Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿Jatumel jaku kanet qʼuqbʼil qkʼuʼj?

¿Jatumel jaku kanet qʼuqbʼil qkʼuʼj?

¿Jatumel jaku kanet qʼuqbʼil qkʼuʼj?

XIMANA tiʼj qa ya mintiʼ in bʼet reloj ex in kubʼ t-ximana qa ma naj. Ajtzun t-xiʼya jyol jun xjal bʼaʼn bʼinchan reloj, in kanet nim tqanil tuʼna ex in tzaj kyqʼamaʼn qa in bʼant tbʼanel kyaqʼun, pero ateʼ junjun mintiʼ ttxolil kyyol. Ex in nok tbʼiʼna qa a tvecina bʼinchalte reloj ex jaku kubʼ tbʼinchaʼn reloj qʼij tuʼna, ex mlay txi tchjoʼna. Nya kwest tuʼn tkubʼ t-ximana jatumel kxela bʼinchalte reloj.

Atzun jaʼlo, qmojbʼank reloj tukʼil qʼuqbʼil qkʼuʼj. Qa ma tzʼel qnikʼ tiʼj qa chʼix tnaj qʼuqbʼil qkʼuʼj ik tzeʼn in bʼaj kyiʼj xjal toj ambʼil jaʼlo, ¿jatumel qo xeʼl jyol onbʼil? Ateʼ nim xjal in tzaj kyqʼamaʼn qa jaku che onin qiʼj, pero nimku maj mintiʼ ttxolil kyyol. Qa ikju, mas bʼaʼn qa ma jyon onbʼil tukʼil bʼinchalte qe tuʼnju a tzaj qʼonte qʼuqbʼil qkʼuʼj. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa «mya najchaq taʼ ttxlaj junjun qe» ex qa taj tuʼn tonin qiʼj (Hechos 17:27; 1 Pedro 5:7).

Aju t-xilen qʼuqbʼil qkʼuʼj

Aj tyolin Tyol Dios tiʼj qʼuqbʼil qkʼuʼj, mas in tzaj tqʼoʼn tqanil tiʼj jlu twitzju in tzaj kyqʼamaʼn doctor, qe científico ex qe psicólogo. Aqeju tnejel yol e ajbʼen tej tkubʼ tzʼibʼin Tyol Dios tiʼj «qʼuqbʼil qkʼuʼj», atz in yolin jlu tiʼj aj qayon tiʼj jun tbʼanel tiʼ. Aju qʼuqbʼil qkʼuʼj, at toklen jlu tukʼil kabʼe tiʼ: jun, aj qayon tiʼj jun tbʼanel tiʼ ex aju tuʼn t-xi qnimen qa ax tok tzul. Nya noqx gan qʼuqbʼil qkʼuʼj in tzaj tqʼoʼn Tyol Dios. At yekʼbʼil tiʼj jlu ex jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj.

Aju qʼuqbʼil qkʼuʼj, chʼixmi ik tten ik tzeʼn aj t-xi qokslaʼn jun tiʼ. Il tiʼj tuʼn tkanet yekʼbʼil quʼn tiʼj jun tiʼ tuʼntzun tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj ex nya noq oʼkx nimen quʼn (Hebreos 11:1). In tzaj tyekʼin Tyol Dios tiʼ t-xilen aju tuʼn t-xi qokslaʼn jun tiʼ ex tiʼ t-xilen tuʼn tten qʼuqbʼil qkʼuʼj.

Jun techel, aj t-xi qqanin jun xtalbʼil te jun qamiw, qʼuqli qkʼuʼj tiʼj qa kʼonil qiʼj. At tiquʼn in nok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qamiw. Qʼuqli qkʼuʼj tiʼj tuʼnju ojtzqiʼn quʼn ex o tzʼok qqʼoʼn qwitz tiʼj qa o tzʼonin qiʼj junjun maj. At toklen qokslabʼil tukʼil qʼuqbʼil qkʼuʼj, chʼixmi ax kyxilen, pero junxitl qe. ¿Alkye tten jaku ten qʼuqbʼil qkʼuʼj tiʼj Dios?

¿Alqukʼil in tzaj qʼuqbʼil qkʼuʼj?

Atz tukʼil Dios in tzaj axix tok qʼuqbʼil qkʼuʼj. Toj ambʼil ojtxe, xi qʼamaʼn qa ok Dios te qʼuqbʼil kykʼuʼj aj Israel (Jeremías 14:8, TNM). Tkyaqilju ok qeʼ kykʼuʼj aj Israel tiʼj, atz tzaj tukʼil Dios, tuʼntzunju, xi qʼamaʼn qa a ok te qʼuqbʼil kykʼuʼj. Nya oʼkx in yolin jlu tiʼj qa pon kykʼuʼj tiʼj jun tiʼ. Sino xi tyekʼin Dios kye tiquʼn jakutoq tzʼok qeʼ kykʼuʼj tiʼj. Tej tonin kyiʼj toj nimku abʼqʼi, kubʼ tyekʼin qa tbʼanel tmod kyukʼil tuʼnju japun twi tyol xi ttziyen kye. Tqʼama Josué jlu kye aj Israel tej tkubʼ nej kywitz: «Ax tok ma japun tuʼn Qman tkyaqilju bʼaʼn o tzaj ttziyan. Mintiʼ jun yol aju o tzaj ttziyan miwt ma japun tuʼn» (Josué 23:14).

Maske ma tzikʼ nim ambʼil, axju in bʼant tuʼn Dios toj ambʼil jaʼlo. In che kanet nim ttziybʼil Dios quʼn toj Xjan Uʼj ex ateʼ junjuntl o che japun twiʼ. Jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj kyiʼj yol kyaj tqʼamaʼn, axpe ikx, ok qʼoʼn qe yol tzaj ttziyen ik tzeʼn otoq japun kywiʼ tej kykubʼ tzʼibʼin.

Tuʼntzunju, jaku txi qqʼamaʼn qa in kanet qʼuqbʼil qkʼuʼj toj Tyol Dios. Qa mas ma qo xnaqʼtzan tiʼjju bʼant tuʼn Dios kyiʼj xjal, mas kchʼiyil qʼuqbʼil qkʼuʼj tiʼjju in tzaj tqʼamaʼn. Kubʼ ttzʼibʼin apóstol Pablo jlu: «Tkyaqil aju o tzʼibʼanjtz tuj Tuʼjil ojtxi, o tzʼibʼanjtz te xnaqʼtzbʼil qe, tuʼn tten qpasens ex tuʼn tqeʼ qkʼuʼj tuʼnju yol tzʼibʼan tuj Tuʼjil, tuʼntzun tqeʼxix qkʼuʼj tiʼj Dios» (Romanos 15:4).

¿Tiʼ in tzaj ttziyen Dios tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj?

¿Toj alkye ambʼil mas qaj qʼuqbʼil qkʼuʼj? ¿Maspe qaj qʼuqbʼil qkʼuʼj aj qok weʼ twitz kamik? Chʼixmi kykyaqil xjal mas kwest tuʼn tten qʼuqbʼil kykʼuʼj aj tkyim jun xjal kʼujlaʼn kyuʼn. ¿Tiquʼn? Tuʼnju toj ambʼil lu, in kubʼ kyximen qa ya mintiʼ jun tiʼ jaku tzʼok qeʼ kykʼuʼj tiʼj. Qkyaqilx jaku tzaj kamik qiʼj tuʼnju nya te jumajx atoʼ tzalu twitz Txʼotxʼ. Ex aj tul kamik, mlay bʼant jun tiʼ quʼn tuʼn miʼn tkubʼ qnaʼn bʼis. Tuʼntzunju, in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa «aj qʼoj» kamik qiʼj (1 Corintios 15:26).

Qa ikju, ¿alkye tten jaku kanet qʼuqbʼil qkʼuʼj aj tkyim jun xjal kʼujlaʼn quʼn? Ax Tyol Dios in tzaj qʼamante qa in nok kamik te «mankbʼil aj qʼoj tuʼn tkubʼ xitj». Mas nim tipumal Dios at twitz kamik ex nimku maj o kubʼ tyekʼin jlu. ¿Alkye tten? Tej kyjaw anqʼin junjun xjal tuʼn. In tzaj tqʼamaʼn Xjan Uʼj qa e jaw anqʼin bʼeljaj xjal tuʼn Dios.

Jun maj, xi tqʼoʼn Jehová tipumal Tkʼwal tuʼntzun tjaw anqʼin Lázaro tuʼn, aju ok te tamiw maske otoq tzikʼ kyaje qʼij tkyimlen. Nya toj ewaj bʼant jlu tuʼn Jesús, sino in che keʼyin nim xjal tiʼj (Juan 11:38-48, 53; 12:9, 10).

Bʼalo jaku kubʼ t-ximana tiquʼn e jaw anqʼin xjal lu ex yajxitl e tijen ex e kyim juntl maj. Ax tok jlu, pero noq tuʼnju e jaw anqʼin xjal, jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa ax tok che jawil anqʼin xjal tuʼn Dios ex nya oʼkx kʼokel te jun witzikʼ. Qʼuqlixix qkʼuʼj tiʼj qa che jawil anqʼin kyimni.

Tqʼama Jesús jlu: «Aqine qʼolte anqʼibʼl ex aqine qʼol chwinqlal» (Juan 11:25). Kxel tqʼoʼn Jehová tipumal Jesús tuʼn kyjaw anqʼin xjal twitz tkyaqil Txʼotxʼ. Ax ikx tqʼama Jesús jlu: «Tzul tqʼijlalil kykyaqil xjal maquʼn tuj camposant ok kybʼiʼ tqʼajqʼajel nwiʼye, ex che jawitz anqʼin tuj muqbʼil» (Juan 5:28, 29). Tuʼntzunju, jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa che jawil anqʼin qe xjal ateʼ toj muqbʼil tuʼntzun kyanqʼin toj jun tbʼanel najbʼil.

Tej tyolin profeta Isaías tiʼjju tuʼn kyjaw anqʼin xjal, e ajbʼen qe yol lu tuʼn: «Aqeju o che kyim, che jawil anqʼin juntl maj. Che jawil itzʼj kyximlal ex tzul kynabʼl qeju in che tan tjaqʼ txʼotxʼ ex che jawil schʼin tuʼn tzalajbʼil. Porke in tzaj t-samaʼna t-spikʼumala, mer ik tzaʼn tqʼabʼ cheʼw, ex qe kyimni che jawil itzʼj juntl maj twitz txʼotxʼ» (Isaías 26:19).

¿In chewixpe qanmi kyuʼn yol lu? Mintiʼ jun tiʼ in bʼaj kyiʼj kyimni ex xqʼuqin ateʼ. Ik kyten ik tzeʼn jun tal neʼ moqa tal neʼẍ at toj tkʼuʼj ttxuʼ. Nya oʼkxju, kykyaqilx qeju o che kyim kukx ateʼ toj t-ximbʼetz Dios (Lucas 20:37, 38). Ex toj chʼintl ambʼil, che jawil anqʼin xjal tuʼntzun kytzalaj. Ik tten jlu ik tzeʼn qe mambʼaj in che tzalaj aj tul itzʼj kykʼwal. Tuʼn jlu in nel qnikʼ tiʼj qa jaku ten qʼuqbʼil qkʼuʼj maske ma qo ok weʼ twitz kamik.

¿Tzeʼn in nonin qʼuqbʼil qkʼuʼj qiʼj?

In tzaj tyekʼin apóstol Pablo qe jniʼ toklen qʼuqbʼil qkʼuʼj at. Yolin tiʼj qa in nok qʼuqbʼil qkʼuʼj ik tzeʼn jun pasbʼil in najbʼen tuʼn jun soldad (1 Tesalonicenses 5:8). ¿Tiʼ tajtoq Pablo tuʼn ttzaj tqʼamaʼn kyukʼil yol lu? Toj ambʼil ojtxe, kykyaqil soldad in cheʼx toj qʼoj, iltoq tiʼj tuʼn tjax kyqʼoʼn jun kycasco bʼinchaʼn maj tiʼj kʼuxbʼil toj kywiʼ tibʼajxi jun kygor. Noq tuʼn jlu, mintiʼ in che kyim kyuʼn lans in pon xoʼj tiʼj kywiʼ. Ax ikx qe, in xqʼuqin qʼuqbʼil qkʼuʼj tiʼj qximbʼetz aj qok weʼ twitz nya bʼaʼn. Qa kyuw taʼ qʼuqbʼil qkʼuʼj tiʼjju o tzaj ttziyen Dios, mlay qo tzaj xobʼ ex mlay tzaj bʼaj qkʼuʼj maske ma qo ok weʼ twitz ambʼil kwest. ¿Alkye jun xjal nya taj onbʼil ik tzeʼn jlu?

Ax ikx ajbʼen juntl techel tuʼn Pablo tej tyolin tiʼj qʼuqbʼil qkʼuʼj. Kyaj ttzʼibʼin jlu: «Aju oybʼil lu ik tten ik tzaʼn taqʼal barc, in ajbʼen te tzuybʼil te qanmi tuʼn tten qanmi segurxix ex tuʼn miʼn qyyukch» (Hebreos 6:19). Tuʼnju otoq kyaj anqʼin Pablo tej chʼixmi xi mulqʼaj jun bark toj aʼ, ojtzqiʼntoq tuʼn jniʼ tipumal jun tzyubʼil bark moqa jun ancla. Aj in tzaj jun kyqʼiqʼ jbʼal, in xi kyxoʼn xjal tzyubʼil bark toj aʼ. Qa ma pon tzyubʼil bark t-xe aʼ, jaku tzʼonin tuʼn miʼn t-xi mulqʼaj bark toj aʼ.

Chʼixmi ax jlu jaku bʼaj qiʼj, qa kyuwxix taʼ qʼuqbʼil qkʼuʼj kyiʼj ttziybʼil Dios, jaku che onin qiʼj tuʼn qex twitz nya bʼaʼn toj ambʼil jaʼlo tuʼnju ojtzqiʼn quʼn qa mlay che ten te jumajx. In tzaj ttziyen Jehová qa kpol ambʼil tuʼn tel tiʼn qʼoj, yajbʼil, bʼis ex kamik. (Qʼonka twitza tiʼj recuadro toj t-xaq 10). Aj tok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj qʼuqbʼil qkʼuʼj, jaku tzʼonin qiʼj tuʼn miʼn ttzaj nya bʼaʼn qiʼj. ¿Tiquʼn? Tuʼnju kʼonil qiʼj tuʼn kyxi qbʼiʼn qe tkawbʼil Dios ex mlay txi qqʼoʼn ambʼil te achbʼil te twitz txʼotxʼ tuʼn tkubʼ qiʼj tuʼn ik tzeʼn in bʼaj kyiʼj xjal.

Aju qʼuqbʼil qkʼuʼj in tzaj tqʼoʼn Dios, ax ikx jaku kanet tuʼna. Taj tuʼn tanqʼina ik tzeʼn in kubʼ t-ximen. Ax ikx taj tuʼn kyklet kykyaqil xjal. ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn tuʼn qklet? Tnejel, il tiʼj tuʼn tel qnikʼ «tiʼj ju yol axix tok» (1 Timoteo 2:4). Aqeju bʼinchalte uʼj lu, in xi kyqʼoʼn txokbʼil tiʼja tuʼn tten tojtzqibʼila tiʼj axix tok tkuʼx toj Tyol Dios. Mas nim toklen qʼuqbʼil tkʼuʼja kxel tqʼoʼn Dios twitz alkyexku juntl tiʼ jaku txi oyin teya tuʼn juntl xjal.

Aj tten qʼuqbʼil qkʼuʼj lu, mlay kubʼ qximen qa nya il tiʼj tuʼn tok tilil quʼn. ¿Tiquʼn? Tuʼnju jaku tzʼonin Dios qiʼj tuʼn tten qipumal tuʼn tjapun twi jun tbʼanel qximbʼetz (2 Corintios 4:7; Filipenses 4:13). ¿Nyapetzun a qʼuqbʼil qkʼuʼj lu in qo jyon tiʼj? Tuʼntzunju, qa in jyon teya tiʼj qʼuqbʼil tkʼuʼja, miʼn sikta tuʼnju jaku kanet tuʼna.

[A’yeju recuadro ex qe tilb’ilal]

Aqeju tiquʼn jaku ten qʼuqbʼil qkʼuʼj

Jaku che onin taqikʼ Tyol Dios lu qiʼj tuʼn tten qʼuqbʼil qkʼuʼj:

▪ In tzaj ttziyen Dios qa qo tzalajel toj ambʼil tzul.

In tzaj tqʼamaʼn Xjan Uʼj qa kʼokel tkyaqil Txʼotxʼ te jun tbʼanel najbʼil ex che anqʼil xjal twitz ik tzeʼn jun ja xjal tuʼnju ktel mujbʼabʼil kyxol (Salmo 37:11, 29; Isaías 25:8; Apocalipsis 21:3, 4).

▪ Mintiʼ te Dios in yolin tiʼj nya ax tok yol.

In nel tikʼun Dios qe nya ax tok yol tuʼnju xjan te ex saq. Tuʼntzunju, mintiʼ in yolin tiʼj nya ax tok yol (Proverbios 6:16-19; Isaías 6:2, 3; Tito 1:2; Hebreos 6:18).

▪ At nim tipumal Dios.

Oʼkx te Dios at nim tipumal. Ni jun jaku tzʼel qʼinte ambʼil te tuʼn tjapun twi t-ximbʼetz (Éxodo 15:11; Isaías 40:25, 26).

▪ Taj Dios tuʼn qanqʼin te jumajx.

​(Juan 3:16; 1 Timoteo 2:3, 4).

▪ Qʼuqli tkʼuʼj Dios qiʼj.

Atz tok twitz Dios kyiʼj tbʼanel qmod ex qbʼinchbʼen, nya atz at tok twitz kyiʼj qpaltil (Salmo 103:12-14; 130:3; Hebreos 6:10). Qʼuqli tkʼuʼj tiʼj qa jaku txi qbʼinchaʼn qe tbʼanel tiʼchaq ex in tzalaj aj tbʼant quʼn (Proverbios 27:11).

▪ In tzaj ttziyen Dios qa kʼonil qiʼj tuʼn tjapun twi qximbʼetz.

Mintiʼ tuʼn tkubʼ qximen qa qjunalx atoʼ. In nonin Dios qiʼj aj ttzaj tqʼoʼn xewbʼaj xjan qe (Filipenses 4:13).

▪ At toklen Dios tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj.

Jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj Dios tuʼnju tzʼaqli te ex mlayx qo kubʼ tsbʼuʼn (Salmo 25:3).

[Aju tilbʼilal]

In nonin jun casco tuʼn miʼn tkʼixbʼi twiʼ jun xjal, ax ikx in xqʼuqin qʼuqbʼil qkʼuʼj tiʼj qximbʼetz.

[Aju tilbʼilal]

In nonin jun tzyubʼil bark tuʼn miʼn t-xi mulqʼaj bark toj aʼ, ax ikx in nonin qʼuqbʼil qkʼuʼj qiʼj tuʼn miʼn qkubʼ numj kyuʼn nya bʼaʼn.

[Reconocimientos]

Por gentileza de René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo.