panono.” Kunnaw paga i kinagina: “Gafu tatun nga mali nga ideya, nonopan na karuan nga makontrol na tadday nga tolay i paddakal na tumor-na. Tapus nu maggrabe yatun nga takina, gittana palawanadda nga arianna gare nakontrol i tumor-na. Ngem ari tu rasonable yatun nga konklusion.”

Kakuruganna, mababbannag anna mofu ngana i sikan danuri na egga i kappatay nga takida. Yayya nga magga ari ngana nga ammungan na iddeddukadda i madaddammo nga panagenoda gukaban na pamaliwa nira. Nu kunnuri gafu, kagiattam kari nga awan tu kwenta na iddanama?

Ari gapa. Espesialista ta palliative care yatun gabbalaman nga doktor. Nakafokus yatun nga klase na panguru ta nu kunnasi nga mabbalin tu mas komfortable anna magayayya i pasiente ta katolena, ari tu ta panguru mismu ta taki onu pamapiddu ta inangona. Kurugan natun ira nga doktor nga efektibo i kunnatun nga panguru nga marresulta ta mas magayayya nga appana-panono maski ta grabe i takida. Aru i ebidensia nga i iddanama ay makeyawa tu mas makapagayayya nga appana-panono. Ngem ari laman tu yatun.

I Makasta nga Efekto na Iddanama

Kagian na medical journalist nga si Dr. W. Gifford-Jones nga “efektibo nga therapy i iddanama.” Ginigiammuna i nadduruma nga research meyannung ta efekto na emosional nga suporta ta magimmamatay ira nga pasiente. Kakkagiadda nga makoffun i emosional nga suporta tapenu mas positibo anna minaggiddanama i tadday nga tolay. Segun ta tadday nga research ta 1989, mas mabayag i pattolay danuri pasiente nga nakalawa tu kunnatun nga suporta. Ngem ari paga nga napakurug yatun na nikanni laman ira nga research. Ngem pakurugan na research ira nga ari kuruga madepres anna mas baddi i matageno nga taki danuri pasiente ira nga nakalawa tu emosional nga suporta kumpara turi ira ta ari nga nakalawa tu kunnatun.

Egga paga i tadday nga research nga kayàna nga ammuan nu anni efekto na pabbalin tu positibo anna negatibo ta coronary heart disease (CHD). Ginigiammuda tu mapia nu positibo kari onu negatibo i pagimamma ta pattolay na tadday nga grupo na maturu tu 1,300 nga lallaki. Kabalin na mafulu nga dagun, nadiskubre natun gabbalaman nga research nga egga i CHD na maturu tu 12 porsiento natun ira nga lallaki. Tatun ira nga nakka-CHD, mas aru i negatibo anne ta positibo—2 i negatibo ta kada 1 nga positibo. Kunnaw i kagian ni Laura Kubzansky nga assistant professor ta health anna social behavior ta Harvard School of Public Health: “Magaru ta ebidensia nga makkakkagi nga makoffun i positibo nga appana-panono ta gawa-gawayyattam ay istoria laman. Ngem yaw nga research i tadday ta ollu nga kurug nga ebidensia nga mamakurug nga fustu yatun nu meyannung ta taka-taki ta futu.”

Nadiskubre ta karuan ira nga research nga mas nga mabbayag nga mammapia ta operasion danuri makkakkagi nga ari nga makasta i gawa-gawayyadda kumpara turi ira ta makkakkagi nga makasta i gawa-gawayyadda. Konektadu paga lagu i apaddu nga pattolay ta pabbalin tu positibo. Ginigiammu na tadday nga research nu anni i efektona ta manakam ira na positibo anna negatibo ira nga pagimamma meyannung ta pabbako anna pallakay. Turi ta nakabibbig danuri manakam tu mensahe ira nga mangikonekta ta pabbako onu pallakay ta pabbalin tu masirib anna ekspiriensadu, nadiskubre tatun nga research nga mas masikan ira ta pallakagda. Yatun nga nakkastan na gawa-gawayyadda ay katumbas na 12-ligguan nga pagehersisio!

Ngatta makasta ta gawa-gawayyan i kapeggan tu iddanama anna positibo nga pagimamma? Awayyana nga ari paga kuruga nalippawa na sientista anna doktor ira i uto anna baggi na tolay yayya nga ari ira makeyawa tu eksakto nga tabbag tatun nga pakkiavu. Maddepende laman ira ta ekspiriensada anna ta ammuda. Angngariganna, kunnaw i suhestion na tadday nga profesor na neurology: “Makasta ta panageno nu magayayya ka anna nu egga i iddanamammu. Ari ka kuruga ma-stress anna kakayà na baggim i kunnatun nga panageno. Tadday yatun ta makua na tolay tapenu mattalupaddian nga magawa-gawayyan.”

Baka makaddagan tatun i karuan nga doktor, psychologist, anna sientista ira. Ngem ari ngana nga bagu yatun turi ira ta maggiggigiammu tu Biblia. Ma-3,000 nga dagun ngana i nappasa, nitura na masirib nga Patul nga si Solomon: “I magayayya nga futu ay makasta nga uru, ngem i nadammakkan nga espiritu ay makofu ta sikan na tadday.” (Proverbio 17:22) Talaga balanse i kinagi natun nga teksto. Arianna nga kinagi nga moruan na magayayya nga futu i maski anni nga taki, nu ari, kinagina nga ‘makasta yatun nga uru.’

Rasonable gafu laman nga iyavu: Nu tadday nga uru i iddanama, sinni gapa nga doktor i ari nga mangireseta tatun? Fuera paga ta efekto na iddanama ta gawa-gawayyattam, egga paga i tanakuan nga benefisio natun.

Pabbalin tu Positibo, Pannegatibo, Anna i Pattolem

Nadiskubre na researcher ira nga aru i benefisiona ta totolay nu positibo ira. Mas malalaki ira ta eskuela, ta trabahu, anna maski ta isports. Angngariganna, egga i tadday nga research meyannung ta grupo na babbay nga maggayam tu track and field. Inusito tu mapia na coach natun nga babbay i abilidadda nga makkarela. Tapus, napakkiavutan gapa mismu danatun nga babbay meyannung ta kasikan na iddanamada. Base ta resulta natun ira nga research, mas nga makasta nga basehan i kasikan na iddanama anne ta abilidad na atleta tapenu mammuan i kalalakina. Ngatta kunnatun ngana laman kasikan i efekto na iddanama?

Aru ngana gapa i nagigiammu meyannung ta katulia na pabbalin tu positibo—i pannegatibo. Turi ta dekada 1960, egga i kappabbaw nga nadiskubre na researcher ira ta ugali na aya-ayam. Yayya nga nabuu i termino nga “kawan tu iddanama megafu ta passanay onu ekspiriensa.” Nadiskubreda paga nga mesimmu gapa i kunnatun ta totolay. Ta tadday nga eksperimento, nepaginna ta grupo na totolay i kallitang nga guni tapus nekagi nira nga mapagimmadda yatun nu egga i matturunug nga pindutadda. Nawayyada nga pagimmangan i matannug.

Kunnatun gapa i nepakua ta mekadua na grupo na totolay ngem ari nga magimmang i kallitang nga guni maski nu anni i pindutadda. Siempre, gittana ekspektattam, aru tatun nga grupo i nakatageno tu kawan tu iddanama. Turi ta nageksperimento mana ira, manakida ngana nga kuan i maski anni. Kumbinsidu ira nga awan ngana mabba tu pangulianna maski nu anni i kuadda. Ngem ari nga nawawan i iddanama danuri totolay tatun nga grupo nga positibo i pagimammada.

Nanguffun si Dr. Martin Seligman ta paddisenio ta karuan tatun ira nga eksperimento. Napaguyu yayya nga gigiammuan i meyannung ta pabbalin tu positibo anna pannegatibo. Ginigiammuna i appana-panono danuri egga i tendensiada nga imammatan i baggida nga awan ngana tu iddanamada. Kinagina nga megafu ta negatibo nga appana-panono, marigatan i tadday nga tolay onu awan paga lagu tu ganasna nga kuan i normal nga aktibidad ira ta pattolay. Kunnaw paga i kagian ni Dr. Seligman meyannung ta negatibo nga appana-panono anna i efekto natun: “Megafu ta 25 dagun nga paggigiammù, nakumbinsi ngà nga nu kagitta tam i tolay nga negatibo nu sitaw neyugaliattam ngana nga kurugan nga liwa tam nu egga i marake nga mesimmu nittam, anna mabbayag yatun, tapus yatun i manaral ta ngamin nga kuattam, mas lallagu nga mesimmu yatun anne ta nu ariattam nga kurugan yatun.”

Para ta karuan, baka bagu yatun nga konklusion, ngem familiar ngana tatun danuri maggiggigiammu ta Biblia. Sifutammu yaw nga akkagianan: “Nu nakkafi i nono mu ta aggaw na ziga, bumaddi noka i sikammu.” (Proverbio 24:10) Manawag i kagian na Biblia nga mofu i sikammu nu makkafi i nono mu anna nu negatibo i appana-panono mu. Anni gafu i makuam tapenu malabanammu i pannegatibo anna mabbalikka tu mas positibo anna minaggiddanama ta pattolem?

[Letratu]

Daka-dakal i meyuffun na iddanama