¿Akuchï komä nqïl wä kʼuqbʼäl kʼuʼx?

TABʼANAʼ che rä chë areloj npaʼeʼ, achiʼel ta xuʼän itzel. Taq nakanuj achkë xtbʼanö rubʼanik chawäch, kan ye kʼïy yebʼin chawä chë xkekowin xtkiʼän riʼ. Ya riʼ taq nanaʼej chë yë jun avecino xbʼanö ri reloj riʼ y nuʼij chawä chë xtuʼän rubʼanik y majun päq xtkʼutuj chawä. ¿Kʼayewal komä xtuʼän chawäch xtachaʼ achoq rkʼë xkabʼä wä? Manä.

Tqajnamaj ri reloj riʼ rkʼë ri ütz ayoʼen apü. We nanaʼ chë achiʼel ta xa kaʼiʼ chik najin nuʼän akʼuʼx kimä ri kʼayewal —achiʼel nbʼanatäj kikʼë ye kʼïy chkipan ri qʼij yoj kʼo komä—, ¿akuchï xtakanuj wä atoʼik? Kan ye kʼïy winäq yebʼin chë yekowin yatkitoʼ, ye kʼa jalajöj naʼoj yekiʼij y kʼo mul xa nkisäch chawäch. Rma riʼ, ¿ma más ta komä ütz nakanuj atoʼik rkʼë ri xbʼanö qa chqë chë kʼo ütz nqayoʼej apü? Le Biblia nuʼij chë «ryä ma kan ta näj kʼo wä chqë röj» chqä chë kan nrajoʼ nqrtoʼ pä (Hechos 17:27; 1 Pedro 5:⁠7).

Ronojel ri ntok chpan ri kʼo ütz nayoʼej apü

Le Biblia kan más kʼïy nuʼij chrij ri kʼo ütz nayoʼej apü chwäch ri nkiʼij ri doctores, ri científicos chqä ri psicólogos. Chpan ri hebreo chqä ri griego, ri chʼaʼäl ri xtzʼibʼäx wä le Biblia, ri tzij «ri kʼo ütz nayoʼej apü» ntel chë tzij narayij chqä nayoʼej ri ütz. Achiʼel nqatzʼët, ri kʼo ütz nayoʼej apü ntok kaʼiʼ naʼoj chpan: ri narayij chë kʼo jun ütz nbʼanatäj chqä ri achkë rma nanmaj chë kan xtbʼanatäj ri ayoʼen. Ri nutzüj le Biblia ma achiʼel ta jun achïkʼ, xa kan kʼo rma nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij.

Achiʼel nqatzʼët, ri kʼo ütz nayoʼej apü junan jbʼaʼ rkʼë ri nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx, rma ri kʼuqbʼäl kʼuʼx ya riʼ kan kʼo rma nanmaj chë xkebʼanatäj ri ayoʼen apü y ma chaq tzij ta nanmaj qa (Hebreos 11:⁠1). Ye kʼa chpan le Biblia ri kʼuqbʼäl kʼuʼx ma kan ta junan rkʼë ri kʼo ütz nayoʼej apü (1 Corintios 13:13).

Rchë nqʼax chqawäch, tqaquʼ rij re tzʼetbʼäl reʼ: taq nqakʼutuj jun utzil che rä jun qachiʼil ri kan qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij, röj nqayoʼej chë xtqrtoʼ. Röj kan kʼo rma nqanaʼ riʼ, rma qataman ruwäch chqä qatzʼeton chik chë kan ütz runaʼoj chqä kowan nspan. Achiʼel nqatzʼët, tapeʼ ri kʼo ütz nayoʼej apü chqä ri kʼuqbʼäl kʼuʼx kan kikʼwan kiʼ, ma kan ta ye junan. Rma riʼ, ¿achkë xtqtoʼö rchë xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Dios chë kan kʼo ütz xtyaʼ pä pa qawiʼ chqawäch apü?

¿Achkë rma ütz nqayoʼej chë kan kʼo ütz xtbʼanatäj chqawäch apü?

Xa xuʼ Jehová Dios nkowin nbʼanö chë kan kʼo ütz nqayoʼej apü. Ojer qa, le Biblia nuʼij chë che rä Jehová nkiʼij «ri ütz ri ruyoʼen apü Israel» (Jeremías 14:⁠8). Jontir ri ütz ri kiyoʼen wä ri israelitas rkʼë ryä xpë wä, rma riʼ ütz nqaʼij chë yë wä ryä ri ütz kiyoʼen apü. Ri israelitas ma xa xuʼ ta wä nkajoʼ chë kʼo ütz nbʼanatäj apü, Dios xuʼän chë kan kʼo rma xkinmaj riʼ. Chkipan ri junaʼ ri xeʼok rutinamit, Dios ronojel mul xuʼän ri xtzüj. Josué, jun ri xekʼwan bʼey chwäch Israel, xuʼij reʼ chkë ri israelitas: «Rïx kan rkʼë ronojel iwan itaman [...] chë majun ta jun ri xtzüj Jehová ri i-Dios chiwä ri ma ta xbʼetzʼaqät» (Josué 23:14).

Komä, röj chqä kan kʼo rma nqanmaj chë Jehová xtuʼän ri rutzjun. Chpan le Biblia, röj nqatzʼët kʼïy chkë ri rutzjun Jehová chqä achkë rubʼanik ye tzʼaqatajnäq. Ri nuʼij Dios kan ütz nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chrij, rma kʼïy mul, ri rubʼanik tzʼibʼan qa kʼïy chkë ri rutzjun qa, bʼanon qa che rä chë achiʼel ta xbʼetzʼaqät yän.

Achiʼel nqatzʼët, le Biblia kan nqrtoʼ rchë kʼo ütz nqayoʼej apü. Taq rït xtanukʼuj ruwäch le Biblia, xtatzʼët chë kan ütz nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chrij Dios. Y ya riʼ xtuʼän chë kan más xtakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chë ryä xtuʼän ri rutzjun. Ri apóstol Pablo xtzʼibʼaj reʼ: «Jontir ri xetzʼibʼäx qa ojer, xetzʼibʼäx qa rchë nqrtjoj; rchë ke riʼ, rma nqkochʼon chqä rma ri kʼuqbʼäl kʼuʼx nqïl chpan ri Ruchʼaʼäl Dios, kan kʼo utzil xtqayoʼej apü» (Romanos 15:⁠4).

¿Achkë nutzüj Dios chqë?

Taq nkäm jun qachʼalal o jun qachiʼil, ya riʼ taq kʼo ta chë más nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx. Ye kʼa ye kʼïy winäq, pa rukʼexel nkiʼän riʼ, xa nsäch kikʼuʼx. Y kan nqʼax chqawäch achkë rma nkinaʼ riʼ, rma majun ta jun ri ma ta xtkäm chqä ma nqkowin ta nqatzolij chik jmul kikʼaslemal ri qachʼalal o ri qachiʼil ri yekäm. Nqʼax chqawäch achkë rma le Biblia nuʼij chë ri kamïk ya riʼ ri rukʼisbʼäl qakʼulel (1 Corintios 15:26).

Rma riʼ, ¿achkë xtkʼuqbʼan qakʼuʼx taq jun qachʼalal o jun qachiʼil nkäm? Ri versículo chpan le Biblia ri nuʼij chë ri kamïk ya riʼ qakʼulel, nuʼij chqä chë «xtchup ruwäch». Jehová Dios más ruchqʼaʼ chwäch ri kamïk, y kan kʼïy mul rukʼutun riʼ. ¿Achkë rubʼanik rukʼutun riʼ? Taq yerukʼason pä jojun kamnaqiʼ. Chpan le Biblia nqïl nueve mul taq Dios xksaj ruchqʼaʼ rchë xerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ.

Jun chkë riʼ ya riʼ taq Jehová xyaʼ ruchqʼaʼ Jesús, ri Rukʼajol, rchë xkʼasoj Lázaro, jun utziläj rachiʼil ri kamnäq wä chik kajiʼ qʼij. Jesús ma pa newäl ta xkʼasoj pä, xa kan chkiwäch ye kʼïy winäq xuʼän wä riʼ (Juan 11:​38-48, 53; 12:​9, 10).

Rkʼë jbʼaʼ rït naquʼ reʼ: «¿Achkë rma xekʼasöx pä ri winäq riʼ si xa xerjïx na chqä xekäm chik jmul?». Tapeʼ ke riʼ xbʼanatäj, ri ntzjöx chpan le Biblia nqrtoʼ rchë ma xa xuʼ ta nqarayij yeqatzʼët chik jmul qachʼalal ri ye kamnäq äl, xa kan kʼo rma nqanmaj chë ke riʼ xtbʼanatäj. Achiʼel nqatzʼët, röj kan kʼo rma qayaʼon chwäch qan chë kʼo ütz qayoʼen apü.

Jesús xuʼij: «Rïn yïn ri kʼasojixïk chqä ri kʼaslemal» (Juan 11:25). Jehová xtyaʼ ruchqʼaʼ Jesús rchë xkerukʼasoj pä winäq chwäch jontir le Ruwachʼlew. Jesús chqä xuʼij: «Xtbʼeqä ri hora chë konojel ri kamnaqiʼ ri ye kʼo pa taq jül xtkikʼoxaj nchʼaʼäl y xkebʼeʼel pä» (Juan 5:​28, 29). Achiʼel nqatzʼët, ütz nqayaʼ chwäch qan chë Dios xkerukʼasoj pä ri winäq ri ye kamnäq äl rchë yejeʼ chwäch jun kotzʼijaläj ilew.

Ri profeta Isaías xeruksaj re jaʼäl taq tzij reʼ rchë xkʼüt achkë xtbʼanatäj taq xkekʼasöx pä ri kamnaqiʼ: «Ri awinaq ri ye kamnäq äl xkekʼastäj pä. Ri nwinaq ri ye kamnäq äl xkekatäj pä. ¡Kixkatäj y kan kiʼ ikʼuʼx kixqʼajan pä, rïx ri yïx poqlaj! Rma ri raxqʼabʼ nayaʼ pä kan achiʼel ri raxqʼabʼ ri nqä nmaqʼaʼ, y le Ruwachʼlew xtyaʼ qʼij chë ri winäq ri majun ta yekowin nkiʼän rma xa ye kamnäq, xkekʼastäj pä chik jmul» (Isaías 26:​19).

Re tzij reʼ kan nkikʼuqbʼaʼ qakʼuʼx. Röj ütz nqayaʼ chwäch qan chë ri qachʼalal o ri qachiʼil ri ye kamnäq äl ye kʼo pa rujolon ri Dios ri kʼo ronojel uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ. Y ryä xtkowin xkerukʼasoj pä rma nnatäj jontir che rä chkij ri winäq ri ye kamnäq äl (Lucas 20:​37, 38). Y xa jbʼaʼ chik apü, xkekʼasöx pä rchë yejeʼ chwäch jun jaʼäl Ruwachʼlew ri akuchï jontir winäq xtkajoʼ kiʼ, kan achiʼel nbʼanatäj rkʼë jun akʼal taq naläx ri kan yoʼen apü chik rma ru-familia. Achiʼel nqatzʼët, yajün ri ye kamnäq äl kʼo ütz kiyoʼen apü.

¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ ri kʼo ütz qayoʼen apü?

Pablo kan kʼïy xkʼüt qa chqawäch chrij ri achkë rma kan kʼo rejqalen ri kʼo ütz nqayoʼej apü. Ryä xjnamaj reʼ rkʼë jun casco ri nuksaj wä jun soldado aj Roma (1 Tesalonicenses 5:⁠8). ¿Achkë rma Pablo xuʼän riʼ? Chpan ri tiempo ri ntzjöx chpan le Biblia, ri soldados ri yebʼä wä pa chʼaʼoj nkiksaj wä jun casco ri bʼanon rkʼë chʼichʼ; kan ronojel bʼaʼ mul, nkiksaj ri casco riʼ chrij jun gorro ri bʼanon rkʼë tzyäq o rkʼë tzʼüm. Rma ri casco, ri soldados ma yekäm ta tapeʼ xa bʼa achkë xyaʼöx chkijolon taq najin yechʼeyon. ¿Achkë naʼoj xrajoʼ xkʼüt Pablo? Chë achiʼel jun casco nutoʼ ajolon, ri kʼo ütz nqayoʼej apü nuchajij ri qachʼobʼonik. We kan qakʼuqbʼan qakʼuʼx chë Dios xtuʼän ri rutzjun, ya riʼ xtqrtoʼ rchë ma xtchʼpü ta qakʼuʼx, yajün taq kʼo nmaʼq taq kʼayewal najin yeqaqʼaxaj. Kan jontir nkʼatzin re kʼuqbʼäl kʼuʼx reʼ chqë.

Pablo kʼo chik jun xksaj rchë xkʼüt chë ri kʼo ütz nayoʼej apü kan kowan rejqalen. Ryä xtzʼibʼaj reʼ: «Ronojel reʼ, ri qayoʼen apü, ri kan qakʼuqbʼan qakʼuʼx chë xtbʼanatäj nqrtoʼ rchë ma nuʼän ta kaʼiʼ qan rma ntok kan achiʼel jun ancla» (Hebreos 6:19). Rma kʼïy mul ma xkäm ta taq ri barco xbʼä äl chuxeʼ yaʼ, Pablo kan retaman wä chë jun ancla kan kowan nkʼatzin. Taq kʼo wä jun qʼeqäl jöbʼ, ri winäq pa barco nkikʼäq wä qa ri ancla pa yaʼ. We ri ancla kuw nuchäp qa riʼ chuxeʼ yaʼ, ri qʼeqäl jöbʼ ma xtuʼän ta chë ri barco xtbʼerukujuʼ riʼ chkiwäch abʼäj. Pa rukʼexel riʼ, ri barco kuw xtpaʼeʼ chqä ma xtchaʼ ta chiʼ.

Ke riʼ chqä nbʼanatäj qkʼë röj rkʼë ri qayoʼen apü. We kan qakʼuqbʼan qakʼuʼx chë Dios xtuʼän ri rutzjun, ya riʼ xtqrtoʼ rchë kuw xtqapabʼaʼ qiʼ chkipan ri qʼij yoj kʼo komä ri kan kʼayewal kikʼwaxik. Jehová nuʼij chë xa jbʼaʼ chik apü, ri winäq ma xtkitäj ta chik poqän pa kiqʼaʼ ri itzel taq winäq, kimä ri chʼaʼoj nixta pa ruqʼaʼ ri kamïk, chqä majun ta chik jun xtbʼanö chë xtchʼpü kikʼuʼx (tatzʼetaʼ ri recuadro «¿Achkë rma ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë kʼo ütz xkebʼanatäj chqawäch apü?»). Ri rutzjun Jehová chqë nqrtoʼ chqä nuyaʼ ri uchqʼaʼ ri nkʼatzin chqë rchë nqanmaj rutzij ryä y rchë ma nqakʼän ta apü qanaʼoj chkij ri winäq.

Jehová chqä nrajoʼ chë rït, ri yaskʼin ruwäch re wuj reʼ, nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chrij ri rutzjun ryä. Ryä nrajoʼ chë rït nawïl ri kʼaslemal ri xrajoʼ chkë ri winäq pa naʼäy. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Rma «ryä nrajoʼ chë jontir kiwäch winäq yekolotäj». ¿Achkë nkʼatzin naʼän rchë yakolotäj? Naʼäy, nkʼatzin njeʼ jun tzʼaqät atamabʼal «chrij ri kantzij» (1 Timoteo 2:⁠4). Röj nqajoʼ chë rït natamaj más chkij ri kantzij taq naʼoj ri ye kʼo chpan Ruchʼaʼäl Dios. Ri kʼuqbʼäl kʼuʼx xtyaʼ Dios chawä más rejqalen chwäch xa bʼa achkë kʼuqbʼäl kʼuʼx xtawïl kikʼë ri winäq.

Rma ri kʼuqbʼäl kʼuʼx ruyaʼon Dios chqë, röj majun rma nyujtäj qakʼuʼx, rma Dios xtyaʼ ri uchqʼaʼ ri nkʼatzin chqë rchë nqaʼän xa bʼa achkë jun ri qayaʼon chwäch qan ri rukʼwan riʼ rkʼë ri nrajoʼ ryä (2 Corintios 4:7; Filipenses 4:13). Kan jontir nkʼatzin re kʼuqbʼäl kʼuʼx reʼ chqë. Rma riʼ, we rït achiʼel ta majun chik ütz ayoʼen apü, ma kabʼison ta, rït xkakowin xtawïl kʼuqbʼäl kʼuʼx, xkakowin xtayoʼej chë chqawäch apü kan kʼo ütz xtawïl.

 [Recuadro/Achbʼäl ri kʼo chpan ruxaq 10]

¿Achkë rma ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë kʼo ütz xkebʼanatäj chqawäch apü?

Ri textos ri kʼo chpan le Biblia ri xkeqatzʼët qa xkojkitoʼ rchë kan kʼo ütz xtqayoʼej apü:

◼ Dios nuʼij chë chqawäch apü kan kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän.

Chpan Ruchʼaʼäl, ryä nuʼij chë jontir le Ruwachʼlew kotzʼijaläj xtuʼän ruwäch chqä xkejeʼ winäq chwäch ri kan junan xtuʼän kiwäch chqä kan kiʼ kikʼuʼx xtkiʼän (Salmo 37:​11, 29; Isaías 25:8; Apocalipsis 21:​3, 4).

◼ Dios ma ntzʼukü ta tzij.

Ryä kan itzel nutzʼët xa bʼa achkë tzʼukün tzij. Jehová kan loqʼoläj chqä chʼajchʼöj, rma riʼ kan ma nkowin ta nutzʼük tzij (Proverbios 6:​16-19; Isaías 6:​2, 3; Tito 1:2; Hebreos 6:​18).

◼ Dios kʼo ronojel uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ.

Xa xuʼ Jehová kʼo ronojel uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ. Majun ta jun nkowin nbʼanö chë ma ta xtuʼän ri rutzjun (Éxodo 15:11; Isaías 40:​25, 26).

◼ Dios nrajoʼ chë majun bʼëy nqkäm ta.

(Juan 3:​16; 1 Timoteo 2:​3, 4).

◼ Dios nuyoʼej chë röj nqanmaj rutzij.

Ryä yë ri ütz nutzʼët chqij, y ma yë ta ri akuchï nqsach wä (Salmo 103:​12-14; 130:3; Hebreos 6:10). Ryä nuyoʼej chë röj nqanmaj rutzij chqä kan kiʼ rukʼuʼx nuʼän taq röj nqaʼän riʼ (Proverbios 27:11).

◼ Dios nuʼij chë xtqrtoʼ rchë xtqaʼän ri nqä chwäch ryä.

Röj, ri rusamajelaʼ, majun rma nqanaʼ chë majun achkë nqtoʼö. Dios nqrtoʼ pä rkʼë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ. Majun ta chik jun ri kʼo más ruchqʼaʼ chwäch ri uchqʼaʼ riʼ (Filipenses 4:13).

◼ Dios taqäl chrij nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij.

Röj nqkowin kan rkʼë ronojel qan nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Dios. Ryä majun bʼëy xtyüj ta qakʼuʼx (Salmo 25:⁠3).

 [Achbʼäl ri kʼo chpan ruxaq 12]

Achiʼel jun casco ri nutoʼ qajolon, ri kʼo ütz nqayoʼej apü nuchajij ri qachʼobʼonik

[Achbʼäl ri kʼo chpan ruxaq 12]

Achiʼel nuʼän jun ancla ri nutoʼ jun barco rchë kuw npaʼeʼ, ri kʼo ütz nqayoʼej apü nqrtoʼ rchë kuw nqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal

[Reconocimiento]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo