Mën ˈö ˗dho ü ˗takun kö ˈü ü ˗zo yö ꞊dedewo ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ?

Ü ˗ZOTA kö ü ˗bha ˈmɔntrö ˗ya shiʋ̈ˈˈ. ˈDhɛ ˈü˗ pö ˈü˗ baaˈˈ, ˈyö mɛn ˗nu ˈwo˗ pö wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ꞊baa ˈö ˈwo ˗kë ꞊va ꞊dedewo, ˈyö ˈwo ü zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˗wo ˗nu pö. ˈˈKɛɛ ˈyö ˗a baaˈˈ ˗kɔ ˈˈslö ˗nu ˈwo ˗an ˗zɔn ˈyö ˗an ˈbhaa ˗nu ˈwaa ˗bɛ ˈkwëë˗. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˈü˗ man ꞊dhɛ ˈmɔntrö ˈö bhë ˗a ˗yökëmɛn ˈö˗ ˗yökë ˗a ˗kwɛ ˈnën ˈbhaa ˗ya ˗kë bhë, ˗a ˗bha ˈkɔ ˗yö ü ˗bha ˈˈsuee, ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö ü ˗takun ˈˈwɛɛwɛ ˗a baasü ˗bha. ˈBha˗ man ˈˈdhʋ̈ ü ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ? ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ü ˗dho ˈdho ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈˈvaandhö.

ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ü ˗bha ˈmɔntrö waa ˗kɔ ˈü ꞊mɔɔn˗˗bha ˈü ü˗zoyö ˗a ˈka ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ bhë, ˗an ˗gbankwëëdhɛ ˈö ˈdhö ˗kwaa ˗ga. ˈBha˗ yö ꞊dhɛ ü ˗bha ˗zoyödhe ˗ya ˈˈdhʋ ˈˈshia ꞊dhɛ mɛn ꞊vadhɛ ˈwo ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ˈgü ˗an ˈdhö, de ˈü ˗dho ˗takundhe mɛɛnˈˈ ˗a ˈˈpiʋ̈? Mɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˗pö ꞊dhɛ wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ü ˗takun ˗a ˗bha, ˈˈkɛɛ ˗an ˗bha ˈˈslö ˗nu ˈwo ˗an ˗zɔn, ˗an ꞊vadhɛ ˈwaa mɛn ˗nu ˗zokun ɛɛnˈˈ ˗an ˗wo ˈyaa do ˗a ˈgü. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ ˈbhaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü ˗takundhe ˗dhɛ mɛn ˈö ˗zo yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˈsɩ ˗kë mɛnbhɩɩdhe ˗nu kwa ˗dhɛ bhë ˗a ˗gɔ ˗ee? Biblö ˗ya ˗pö «ˈyaa mɛ ˈbha ˈka ꞊gblɛɛn», ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈzü ˈö kwa ˗takun.—Këwɔn ˗nu 17:27; 1 Piɛdhö 5:7.

˗Zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˈgüman kɔ ˗së

˗Zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˈklɔɔ˗ ˈö Biblö ˈgü ˗yö ˈgbin˗ ꞊dedewo ˈö ˗ӡiö ˗a ˈka ˗a ˈdhɛ ˈö ˗dhɔtrɔɔ ˗nu waa ꞊klaŋ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˈwo˗ pö ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗an ˗ta. ˗Wo ˗nu ˈwo Biblö ˗ya ˗an ˈgü ꞊kwɛŋzü, ˗an kpö ˗nu ˈwo ˗an ꞊dhiëëta ˈö ˗kë ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˈka bhë, ˗an ˗gɛn ˗yö ˗gban ö ˈˈɲan ˗to ö ꞊faan ˈka ˗sü ɛɛnˈˈ ö ˈˈɲan ˗to ˈwɔn ˗së ˗gɔ ˗sü ˗bha. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈklɔɔ˗ ˗yö ˗gban pë ꞊plɛ ˗bha. ˗Yö ˗gban mɛn zuʋ̈ˈˈ ˗bha ˗bhɔ ˈwɔn ˗së ˗bha ˗sü waa ˈpë ˗kë ˈö ˈdhaŋ˗ bho ˗a dhiʋ̈ˈˈ ꞊dhɛ ˗a ˈwɔn ˗së ˗dho kë ˗an ˗bha. Biblö ꞊yaa˗ pö ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü, ö ˗zota ˈwɔn ˗së ˈgü ˗sü ˈˈkpaan ˈyaa ˗mü, ˈkɛɛ ˗yö ˗gban ˗sü ˈka wɔn ꞊dede ˗nu ˈwo ˗kë ˗an ˗ta.

˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü waa ˗zoyödhe ˗wo ˗gban ˗sü ˈka ˈkwëë˗. ˗An ˗gɛn ˗yö ˗gban ˈwɔn ꞊dede ˗ta, ˈyaa ꞊dhɛ ˈpë ˗an ˗gɛngbandhɛ ˈyaa ˈdhö ˗a ˈdhö. (Eblö 11:1) ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Biblö ˗yö ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü waa ˗zoyödhe ˗an ˗gokopiʋ̈dhɛ ˗zɔn.—1 Kodhɛngtö 13:13.

˗Kwaa ˈwɔnzuan do ˗ga. Kö ˈü˗ pö ü ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ do ˗dhɛ ˗yö ü ˗takun, ü ˗dho ü ˗zo yö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ü ˗takun. Ü ˗bha ˗zo ˗yö ˗a ˗dhɛ ˗sü ˈö bhë ˗a ˗gɛn ˗yö ˗dhö, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ü˗ dɔ ˗së ˈka, ü ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈, ˗a ˈˈgblü ˗yö ˗së, ˈö ˗ya ˈwɔn ˗së ˗nu kë ü ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˈsaadhö. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈpö, ˗zo ˗yö ˗Zlan ˗dhɛ ˗kɔ do ˈnën ˈtɔ˗ ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗sü. Kwa ˗bha ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü waa kwa ˗bha ˗zo ˗yö ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü ˈwo bhë ˗wo ˗gban ˈkwëë˗ ꞊dedewo, ˈˈkɛɛ ˗an ˗gokopiʋ̈dhɛ ˗yö ˗dhö. ˈDhaŋ˗ ˗bho ˗Zlan ˈˈdhiʋ̈ ˗kɔ ꞊suu ˈö bhë ˗yö ˗dho kë kwa ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

˗Zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn

˗Zlan ˈnën ˗tɔ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗gɔgodhɛ. Biblö ˗ya ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ꞊kwɛŋzü, ˗wa ˗zë ˈtɔ ˈka ˈwo˗ ˗dhɛ «Izraɛdhö ˗zoyödhɛmɛn.» (Jérémie 14:8) Pë ˈˈpɛpɛ ˈwo ˗zo ˗yö ˗an ˗dhɛ ˗wɔn ˗nu ˈka, ˗a ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wa ˗yö ꞊dhɛ yö ˈnën ˈwo go ˗a ˈˈpiʋ̈, ˗a ˗wɔn ˈgü yö ˈnën kun ˗an ˗zoyödhɛmɛn ꞊dede ˈka. ˗Zoyödhe suu ˈö bhë ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˈyaa ˈto pë ˈbhaa ˗dhɔ ˗bha ˗kë mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈgü ˗sü ˈˈkpaan ˗ta. ˈPë ˗kë ˈö ˗an dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo wo ˗zo yö ˗Zlan ˗dhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗ya ˗gɛn ꞊dede ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˗Kɔ ˈö ˈwɔn ˗nu ˗kë ˗a ˈka ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗kwɛ ꞊këŋ ꞊va ꞊dede ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ pë ˈö˗ ˈˈplüün bho ˗ya ˗kë. Ʒozue ˈö kun ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü ˗ya ˗pö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ ˗dhɛkpaɔyi do ˈka ꞊dhɛ: «Ka˗ ˈwɔn ˗dɔ [...] ꞊dhɛ ˈwɔn ˗së ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ka ˗bha ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bhö ka ˗dhɛ bhë, ˗a dosɛnŋ ˈö yö ˈti kë ˈyaa ˈdhö.»—Josué 23:14.

ˈDhɛ ˗kwɛ ˈˈgblü ꞊va ˗yö ˗ӡiö kö ˗a ˈtɔ ˗së ˈö ˗kë ꞊dhɛ pë ˈö˗ ˈˈplüün bho ˗ya ˗kë ˈka bhë, mɛn ˗nu ˗wo ꞊kun ˈdhaŋ˗ bho ˗ni ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗kplawo. Pë ˗nu ˈö ˗Zlan ˗yö ˗an ˈˈplüün bho waa ˈwɔn ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊kwɛŋzü ꞊dhɛ ˗wo ˗kë ꞊dedewo, ˗an ꞊va ꞊dede ˗wo Biblö ˈgü. ˈWɔn ˗nu ˈö ˗Zlan ˗yö ˗an to ˈˈdhiʋ̈ ˈö ˗an ˈˈplüün bho, ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈpë ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˗Zlan ˗yö ˗an pö ˗a ˈgü bhë ˈö˗ ˈwɔn ˗nu ꞊wa wo bo kë ˗sü ˈka ˈsaadhö ˗a ˈdhö.

Yö ˈnën ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa Biblö ˗dhɛ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˈsëëdhɛ ˗be. ˗Mlɛɛn ˈö ˗Zlan waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗an ꞊zinŋgü, ü˗ ˗kwɛzlan draanˈˈ ˗ni ˈgü, ü ˗bha ˗zo ˗yö ˗a ˗dhɛ ˗sü ˗dho ˗dadhiʋ̈ ꞊dedewo. Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö: ‹Pë ˈˈpɛpɛ ˈö ˗bɛn zë ˗sü ˈka ˗Zlan ˗gɔ ˈsëëdhɛ ˈgü ˈkwa˗ yö bha, ˗wa ˗bɛn ˗zë ˈˈdhʋ̈ yi ˈbha ˈka kö ˗yö kë kwa ꞊klangkëpë ꞊në˗ ˈka kö ˈkwa ˈwɔn kë ˗kɔ ˈsü˗ ˗bha. Kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa zuëˈˈ ˗yö kë ˗sɛa, kö ˗yö kwa faan dɔ ˈˈyan ˗to Yesu nu ˗sü ˗gɔ ˗sü ˗bha.»—Wlɔmö 15:4.

˗Dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗mɛɛn ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho?

ˈˈTʋ̈ŋ ˗mɛɛn ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗bha ˗a ˈgü ꞊dedewo? ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈkwa ˗kë ˗a ˈka ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈ ˈyaa ˗mü ˗ee? ˈˈKɛɛ mɛn ꞊vadhɛ ˗bha ˈka, ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dede ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈö˗ ˈwɔnzuan ˗kë kwa ˗bha mɛn ˗wɔngbɩɩsü ˗bha ˗go kwa ˗bha ˗sü ˈka bhë, ˈyö kwa ˗bha ˗zoyödhɛ ˗yö dho ˈˈshia. ˈWɔn do ˈˈdhiʋ̈dhiʋ̈sü ˈnën ˗tɔ ga ˗bha bhɔ ˗sü. ˗Yö mɛn ꞊gban kwa ꞊kee˗. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa dha ˗a ˗gɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈbhaa ˈˈpiʋ̈, ˈˈkɛɛ ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwaa˗ bho kwa ꞊kee˗. ˗A ˗wɔn ˈgü Biblö ˗ya ˗dhɛ kwa «yaagümɛ ˗kaanta.»—1 Kodhɛngtö 15:26, NTBL.

ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈkwa kë ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈, ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗dho kë kwa ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Biblö ˈˈɲan do ˈö ga ˗dhɛ kwa yaagümɛn bhë, ˗ya ˗pö ˈzü ꞊dhɛ ‹˗a ˈgü ˗dho ꞊siöˈ˗.› Zoova ˈˈpii ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ӡiö ˗a ˈka ga ˗ta. ˗A ˗bha ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˈö bhë ˗ya ˗zɔn ˗gɛn ˗ɲaan ˈka ꞊va. ˗Ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Yö mɛn ˗nu ˗bho ga ˈgü. Biblö ˗ya ˗pö ˗yö mɛn ˈˈseishiö ˗bho ga ˈgü ö ˗bha ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˗nu ˈö ˈwaa do ˗an ˈgü.

˗Dhɛkpaɔyi do ˈka, Zoova ˗yö ˗kɔmɔnwɔnbhasü ˗nu ö Gbö Yesu ˗dhɛ ˈö ö ˈˈtɔŋdë Dhazaa ˈö ga ˈö˗ ˗dhɛkpaɔyi ˗yö ˗kë ˗yiishiö ˗a bho ga ˈgü. ˈWɔn ˈö bhë Yesu yö ˈti kë ˗bindhe ˈgü, ˗ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ mɛn ꞊va ꞊dede ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈.—Zan 11:38-48, 53; 12:9, 10.

Ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü˗ pö: «˗Yö mɛn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗bho ga ˈgü ˗mën ˗wɔn ˈgü? ˈMën ˗kë ˈö ˈwo ˗kë zii ˈzü ˈö ˈwo ga?» ˗Yö ˈˈdhʋ̈ gagade ˈka ꞊dhɛ ˗wo ˗ga ˈzü. ˈˈKɛɛ mɛn ˗bho ga ˈgü ˗sü ꞊dede ˗nu ˈö˗ ˈwɔnzuan do ˈdhö bhë, ˗an ˗bha ˗kë gagade ˈka ˗sü ˈsaa˗ ˈgü, kwa ˗bha mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga ˗an ˗bha ˗go ga ˈgü ˗sü ˈö ˈkwa ˗kë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˈzü bhë, ˗a ˗dhɔ ˈˈkpaan ˈyaa ˈnën ˗dho kë kwa ˗bha, kwa ˗bha ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗gɛn ˗yö ˗dhö. ˗A ˗pö ˗kɔ ˈˈwɛɛ ˈgü ˗sü ˈka, ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˈö kwa ˈɲaan ˈdhö˗ ˗gɔ bhë ˈwɔn ꞊dede ˗mü.

Yesu ˗ya ˗pö: «꞊Waa˗ pö gamɛ ˗nu ˗bömɛ, kö ˗wo ˗wɩ ma ꞊në n ˈka, ꞊waa˗ pö ꞊sii, kö ˗wo ˗wɩ ma ꞊në˗ ˈka.» (Zan 11:25) Yö ˈnën Zoova dho ˗kɔmɔnwɔnbhasü ˗nu ˗a ˗dhɛ kö ˗yö mɛn ˗nu bho ga ˈgü ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü. Yesu ˗ya ˗pö: «˗A ˈˈtʋ̈ng˗ nu sië ˈö mɛ ˈˈpɛpɛ ˈö ꞊wa ga ˈwo bun ˈgü, ˈwo [Klito] ˗wʋ ma, ˈö ˈwo go wo wɔdhɛ ˗nu ˈgü ˈwo ˗wo ˈˈyɛa˗.» (Zan 5:28, 29) Mɛn ˈˈpɛpɛ ˈö ꞊wa ga ꞊dɛɛ, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈwo go ga ˈgü ˈö ˈwo ˗tosɛta ˗kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta.

Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö: ‹˗Zlan ˗dho ˈmɛ ˈö˗ ˗nu këwɔn ˈdhö ˗së waa˗ mɛ ˈö˗ ˗nu këwɔn ˈyaa ˗së ˗a ˗nu ˗bö ˈö ˈwo go ga ˈgü.› (Këwɔn ˗nu 24:15)

Mɛn zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˗wɔn ˈyaa ˈnën ˈö bhë ˗ee? Mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga, ˗dhɛ ˈwo˗ ˗bha yöö bun ˈgü bhë, ˗wo mü wo ˈflëëgü ꞊dhɛ ˈnëën ˈˈpuu ˈö ö ˈflëëgü ö dhö ˈgwü ˈgü ˗a ˈdhö. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo bun ˈgü bhë ˗wo ˗Zlan ˈö˗ ˗bha ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈyaa ˈdhö bhë ˗a ˗zo ˈˈpiʋ̈. (Dhukö 20:37, 38) ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˗ya ˈto ꞊klöö˗ kö ˗wo ˈgo ga ˈgü kö ˗wo nu ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈö˗ ˈgümɛn ˗nu dho wo ˗kɔ ˗ya ˗an ˗gɔ ˗dhɔkaa ˈgü bhë ˗a ˈgü. ˗Yö ˗dho kë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˈnëën ˈˈpuu ˈö bhɔ ˈö˗ ˗mɛn ˗nu ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˗wo wo ˗kɔ ˗ya ˗a ˈka ˗a gɔ bhë ˗a ˈdhö. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈkö˗ ˗dee ˈö ˈkwa ˗kë ga ˗yɛ ˈˈdhʋ̈, ˗zoyödhe ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗gɔ ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö kë ˗saa.

ˈWɔn ˗së ˈö ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗dhɛ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë ü ˗dhɛ

Pɔdhö ˗yö ˗zo ˗yö ˗dhpkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ꞊trɔɔn ˗së ꞊va ˗wɔn ˗blɛɛ kwa ˗dhɛ. ˗Ya ˗dhɛ kwa ˗bha ˗zuu ˈgü ˗gblü ˗gɔn ˗a ˈka ˗kwɛɛ ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ˗ya kwa ˗bha bhë ˗a do ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗. ˗Ya ˗dhɛ ˗a ˈfaan˗. (1 Tesadhonikö 5:8) ꞊Yaa˗ pö ˈˈdhʋ̈ kö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ? Biblö ˗ya ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ꞊kwɛŋzü, ˈˈsɔdha ˗yö ˗piö ˈfaan˗ ˈö˗ ˈˈsaa ˗zɔɔndhö ɛɛnˈˈ wü kwi ˈˈpɛn ˈdhö˗ ˗ta ˗a ˗ya ö ˗gɔ ˗bha. ˈFaan˗ ˈö bhë ˗ya ˗kë ˈö ꞊waa˗ zë pë ˈka ˗a ˗gɔ ˗bha ˈö dha ˗a ˗gɔ. Pë ˈö Pɔdhö ˗ya pö bhë ˗yö gban ˗a ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Kɔ do ˈö ˗piö ˈfaan˗ ˗yö ˈˈsɔdha ˗nu ˗gɔ ˗takpa ˗a ˈka bhë, ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö kwa ˗bha ˗zotadhe ˈö ˗kë ˈwɔnyökodhiʋ̈sü ˈka bhë ˈö ˗kë ˗së ˈpö. Kö ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ꞊dede ˈö ˗gban ˗Zlan ˗zokunwɔn ˗ta bhë ˗ya kë kwa ˗gɔ, kö ˈkwa kë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ꞊gbɔnŋsü ˈyaa kë kwa ˗bha ɛɛnˈˈ kwa ˈgü ˈyaa ga. Zuʋ̈gblüdhi ˈö go ˗Zlan ˈˈpiʋ̈ ˗yö ˗to kwa ˗gɔ. ˈFaan˗ suu ˈö bhë mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗bhawɔn ˗ya ˗bha.

˗Dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˈö ˗gban ˗Zlan ˗zokunwɔn ˗bha, ö ˗zo ˗yö ˗a ˗dhɛ ˗sü bhë, Pɔdhö ˗ya ˗zɔn ˈzü pë ˈˈwɛɛ ˈbhaa ˈka. ˗Ya ˗pö: «[˗Zoyödhe ˈö] ˈˈdhʋ̈ bha ꞊në kwa ˗gɔ ꞊dhɛ ˗piö kpö ˈö ˗kë ˈˈyitagɔ ˗bha ˈö ꞊waa˗ ˗zuö ˈˈyi ꞊wlöö ˈö ˈˈtɛɛ ˈyaa˗ ˈsü bha˗ ˈdhö.» (Eblö 6:19) Kë ˈö˗ wo ꞊dhɛ ˗yö ˗puö ˈˈyitagɔ ˈka ˗gɛn ˗ɲaan ˈka ꞊va ˈö dha ˗a ˗gɔ bhë, ˗yö ˗piö kpö ˈö bhë ˗a ꞊bhlëë ˗dɔ. ˈˈTee ˈˈgbɩɩ˗ ˗yö ӡiö ˗ni ˈgü ˈyö ˈˈyitagɔӡiömɛn ˗nu ˗wo ˗piö kpö ˈö bhë ˗a ˗zuö ˈˈyi ꞊bhaa. ˗Piö kpö ˈgbin˗ ˈö bhë ˗ya dun ˈˈyitagɔ ˗bha ˈˈyi ꞊löö, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë ˈö ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ ˈyaa˗ ˈsü ˈyaa ˈˈdhʋ ˈyaa˗ ˗man ˗gwë ˗bha ˈˈkpɔnŋ ˗bha ˈyaa˗ ˈwü.

˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, pë ˗nu ˈö ˗Zlan ˗yö ˗an ˈˈplüün bho ˈö ˗dho ˗an kë ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü bhë, kö kwa ˗bha ˗zo ˗yö ˗an ˗dhɛ ˗sü ˗ya kë ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo, ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˈö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo mɛn ꞊gban ˗bha ꞊dɛɛ ˗an ˈgü zuʋ̈saadhɛ ˈka. Zoova ˗ya ˈˈplüün ˗bho ꞊dhɛ ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˗ya ˈto ꞊klöö˗ kö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ꞊dɛɛ ˈö ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˗gblü ˗nu, pë yaa kë ˗sü ˗nu, zuʋ̈klʋʋbhɔdhe ˗nu ɛɛnˈˈ ga ˗nu ˈdhö ˗ӡiaanwo bhë, kö ˗wo ˈgo ˗an ˗bha. (Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën ˈö ˈˈpian 10 ˗ta bhë ˗a ˗bha.) Kö ˈkwa ˗klu ˗zoyödhe ˈö bhë ˗a ˗bha, ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˈö ˈkwa to ˈwɔn yaa ˗nu ˈka ꞊gblɛɛn, ˈö ˈkwa ꞊faan ꞊slɔɔ kö ˈkwa ˗klu ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈyaa kaankwöö ɛɛnˈˈ kwa ˗kɔ ˈyaa ˗da ˗dhiiwɔn ˗nu ˈgü ꞊dhɛ pë ˈö ˈkwa˗ yö ˗ni ˈgü ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ꞊dɛɛ bhë ˗a ˈdhö.

˗Dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˈö Zoova ˗ya ˈˈplüün bho bhë, ˗yö ˗gban bhi ꞊dede ü ˗bha. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˈü ˗tosɛta kë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö. Pë ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈyö ˗tɔ kö «mɛn suu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗wo dha.» ˗Wo ˗dho dha kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A züdɔdhɛ ˈgü, mɛn ˈö ˈdhö ˗a dua ˗mü kö ˗yö «gagade dɔ ˗së ˈka.» (1 Timote 2:4, NWT) Mɛn ˗nu ˈwo ˈsëëdhɛ ˈö yö ˗a ˗yökë bhë, ˗wo ü ꞊faan ˗mën ꞊dedewo kö gagade ˈö mɛn dha ˈö ˗Zlan ˈˈDhiwo ˈgü bhë ˈü˗ dɔ. ˗Zoyödhe ˈö ˗Zlan ˗dho ˗a nu ü ˗dhɛ bhë, ˗a ꞊bhlëë ˗yö ꞊va ˈö ˗ӡiö ˗a ˈka ˗a ˈdhɛ ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ nu ü ˗dhɛ ˗a ˗ta.

˗Zoyödhe ˈö bhë ˗a ˈsaa˗ ˈgü ü zuʋ̈ˈˈ yö ˈti ˗dho kaankwöö, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗Zlan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊faan nu ü ˗dhɛ kö ˈwɔn suu ˈˈoo ˗su ˈü˗ ˗ya ü ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗gban ˗a ˗zokunwɔn ˗bha bhë ˈü˗ kë. (2 Kodhɛngtö 4:7; Fidhipö 4:13) ˗Zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü suu ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˈyaa ˈnën ˈö bhë ˗ee? ˗A ˈdhɛ ˗dho ˈto kwa ˈˈɲaan ˈyö ˗tɔ, ˈü˗ ˈˈpiʋ̈ ˈü ü ˗zo yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ, go mü ˈzü kö ü ˗a ˈˈslö mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü ˗a yi ꞊ya ꞊gwëë, ü ˈgü ˈya ˗dho ga. ˗Zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˈyaa ü ˈka ꞊gblɛɛn. Ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü˗ ꞊slɔɔ!

[ˈKɔnën/​Pë ˈˈbin]

˗Zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗nu

˗Wo ˗nu ˈö ˈwo go Biblö ˈgü ˈö ˈwo yö, ˗wo ˗dho ü ˗bha ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban.

◼ ˗Zlan ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˈˈplüün bho kwa ˗dhɛ.

˗A ˈˈDhiwo ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˗dho kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈka, ˈö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wo ˗kë mü ˗dhikodhɛ ˈgü zuʋ̈gblʋ̈dhi ˈka.—Psaume 37:11, 29; Isaïe 25:8; ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:3, 4.

◼ ˗Zlan ˈyaa ꞊sua kë.

꞊Sua suu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗san ˗ya ˗kë. Zoova ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊dedewo. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ꞊sua kë toŋtoŋdhö.—Proverbes 6:16-19; Isaïe 6:2, 3; Titö 1:2; Eblö 6:18.

◼ ˗Zlan ˗bha ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈyaa ˈdhö.

Zoova yö dosɛnŋ ˈnën ˈö˗ ˗bha ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈyaa ˈdhö. ˈˈKpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü, pë gbɛ˗ ˗kɔ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya ˗kɔ ˈˈkan pë ˈö˗ ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗a kë ˗sü ˗bha.—Exode 15:11; Isaïe 40:25, 26.

◼ ˗Zlan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈü ˗tosɛta kë ˗toëpö ˈka.

—Zan 3:16; 1 Timote 2:3, 4.

◼ ˗Zlan ˗yö ˈdhaŋ˗ bho kwa ˈˈdhiʋ̈ ꞊dedewo.

Pë ˈö ˗klu kwa ˗bha ˗a ˗wɔn ˈgü ˈyaa ˈnën ˈtɔ˗ kö ˗yö kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗ga, ˈˈkɛɛ kwa ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu waa kwa ˗bha ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü ˈnën ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö ˗a ˗kë. (Psaumes 103:12-14; 130:3; Eblö 6:10) ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ kwa ˗dho kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö pë ˈö kpɛnŋdhö ˈkwa˗ ˗kë. ˈYö kwa˗ kë ˗ni ˈgü ˈpö, ˗a zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da. —Proverbes 27:11.

◼ ˗Zlan ˗ya ˗pö ö ˗dho kwa ˗takun kö ˈpë ˈkwa˗ ˗ya kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗dhɔkësü ˈgü, ˈkwa˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha.

ˈˈSuʋ̈ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö ˗a ˗dhɔkëmɛn ˗nu kwa kë ˈwɔn ˗nu kë ˗sü ˗bha toŋtoŋdhö. ꞊Faan ˗ziisü ˈö ˗kë ˗a ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈka bhë, ˗ya ˗gbɔɔ kwa ˗gɔ ˈˈwɛɛwɛ kö ˗yö kwa ˗takun.—Fidhipö 4:13.

◼ ˗Dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho, ö ˗zo ˗yö ˗a ˗dhɛ ˗sü ˈö bhë, ˈyaa ꞊dhɛ ö ˗zota ˈwɔn ˗së ˈgü ˗sü ˈˈkpaan ˈdhö.

˗Zlan ˈö ˗klu ö ˗wo ˗bha, ˈö ˗zo ˗yö ˗a ˗dhɛ ˗mɛn ꞊dede ˈka bhë, ˈˈyii ˈdho ü ˈgü ga toŋtoŋdhö.—Psaume 25:3.

[Pë ˈˈbin]

˗Kɔ do ˈö ˈfaan˗ ˗yö mɛn ˗gɔ ˗takpa ˗a ˈka bhë, ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗yö kwa ˗bha ˗zotadhe kë ˗së.

[Pë ˈˈbin]

˗Zo yö ˗dhɛkpɔa dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ꞊dede ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ꞊dhɛ ˗piö kpö ˈgbin˗ ˈwo˗ dun ˈˈyitagɔ ˗bha bhë ˗a ˈdhö.

[ˈˈPo]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo