¿Pjenga ni jyongꞹji ne esperanza?

¿Pje ro kjogꞹ ma e Daniel ke ro manji anrrꞹbʼꞹ ke mi søø cáncer dya ro bʼɇzhi nu esperanza? Ma ro sⱥjⱥ kʼe doctor ke mi tebʼe, ¿dya ro ndu̱u̱? ¿Xi ri bʼꞹntjodya? Dya kjo søø ra ndꞹrꞹyo. Ja̱a̱, ne esperanza me na mubi, dya ra manji ke dya kjo søø ra mbøxkꞹji. Pe dya xo ngeje na ñʼechje ke jokꞹ texe yo ngijeme.

Nu cadena CBS o dyønꞹ kʼe doctor Nathan Cherney pje ro kjogꞹ ma dʼa ntee ke mi sødyɇ ro pɇsʼi esperanza, angeze bo mama: “ra pjønguenrraji ja rga zøpjꞹji na in pjamilia ma sødyɇ, nangeje bʼꞹbʼꞹ yo xira ke guɇnchʼiji nu suu, angezeji manji ke dya ga zɇzhiji ngekʼua bo sødyɇji. Kʼꞹ manji akjanu dya pje pjøsʼꞹji ke ra zøji na joo kʼo ntee. Ixi chjenjui ke ri xipjiji ke nge nu sʼokʼꞹtsʼɇji ke sødyɇji”.

Me mboo o kuee ma na tee pɇsʼi na ngijeme ke me na sʼɇzhi. Ngekʼua nu pjamilia dya ga joo ra xipjiji ke nge nu sʼokꞹtsʼɇ ke kjogꞹ kʼe ngijeme. Ni ri na ntee ra nee ra xipji akjanu in pjamilia. Nujma, ¿søø ra manji ke nu esperanza dya søø ra pjøsʼꞹ na ntee ke me sødyɇ?

Iyo, dya søø ra manjiyo. Kʼe doctor Cherney ngeje especialista, angeze pjøsʼꞹ kʼo ntee ke me sødyɇji ngekʼua ra zøji na joo ñe ra bʼꞹnji na joo yo paa ke xi ra nga̱ra̱ji. Bʼꞹbʼꞹ na punkjꞹ doctor kʼꞹ pa̱ra̱ji ke yo ntee ke me sødyɇji me na joo ke ra pɇsʼiji esperanza, ñe ke ra zøji na joo na ngeje me pjøsʼꞹji xi ra mimitrjoji. Bʼꞹbʼꞹ na punkjꞹ ntee ke manji ke na kjuanayo.

Nu esperanza me na mubi

Kʼe médico W. Gifford-Jones ke xo ngeje periodista o nuʼu yo ntee ke me mi sødyɇji mama ke na kjuana nu esperanza søø ro mbøsʼꞹji, ngekʼua bo mama; “Ke nu esperanza pjøsʼꞹ na punkjꞹ na ntee ke me sødyɇji”. Ja̱a̱, me pjøsʼꞹji ra zøji na joo. Kʼꞹ kjɇɇ 1989 kʼo médico o mba̱ra̱ji ke yo ntee ke me sødyɇji me na joo ra pɇsʼiji esperanza, ke nu pjamilia ra mbøsʼꞹji ñe yo dyaja ntee. Texeyo me pjøsʼꞹji ke ra zøji na joo ñe mazi ra mezhetrjoji. Zø nge akjanu xi bʼꞹbʼꞹ ntee ke manji ke dya kjuanayo.

Xi bʼꞹbʼꞹ kʼo go pjechʼiji kʼo médico. O juajnꞹji mil trescientos ntee, mi bʼꞹbʼꞹ kʼo me mi mⱥjⱥ ma minji. Ñe kʼo dyaja ke dʼabaditjo mi ꞹdʼꞹji. Ma o kjogꞹkʼua dies kjɇɇ kʼo doctor bo unꞹji nguenda ke kʼo bʼɇzo ke mazi tsʼini ꞹdʼꞹji bo sødyɇji nu ngijeme cardiopatía isquémica. Kʼe doctora Laura Kubzansky ke ngeje profesora adjunta de Salud y Conducta Social de la Facultad de Salud ­Pública de Harvard bo mama: “Na kjuana ke yo ntee ke me sødyɇji, ma ra kjijñiji ke ra jogꞹji, nu kʼo ra mbøsʼꞹji xi ra mezhetjo ra mimiji. Xo na kjuana ke kʼo ntee ke tsʼini ꞹdʼꞹji, sødyɇji kʼe ngijeme cardiopatía”.

Yo doctor a nuji ñe a bo mba̱ra̱ji ke ma dʼa ntee ke me mbentjo ke sødyɇ, mazi ra mezhe ra ndizi o ngijeme. Ñe ma dʼaja ntee ra kjijñi ke dabaditrjo ra ndisʼi o ngijeme, dabaditjo ra jogꞹ. Xo yo ntee ke me mⱥji mazi ra mezhetrjoji yo kjɇɇ ke ra minji. Xo akjanꞹ, yo ntee ke a landeji ma ra xipjiji ke me nzhⱥmbⱥrꞹji, nujyo ra mbøsʼꞹji xi ra nzhodʼꞹji na joo ñe xi ra pɇpjiji.

¿Pjenga ri manji ke nu esperanza pjøxkꞹji ra søji na joo, ra kjijñiji na joo ma ri sødyɇji? Bʼꞹma yo médico kja bi xi pa̱ra̱ji na joo texe in cuerpoji ñe in pjeñeji ngekʼua dya søø ra xitsiji na joo texeyo. Na médico ke nge neurólogo bo mama: “me na joo ke ra mⱥji ma pje kjo ri tenji, pjøxkꞹji ra søji na joo ñe dya ra søxiji ma pje ra kjogꞹji. Akjanu ra pjøsʼꞹtsʼɇji ngekʼua ra bʼꞹnji na joo”.

Yo científico, yo médico ñe yo psicólogo me kentrjoji ma nuji ke nge ga kjanu. Yo ri pjechiji yo mama ne Biblia dya kjakꞹji ra kentrjojiyo. Nangeje ndizi mi jingua kʼe Rey Salomón bo mama: “Na mꞹbʼꞹ ke me mⱥjⱥ nge nzakja na ñʼechje ke me na joo, pe na mꞹbʼꞹ ke me søxi dya ra zɇchi” (Proverbios 17:22). ¡Me na joo yo mama kja ne versículo! Dya mama ke ma na mꞹbʼꞹ ra mⱥjⱥ ra ndisʼi o ngijeme, nee ra mama ke ma dʼa ntee ra mⱥjⱥ “nge nzakja na ñʼechje” ra mbøsʼꞹ ra zøø na joo.

Ma ne esperanza ro ngeje na ñʼechje, yo doctor ro unꞹji texe yo ntee ke sødyɇji ngekʼua ro jokꞹji, pe dya ngextrjo ma ri sødyɇji pjøxkꞹji ne esperanza.

Pje ra kjogꞹzꞹji ma ra mⱥji ñe ra kjijñiji na joo o ma ra søxiji ñe ra manji ke dya pje dyezgøji

Kʼo médico a pa̱ra̱ ke ma ri kjijñiji na joo ñe ri mⱥji, pjøxkꞹji ra søji na joo ma ri pɇpjiji, ma ri poji kja ngꞹnxørꞹ ñe ma ri eñeji. Ra manji na ejemplo, janzi xuntrʼi ke mi eñeji atletismo, yo xuntrʼi ke mi kjijñiji na joo, mi mⱥji ñe ma joo ma zøji, nujyo bo mbøsʼꞹji ro ndo̱nji kʼꞹ eñe ke mi kjaji. ¿Pjenga pjøsʼꞹ na punkjꞹ ntee ne esperanza?

A ro pa̱ra̱ji ja ga kjaa yo ntee ke kjijñiji na joo ñe me mⱥji, xo a ro nuji ja ga kjaa yo dyaja ntee ke manji ke dya pje dyeji ñe zøji ke dya søø ra kjaji kʼo ni jyodʼꞹji. Kʼꞹ kjɇɇ 1960 mi b’ꞹb’ꞹ ntee kʼꞹ mi jyodʼꞹji pje ro tsjaji nzakja na b’ɇpji, ma mi unꞹji nguenda ke dya mi søø ro tsjaji k’e b’ɇpji, dya kja mi nee ro yepeji ro tsjaji. O jmurꞹji janzitrjo ntee, ñe nujnu o tⱥrⱥ kʼo me mi sʼatrjo kjanꞹ bo xipjiji ke ro tiʼmiji na boto, ma bo kjajiyo dya kja bo sʼanꞹ kʼo mi sʼatrjo.

O yepeji janzitrjo bʼɇzo pe ma o tiʼmiji kʼe boto dya o juejme kʼo mi sʼanꞹ, ngekʼua na punkjꞹ ntee dya kja bo nee ro yepe ro tiʼmiji kʼe boto. Go bʼꞹbʼꞹ janzi ntee ke zøø dya mi juejme kʼo mi sʼanꞹ dya go pjønguendakʼo, angezeji xi bo tiʼmiji kʼe boto.

Kʼe Doctor. Martin Seligman, nge k’ꞹ xi go mbøsʼꞹ kʼo doctor ro mba̱ra̱ji kʼo a ro manji anrrꞹbʼꞹ, angeze xi mi nee ro mba̱ra̱ pjenga bʼꞹbʼꞹ ntee ke kjijñiji kʼo me na joo, ke me mⱥjⱥ ñe nee ra zøji na joo. Ñe pjenga bʼꞹbʼꞹ ntee kʼo dya mⱥji, kʼo tsʼiniꞹdʼꞹji, angezeji dya søø ra tsjaji kʼo ni jyodʼꞹji. Kʼe doctor Seligman o nguarꞹ o jñaa akjaba: “Ari ɇdyi 25 kjɇɇ ke a ri pjechi ke kʼo ntee ke dya mⱥji, ke dya joo ga zøji ñe kjijñiji ke nge nu sʼokꞹtsʼɇji kʼo kjogꞹji. Angezeji mazi supjreji ke ni ri nge kʼo dya kjijñiji akjanu”.

Nrro na yeje bʼꞹbʼꞹ ntee ke me kentrjojiyo, pe nutsʼkøji ke ri pa̱ra̱ji kʼo mama ne Biblia, iyo. Na Proverbio mama: .”Ma ri jyɇzi ra tøgꞹ in mꞹbʼꞹ kja yo paa ke me na sʼɇzhi, dya ri zɇchi” (Proverbios 24:10). Ne Biblia mama ke ma ra jɇziji ra tøgꞹ in mꞹbʼꞹji, ma ri pɇsʼiji ndumꞹ dya ra mbedye na joo kʼo ri nee ra kjaji. ¿Pje ni jyodʼꞹ ra kjaji ngekʼua ra to̱mpꞹji ma ra kjijñiji ke dya søø ra kjaji kʼo ni jyongꞹji?

[Yo retrato]

Nu esperanza søø ra mbøxkꞹji na punkjꞹ