Mashcaushca publicacionma ri

Quiilca tiaj ri

¿Imarasha chapanara ministinchi?

¿Imarasha chapanara ministinchi?

¿Imarasha chapanara ministinchi?

¿IMARA tucuna ushaca Daniel, cáncer ungüira charijmanda rimacanchi cai pasaj temai chapanara mana pirdijpi? ¿Cáncer ungüira vinsina ushashcangachari? ¿Cunagama causashca angachu? Chapana tiashcara quirijcunas mana rimana ushanzhu, ari nisha. Cai yapa valishca an. Chapanara mana tucuira ambina ushanzhu.

CBS News cuintachij televisiombi doctor Nathan Cherney yapa ungurishca runaunahua chapanamanda rimana huañunalla an nisha rimaca, pai nica: “Cai tunu iyashcaunara charishcanchi cariuna paihua huarmira yapajta piñasha mana alira iyashcamanda mana cushiyashcamanda shina tucushcangui ninun. Chi tunu iyai yanga chapanara quirichin, ungushca runa manali iyajpi camba tumor muyura mana alichishcangui nishca cuinta an, chi manali an”.

Sirtu pacha milli ungüira charijcuna caran punzha yapajta ursarinun vinsingaj shinzhi an. Paihua llaquishca ailluuna mana munanzhu culpayuj sintichingaj. ¿Iyana anchi chapana yangamanda mana valishca ashcara?

Mana shina iyanachu anchi. Doctor Cherney, pai paliativos cuirashcamanda yachan cai intindichin runauna ungüira tucuchina randimanda yanapanun cai ungushca runa mas ali cushi sintichu pai ungüira ahuantaushcai. Caimanda yachaujcuna quirinun cai tunu cuirashcauna ashcara yanapan ungushcaunara shinallara yapa shinzhi milli ungüi charijcunara. Ashca runauna cuintanun chapanara charina casna cuinta yanapana ushan astaumbas yali.

Chapana valishca an

“Chapana shu terapia cuinta an”, ricuchin doctor W. Gifford-Jones. Pai estudiaca shujcuna ña puruntushcara imasna ungushcaunara yanapangaj. Riman casna tunu yanapaiguna yanapan ashca ungushcaunara shu chapanara charingaj shinallara ali cushi sintiringahua. Shu estudiashca yachachin huata 1989 ashca ungushcauna yanapaira apisha mas timpu causasha catinuca, shu estudio cunalla rurashca ricuchica mana ashcara yanapashcara. Shinallara tucui yachaujcuna ricuchinun cai ungushcauna ali yanapaira apisha mas cushi sintirinun ansa nanaira sintirinun shujcunamandas.

Shu estudiashcara ricushunchi chi cushiyanamanda, manali sintishcaunamanda cardiopatía isquémica nishcamanda. Mascanuca alira rurasha huaranga quinsa patsaj cariuna ricungaj ali iyaira, manali iyaira charinuca causaimanda. Chunga huatauna huasha cutillara paigunara mascanuca, chi huasha tupanuca doce por ciento runauna maicanguna ungurinuca imasna cardiopatía isquémica nishcamanda. Caigunamanda ñacas chaupiuna manali iyaira charinuca. Laura Kubzansky profesora adjunta de Salud y Conducta Social de la Facultad de Salud Pública de Harvard nishcamanda riman: “Ñacas tucui cuintashcauna ‘alira iyarinauna’ ñucanchi saludta yanapana ushan chi cuintashcaunalla ashca. Cai estudiashcauna ricuchinun maican punda camaigunara doctorguna tupashcara ali iyaigunara charina yanapanga mana cardiopatía nishcara charingaj”.

Maican mascashcauna ricuchinun maican manali saludta charishcara iyarijcuna operashcauna unayanun mas aliyangaj maican paiguna salud ali ajcunamanda. Ali iyaira charisha mas causangaj yanapan. Cai estudio ricuca imasna ali iyaira, manali iyaira charina yanapana, mana yanapana ushan rucuyaushcai. Rucu runaunara shu rimashcara uyachisha iyachinunga rucu asha ña causaimanda yachangui ña mas ali iyaira charingui, chiraigu purinunga mas shinzhi ursahua. Cai pasanmaca imasna rucuuna doce semana ejerciciogunara shinzhiyangaj rurajpi.

¿Imarasha chapana, ali iyais charina yanapan ali salud charingahua? Doctorguna cienciamanda ajcuna chara mana tucuira intindinun runauna iyaira aicha ucui tiajtas alira cutipangaj. Cai temamanda yachaujcuna maican cutipashcaunara charinun. Shu ejemplo, profesor Neurología nishcamanda nin: “Ali sintichin cushi ana, chapaira charinas. Cushi ana ashcara yanapanga mana turbarishca llaquirishca sintichingaj camba aichara. Chi runaunallara rurana ushanun ali sintiringaj paihua aichai.

Cai iyai mushuj ana ushanga maican doctorguna, psicólogos, científicos nishca runaunara shinajpi Bibliamanda yachaujcunaj mana mushuj anga. Quinsa huaranga huatauna huasha ali iyaiyuj rey Salomón quillcaca cai Jehová nishca shimiunara: “Cushi shungura charisha ali ambi cuinta an, astaun llaqui shungura charisha canda sambayachin” (Proverbios 17:22). ¡Ricui cai versículo gustu intindichin! Mana ninzhu shu cushi shungura charisha aliyanga tucui nanaimanda, manajpi “ali ambi cuinta an”.

Tapurinami anchi: ¿Chapana shu ambi cuinta ajpi sirtu pacha doctor randingaj cachangachari? Shinajpi chapana yanapanga valiringaj ñucanchi saludpi shinallara shuj cosasgunais.

Imara tucun ñucanchi causaibi ali, manali sintishcaunara charisha

Mascaujcuna tupanushca ali iyaira charijcunara imasna ashca yanapashca. Ali rin estudiaushcai, tarbanai, pujllanaunais. Shu ejemplo, estudiajcuna ruranushca shu huarmiuna callpana grupomanda imasna ashcara. Callpajcunara yachachijcuna estudianuca imasna cai huarmiuna callpashcara, chi timpullaira tapusha cuintachishcauna anuca tapunuca masna chapanara charishcara. Chi yanapaca yachangaj imasna paiguna callpashcai rinara, yachachiujcuna paiguna callpashcamanda ricuchina randimanda. ¿Imarasha ashca yanapan shu chapaira charina?

Manali iyaigunamanda yachaushcai ashcara yachashcanchi. Huata 1960 timpui tupanuca ali valishca iyaigunara imasna animalguna ashcara, mascasha yachaujcuna cai shutira saquinuca mana mas rurangaj yachangahua. Cai ricuchica shinallara runauna chi cuinta ricuchina ushanmaca. Shu ejemplo ashca runaunara shu manali uyachinara uyachinuca shinallara rimashca aca maican botongunara nitisha shayachingaj callariushcara. Tucuiguna rurangaj pactanuca.

Cai camana cutillara rurashca aca shuj runaunahua, cai botongunara nitinai mana chunllayachinuca chi uyarinara. Ashcauna chibi ruraujcuna ishqui parti camanaunai ña mana chita rurangaj sintirinuca. Catij camanaunai ña mana yachanuca rurana, mana rurana ashcara quirinuca imara rurajpis mana imara turcana ushanunga. Shinajpi ishqui grupoi alira iyarijcuna mana saquingaj iyarinuca paiguna ruraushcara.

Doctor Martin Seligman yanapaca puruntungaj maican punda camanaunara shinajpi pai rurangaj estudiangaj callarica maican manali, ali iyaigunamanda. Mas yachangaj callarica runauna ña mana mas catingaj iyaira charijcunamanda, chi manali iyaiguna causaibi ali rurangaj mana saquinunzhu. Seligman riman manali iyaigunara charinamanda ima pasana ashcara: “Ishqui chunga pichca huatauna estudiashca yachachihuashca imasna causaibi tucui ali ruranauna manali ruranauna cuinta ricurishcara shinallara caran cuti manaliuna pasan ñucanchimanda, caiguna ashca timpu tianga, tucui ñucanchi rurashcaunara huajlichinga shina tunu iyaira charisha tucurinanga mas turmindarisha maican mana shina iyashca cuinta”.

Cai ricushcauna maican runaunara mushuj cuinta ricurina ushan maspas Bibliamanda yachaujcunara ricsishca cuinta ricuringa. Shu proverbio nin: “Shinzhi timpuunai llaquirisha, camba ursa pishiyangami” (Proverbios 24:10). Biblia alira intindichin llaqui sintirina, manali iyaira charina ali rurana ursara quichunga. ¿Imara rurana ushanchi manali iyaigunara saquingaj shinallara ali iyaira chapanaras charingaj?

[Foto]

Chapaira charina yanapana ushan