Nĩ Va Ũtonya Kũkwata Wĩkwatyo wa W’o?

TWASYE saa yaku nĩyaeka kũthi, na wamĩsisya nesa ũyĩthĩa no ta yanangĩkie. Na ĩndĩ ũendeee kũmantha ũndũ ũkwĩka, ũikomana na andũ me kĩvathũkany’o mekwĩyĩta mavundi ma saa. Kĩla ũmwe woo ekwĩa nũkũũseũvĩsya nesa. Ĩndĩ amwe wamethukĩĩsya maielesya ũndũ meũseũvya, ũyĩthĩa ngewa syoo iikwosana. Ĩndĩ nata ũkamanya kana mũtũi waku nĩ mũndũ mũĩ mũno na nĩwe waseũvisye saa ĩsu myaka mĩvĩtu? Na kwongela ũu, aikwĩa nũkũũseũvĩsya na ndekwĩtya kĩndũ? We nũtinda ũithĩnĩka ĩngĩ?

Ngelekany’o ĩsu nĩkũtũtetheesya kũelewa kĩla twaĩle kwĩka nĩ kana twĩthĩwe na wĩkwatyo wa w’o. Mavindanĩ aa me mathĩna maingĩ, andũ aingĩ nĩmaendeee kwĩthĩwa mate na wĩkwatyo. Ũkesa kwĩw’a tamo, we umya ũtethyo va? Ve andũ aingĩ maasya no matethye andũ kũmina mathĩna moo ĩndĩ mawetaa maũndũ maingĩ me kĩvathũkany’o na matonya kũtũlingiisa vyũ. Kwoou we wĩona ata? Tyo kavaa kũmantha ũtethyo vala ve ũla woombie andũ na amanenga wĩkwatyo? Mbivilia yaĩtye kana “nde vaasa na kĩla ũmwe witũ,” na nĩwĩthĩawa eyumĩtye kũtũtetheesya.—Meko ma Atũmwa 17:27; 1 Vetelo 5:7.

Ũndũ Tũtonya Kũelesya Wĩkwatyo Nesanga

Mbivilia nĩeleetye wĩkwatyo nesanga kũte ũndũ andũ ma saenzi, matakĩtalĩ, na, aiiti ma kĩlĩko maeleasya. Ndeto ila ĩalyũlĩtwe “wĩkwatyo” kuma ithyomonĩ ila syatũmĩiwe kũandĩka Mbivilia, syonanasya kweteela na mea, na kweteela moseo. Kwoou, ve maũndũ elĩ mũndũ wĩ na wĩkwatyo waĩle kwĩthĩwa namo. Ũndũ wa mbee nĩ wendi wa kĩndũ kĩseo, na wa kelĩ nĩ kĩtumi kĩseo kya kũĩkĩĩa kana nũkwona ũseo. Moseo ala twathĩtwe Mbivilianĩ ti o ndoto tũ. Nĩ ma w’o vyũ, na ve itumi nzeo vyũ sya kũmaĩkĩĩa.

Wĩkwatyo na mũĩkĩĩo nĩ maũndũ elĩ maendanasya. No nginya mũndũ wĩ na wĩkwatyo na mũĩkĩĩo ethĩwe na itumi nzeo vyũ sya kũĩkĩĩa kĩndũ kana kwĩkwatya ũndũ mũna. (Aevelania 11:1) O na vailye ũu, Mbivilia nĩyonanasya kana ve kĩvathũkany’o katĩ wa wĩkwatyo na mũĩkĩĩo.—1 Akolintho 13:13.

Sũanĩa ngelekany’o ĩno: Yĩla wakũlya mũnyanyau aũtetheesye, nũtonya kwĩkwatya kana nũkwĩka ũu. Wĩkwatyo waku ndwĩthĩawa wĩ wa mana nũndũ nũmũĩkĩĩe. Nũmwĩsĩ nesa, na nũmwonete ayĩka andũ nesa, na aimanenga syĩndũ syake. Kwoou o na kũtw’ĩka kwĩkwatya mũndũ na kũmũĩkĩĩa nĩ maũndũ me kĩvathũkany’o, maendanasya vamwe, na ũmwe ũte vo ũla ũngĩ ndwĩsa kwĩthĩwa wĩ mũlũmu. We ũtonya kũmwĩkwatya Ngai ata?

Itumi sya Kwĩthĩwa na Wĩkwatyo

Ngai nĩwe ũnenganae wĩkwatyo wa w’o. Mbivilianĩ etĩtwe “wĩkwatyo wa Isilaeli.” (Yelemia 14:8) Wĩkwatyo w’onthe wa w’o ũla Aisilaeli maĩ naw’o waumaa kwake na kwoou nĩwe waĩ wĩkwatyo woo. Wĩkwatyo woo ndwaĩ o kwĩkenga na mosũanĩo maseo. Ngai nĩ mũĩkĩĩku na kwoou maĩ na kĩtumi kĩseo kya kũmũĩkĩĩa. Myakanĩ yonthe ĩla waĩ namo, ve maũndũ maingĩ wamathie na ameanĩsya onthe. Yosua, ũla waĩ mũtongoi woo amatavisye atĩĩ: “Nĩmwĩsĩ . . . kũtyaalea kwĩanĩw’a ũndũ ũmwe katĩ wa maũndũ onthe maseo ala Yeova Ngai wenyu waneenie ũndũ wenyu.”—Yosua 23:14.

O na kau myaka ngili mbingĩ nĩ mĩvĩtu kuma ĩvinda yĩu, twĩ na itumi nzeo sya kũmũĩkĩĩa Ngai. Mbivilia nĩwetete mawatho maingĩ ma Ngai na ĩkasyoka ĩkonany’a ũndũ meanĩie nesa. Mawatho ma Ngai nĩ ma kwĩkwatw’a vyũ. O na mavinda angĩ maandĩkawa ta maũndũ maminĩte kwĩanĩa.

Kwoou no twasye kana Mbivilia nĩ ĩvuku yĩnengae andũ wĩkwatyo. Kũsoma Mbivilianĩ ũndũ Ngai wekalanasya na andũ, no kũkwĩkĩe vinya ũendeee kũmwĩkwatya mũnango. Mũtũmwa Vaulo aandĩkie: “Maũndũ onthe ala maandĩkiwe tene maandĩkiwe kwondũ wa kũtũmanyĩsya, nĩ kana kwĩsĩla wũmĩĩsyo witũ na ũkiakisyo ũla wĩ Maandĩkonĩ tũtonye kwĩthĩwa na wĩkwatyo.”—Alomi 15:4.

Ngai Atũnengete Wĩkwatyo Wĩva?

Nĩ ĩndĩĩ twĩthĩawa na vata mũnene vyũ wa kwĩthĩwa na wĩkwatyo? Ti yĩla twakw’ĩĩwa nĩ mũndũ twendete? Thĩna nĩ kana andũ aingĩ mew’aa maasya wĩkwatyo vyũ ĩvindanĩ yĩla makwatwa nĩ ũndũ ta ũsu. Na nengĩ, vai kĩndũ kĩminaa mũndũ vinya, ta kũkw’ĩĩwa. Kĩkw’ũ kĩkalaa kĩtũmanthĩte kĩla ĩvinda. Twĩasya ũu nũndũ ithyonthe nĩtũkw’ĩĩawa na nĩtwĩsĩ o naitũ vaiĩ yĩla tũtakw’a. Na yĩla twakw’ĩĩwa vaiĩ ũndũ twĩthĩawa tũtonya kwĩka tũkatuma ũla wakw’a ethĩwa thayũ ĩngĩ. Nĩkyo kĩtumi Mbivilia yĩtaa kĩkw’ũ “mũmaitha wa mũthya.”—1 Akolintho 15:26.

Vo ve wĩkwatyo wa kwĩsa kwona ala makwie? Mũsoa o ũla wĩtĩte kĩkw’ũ mũmaitha wa mũthya ũsyokete ũkasya kana mũmaitha ũsu ‘akaminwa.’ Yeova Ngai e vinya kũthonoka kĩkw’ũ. Nĩwonanĩtye ũu mavinda maingĩ. Ekĩte ũu ata? Kwa kũthayũũkya andũ makw’ĩte. Mbivilia ĩwetete andũ kenda makwie na Ngai atũmĩa vinya wake kũmathayũũkya.

Ngelekany’o ĩmwe nzeo nĩ ĩvinda yĩla Yeova wanengie Mwana wake, Yesũ, vinya athayũũkya mũnyanyae weetawa Lasalo, ũla waĩ mũkw’ũ mĩthenya ĩna. Yesũ ndaaĩka ũu kĩmbithĩnĩ. Eekie ũu mbee wa ĩkomano ya andũ, kĩla mũndũ ene.—Yoana 11:38-48, 53; 12:9, 10.

Nũtonya kwĩkũlya, ‘Nĩkĩ andũ mathayũũkiw’e? Mo mayasyokie makũa, na mũthya makw’a?’ Nĩ w’o vaendie. Ĩndĩ ngewa sya kũĩkĩĩka ta ĩsu twaweta no itethye mũno. Itumaa twĩthĩwa na kĩtumi kya kũĩkĩĩa kana endwa maitũ makathayũũka vandũ va kwĩkalaa twĩ o na wendi ũsu ngoonĩ ĩndĩ tũtesĩ kana ũkeanĩa. Kwa ndeto ingĩ, nĩtwĩthĩawa na wĩkwatyo wa w’o.

Yesũ aisye: “Nyie ninyie ũthayũũkyo na ninyie thayũ.” (Yoana 11:25) Yesũ nĩwe ũkatũmĩwa nĩ Yeova kũthayũũkya andũ nthĩ yonthe. O na ve ĩvinda yĩngĩ waisye: “Saa nĩwũkĩte yĩla ala onthe me mbũanĩ makew’a wasya [wa Klĩsto] namo makauma.” (Yoana 5:28, 29) Kwoou, onthe ala makomete mbũanĩ nĩmeteele kũthayũũkw’a mekale nthĩ yĩ nzaũ.

Mwathani Isaia atũmĩie ndeto ii nzeo kũelesya ĩũlũ wa ũthayũũkyo: “Andũ maku ala makwie makeethĩwa thayũ, mĩĩ yoo ĩkathayũũka. Ala makomete kĩtoonĩ, makaamũka maine na ũtanu! O tondũ mbua ĩtumaa syĩndũ imea, now’o Mwĩai Ngai wĩthayũũkya ala makwie tene.”—Ĩsaia 26:19, The Holy Bible in Current Kikamba Language.

Ũvoo ũsu nĩ wa kũkiakisya. Kana ti w’o? No twasye kana akw’ũ nĩ asũvĩĩku vyũ o na kũte ũndũ tũtonya kũsũanĩa. Mailye ta kana ke nthĩnĩ wa ĩvu ya nyinyia. Nĩkĩ? Nũndũ Ngai Mwene Vinya W’onthe nũmalilikene nesa vyũ, na ndesa kũlwa nĩ ũmwe woo, o na kĩlilikano kyake kĩyĩsaa kusũa. (Luka 20:37, 38) O mĩtũkĩ, makanewa thayũ ĩngĩ na maiamũka me Nthĩ Nzaũ, mathokw’e nesa nĩ andũ atanu na mamendete, o tondũ kana kasyawa kathokaw’a na ũtanu nĩ andũ ma mũsyĩ! Kwoou, ve wĩkwatyo o na kwondũ wa ala akw’ũ.

Wĩkwatyo Ũtonya Kũũtethya Ata?

Vaulo nũtũmanyĩĩtye maũndũ maingĩ matwonasya kana wĩkwatyo nũtethasya. Oonanisye kana wĩkwatyo nĩ kĩlungu kya vata kya mĩio ya kĩ-veva ya kaũ. Aũelekanilye na ngovia ya kyũma. (1 Athesalonika 5:8) Oonanasya ata? Ĩvindanĩ ya tene, mũsikalĩ eekĩaa ngovia ya kyũma na akothaa kũmĩkĩanĩsya na kangĩ ka kĩtambaa kĩito kana ka kĩthuma. Ngovia ĩsu nĩyamũsũvĩaa ndakakw’e nũndũ ekw’a kĩndũ kĩmũathe mũtwe, kyakimaa ĩ ngovia na kĩitula. Ngelekany’o ĩsu ya Vaulo yĩtũmanyĩsya kyaũ? O tondũ ngovia yasũvĩaa mũtwe, wĩkwatyo nũsũvĩaa ilĩko sitũ. Mũndũ wĩ na wĩkwatyo mũlũmu vyũ wosanĩte na kwenda kwa Ngai, ndekalaa ate na mũuo wa kĩlĩko yĩla wakwatwa nĩ mathĩna kana maũndũ ma kũtũla ngoo. Vo ve mũndũ ũte na vata wa kwĩthĩwa na ngovia ĩsu?

Vaulo nĩwatũmĩie ngelekany’o ĩngĩ nzeo yonanĩtye ũndũ kũmwĩkwatya Ngai ne kwa vata. Aandĩkie: “Twĩ na wĩkwatyo ũũ ta nanga ya thayũ witũ, na nĩ wĩkwatyo wa w’o na mũlũmu.” (Aevelania 6:19) Vaulo nĩwaanangĩkĩwe nĩ meli mbee wa savalĩ ũmwe, na kwoou nĩweesĩ vata wa nanga. Yĩla andũ me ũkanganĩ matulumana na kĩuutani, meekaa kũtheesya nanga. Nanga ĩsu yavika ũkanganĩ nthĩ na ĩyĩkwatĩla nesa, vaĩ na wĩkwatyo wa kana meli nĩkũsũvĩĩka vandũ va kũkuwa nĩ kĩseve ĩkakũnanganw’e na mavia.

O ta ũu, ethĩwa nĩtwonaa mawatho ma Ngai ta “wĩkwatyo wa w’o na mũlũmu,” tũkeethĩawa tũtonya kũmĩanĩsya na mathĩna mailye ta kĩuutani ala me kw’o mavindanĩ aa. Yeova nũtwathĩte kana o mĩtũkĩ nũkũmina kaũ, ũng’endu, kyeva, o na kĩkw’ũ. (Sisya ĩsandũkũ ĩthangũnĩ ya 10.) Kũlũmya wĩkwatyo ũsu no kũtũtetheesye twĩvathane na mwĩkalĩle ũtonya kũtũlikya mathĩnanĩ, na kũitũnenga vinya wa kũkwata mĩao ya Ngai vandũ va kwĩthĩwa na veva mũthũku ũla wĩ na andũ aingĩ ũmũnthĩ.

Wĩkwatyo ũla Yeova ũnenganĩte nũkũkonetye. Oombie mũndũ ekale e mũtanu na kĩu nĩkyo ũkũkwendea. Endaa “andũ ma mĩthemba yonthe matangĩĩwe.” Ata? Mbee kĩla ũmwe nĩwaĩle “kũkwata ũmanyi wa w’o ĩũlũ wa ũla w’o.” (1 Timotheo 2:4) Aandĩki ma ĩkaseti yĩĩ mekwĩkĩa vinya wĩmanyĩsye ũw’o ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai nũndũ nĩw’o ũkatethya andũ kũkwata thayũ. Weeka ũu, Ngai eũnenga wĩkwatyo mũseo mũno kwĩ wĩkwatyo o na wĩva ũtonya kũnengwa nĩ andũ ma nthĩ ĩno.

Wĩ na wĩkwatyo ũsu, ndwaĩle kwĩsa kwaĩwa nĩ nthĩ nũndũ Ngai nũtonya kũũnenga vinya wa kwĩanĩsya mĩvango yaku ĩla yosanĩte na kwenda kwake. (2 Akolintho 4:7; Avilivi 4:13) Ithyonthe twĩ na vata wa wĩkwatyo ta ũsu. Kwoou, ethĩwa nĩwĩkũlasya ũkesa kumĩlĩĩla va, na ethĩwa nĩwĩthĩĩtwe ũimantha wĩkwatyo, osa vinya. Wĩkwatyo ndwĩ vaasa. Nũtonya kũũkwata.

[Ĩsandũkũ/​Visa]

Itumi sya Kwĩthĩwa na Wĩkwatyo

Maũndũ aa mawetetwe Maandĩkonĩ no malũlũmĩlye wĩkwatyo waku:

▪ Ngai nũtwathĩte kwĩkala twĩ atanu ĩvinda yũkĩte.

Ndeto yake yaĩtye kana akatw’ĩkĩthya nthĩ nzaũ, na andũ mayĩkala vo me atanu na me ngwatanĩo.—Savuli 37:11, 29; Isaia 25:8; Ũvuany’o 21:3, 4.

▪ Ngai ndesa kũkengana.

Nũmenete ũvũngũ w’onthe. Yeova nĩ mũtheu vyũ. Kwoou vaiĩ ũndũ wĩsa kũkengana.—Nthimo 6:16-19; Isaia 6:2, 3; Tito 1:2; Aevelania 6:18.

▪ Ngai e vinya mwingĩ mũno.

Ngai e weka nĩwe mwene vinya w’onthe. Vaiĩ kĩndũ kĩsa kũmũsiĩĩa ndakeanĩsye mawatho make.—Kuma 15:11; Isaia 40:25, 26.

▪ Ngai endaa wĩkale tene na tene.

​—Yoana 3:16; 1 Timotheo 2:3, 4.

▪ Ngai atwendeaa ũseo.

Ndatindĩaa kũsisya mavĩtyo maitũ, na mawonzu maitũ. Asiasya nguma sitũ nzeo, na kĩthito kitũ. (Savuli 103:12-14; 130:3; Aevelania 6:10) Ethĩawa ekwatĩtye kana nĩtũkwĩka ũla waĩle, na nũtanaa mũno twesa kwĩka ũu.—Nthimo 27:11.

▪ Ngai nũkwathĩte kũũtetheesya kwĩanĩsya mĩvango yaku ĩla yosanĩte na kwenda kwake.

Athũkũmi make mayaĩle kũkũlasya makaumĩlĩĩla va. Ngai nũtũnengae veva wake mũtheu na ũlau nĩ kana ũtũtethye. Vaiĩ kĩndũ kĩkĩlĩtye vinya veva ũsu wake.—Avilivi 4:13.

▪ Wamwĩkwtya Ngai ndũkasonoka.

Ngai nĩ wa kwĩkwatw’a vyũ na ndesa kũũsonokya.—Savuli 25:3.

[Visa]

Wĩkwatyo nũsũvĩaa kĩlĩko o tondũ ngovia ĩsũvĩaa mũtwe

[Visa]

Wĩkwatyo mũseo ũilye ta nanga. Nũtonya kũtuma wĩkala ũuĩtye

[Credit Line]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo