Aekwi Kuno Mungazana Upaalilo wa Cumi?
Aekwi Kuno Mungazana Upaalilo wa Cumi?
Inkoloko inu yata ukuomba nupya cikuloleka ukuti yatiyononeka. Pakuti muilungisye imukwata ivya kusoololapo ivingi. Aakalungisya inkoloko yavulisya nupya yonsi yakati yakaomba ningo, nomba vino yakalanda vikapusana. Nomba nga ndi cakuti mwazana ukuti umwinamupalamano winu wacenjela sana nupya u wapanzile inkoloko kwene iyo mpiti sana? Nupya mwamanya ukuti akulondesya ukumwazwa ukwaula ukumulipilisya. Cino mungasoolola icimanyikwa, asi vivyo?
Lyene linganyini inkoloko iiyo uku upaalilo uno mwakwata. Ndi cakuti mwazana ukuti imutandika kuta ukuya nu upaalilo wakwe vino caya uku ingi umu nsita zii izitale, uzye aekwi kuno mungazana uwazwilizyo? Antu aingi yakalanda ukuti yangazifya ivintu, nomba vino yakalanda vikavulunganya nupya visiuvwana. Uzye fwandi citanga cizipe ukuleka wino waumvile antu ukuti yaya nu upaalilo ali wino atwazwe? Baibo ikalanda ukuti, “ataaya ukutali kuli swensi wenga na wenga” nu kuti akalondesya ukutwazwa.—Milimo 17:27; 1 Petelo 5:7.
Ulondolozi wa Mpomvu pa Upaalilo
Baibo ikalondolola ningo sana vino upaalilo waya ukucila vino ya dokota, ya sayansi na aasambilila sana pa myelenganyizizye ya yantu yakaulondolola. Izwi ilyaomviwa umu lulimi luno Baibo yalembiilwemo ilyasenulwa ukuti “upaalilo” likapiliula ukulolela nu kwenekela ivisuma. Upaalilo wayamo ivintu viili. Wayamo ukulondesya ivintu ivisuma alino ni cikalenga umwi ukutaila ukuti ivintu ivisuma vilacitika. Upaalilo uwaya muli Baibo asi i cintu cimwi ica kwelenganya sile. U wa cumi nupya wasininkiziwa.
Upaalilo wakolanako nu utailo, pano utailo wayamo usininkizyo asi kuzumilila sile icizumilezumile. (Ayebulai 11:1) Lelo Baibo yalondolola upusano uwaya pa utailo nu upaalilo.—1 Kolinto 13:13.
Tungalangilila ndi vii: Ndi cakuti mwalenga cuza winu kuti amwazwe ukucita vimwi, mungapaalila ukuti amamwazwa. Upaalilo ukaya uwa cumi cumi pano ala mwataila cuza winu; nu kumumanya ningo, nupya ala mwailolela mpiti vino waya ni cikuuku na ukapekape. Utailo winu nu upaalilo winu vyakolana sana, nupya vikaombela pamwi, lelo paya upusano. Uzye mungakwata uli upaalilo wa musango uwo muli Leza?
Kuno Upaalilo Ukafuma
Upaalilo ukafuma kuli Leza. Mu nsita ino ivyalumbulwa muli Baibo vyacitikanga Yeova wamwanga ukuti, ‘upaalilo wa ina Izlaeli.’ (Yelemiya 14:8) Upaalilo uli onsi uno antu yakwe yakweti wafumanga kuli aliwe; acino yamwamilanga ukuti ali upaalilo wao. Upaalilo uwo utaali icintu ca kwelenganya sile. Leza u walenzile ukuti yaye nu upaalilo wa cumi cumi. Muli vino waombanga nayo pa myaka iingi, wayalenzile ukumanya vino wasunganga malayo yakwe. Intunguluzi yao Yoswa wanenyile aina Izlaeli ukuti: ‘Mwemo mwensi mumanyile ukuti kusi nanti cimwi cisuma cino Yeova Leza winu wamulaya icitafikiliziwa.’—Yoswa 23:14.
Nanti cakuti papita imyaka iingi sana, malayo yano Leza wafikilizya yamanyikwa. Muli Baibo mwaya ulondolozi usuma sana ukalanda pa malayo yano Leza walavile alino na vino yafikiliziwe. Malayo yakwe aya umu mausesemo yasintililwapo sana icakuti insita zimwi yalembwanga kwati yafilikiziwa mpiti pa nsita ino yalamvilwe.
Ali mulandu uno tungalandila ukuti Baibo i buku lya upaalilo. Lino mukusambilila ivyalembwa muli Baibo pali vino Leza waombanga na antu, mulakwata imilandu iingi iya kukomya upaalilo winu muli aliwe. Umutumwa Paulo walemvile ukuti: “Vyonsi ivyalemvilwe mpiti, vyalemvilwe uku kutusambilizya, pakuti ukupitila umu kuzizimizya nu mu kuteekeziwa ukukafuma umu Malembelo tuye nu upaalilo.”—Loma 15:4.
Uzye Uupaalilo ci Uno Leza Akatupeela?
A lilaci lino tukalondekwa sana ukuya nu upaalilo? Uzye asi lino twafwilwa? Uku ingi cico cikacitika pa nsita ino yafwilwa umutemwikwa, alino cikatala sana ukuya nu upaalilo. Uzye kuli icingalenga umuntu ukuta ukuya nu upaalilo ukucila pa mfwa? Imfwa ikatuzinganya swensi kwene. Tungayutuka sile pa nsita inono nupya tutakwata maka ya kuicimvya. Ali mulandu uno Baibo ikaamila imfwa ukuti ‘umulwani wa kusyalikizya.’—1 Kolinto 15:26.
Uzye lyene tungacita uli pakuti tuye nu upaalilo lino twafwilwa? Icikomo ca muli Baibo icikaama imfwa ukuti umulwani wa kusyalikizya cikalanda nu kuti mulwani kwene wii ali wino alaya uwa “kusyalikizya kucimviwa.” Yeova Leza wakwata maka ukucila imfwa. Walangilile vivyo pa nsita izipusanepusane. U mu nzila ci? Lino watuutulwile afwe. Baibo ikalanda pa nsita izipusanepusane 9 lino Leza waomvizye maka yakwe ukutuutulula antu aafwile.
Pa nsita imwi iiyele Yeova wapeezile Yesu umwanakwe amaka, akutuutulula Lazalo cuzakwe uwafwile ipapita na manda 4. Yesu wacisile cii ala na antu aingi yakulolako, atacicisile umu nkama.—Yoani 11:38-48, 53; 12:9, 10.
Limwi munguzya ukuti, ‘U mulandu ci uno antu yatuutulwilwe? Uzye yatakosile nu kufwa nupya?’ Cico kwene i cacitike. Lelo pa mulandu wa malyasi akutuutululwa atailwa wakwe lii, tungaalondesya ukuti atemwikwa itu afwa yace yaye nu umi nupya; twakwata usininkizyo uwalenga tutaile ukuti yalaya nu umi nupya. Umu nzila yuze tungati, twakwata upaalilo wa cumi cumi.
Yesu walanzile ukuti: “Nene kutuutuluka nu umi.” (Yoani 11:25) Ali wino Yeova alapeela maka ukuti akatuutulule antu umu nsi yonsi. Yesu walanzile ukuti: “Mutazunguka pali cii, pano insita ikwiza lino yonsi aya umu malindi yaluvwa izwi lyakwe nu kufumamo.” (Yoani 5:28, 29) I cumicumi yonsi aalala umu malindi yakwata upaalilo wa kwizaya nu umi nu kwikala umu paladaise pano nsi.
Kasesema Ezaya walondolwile ningo ivilacitika lino antu yalatuutululwa ukuti: “Afwe yaye nu umi, imili yao ilakatuka nupya. Yayo alala umu musili yalazyuka nu kupunda ni nsansa; pano wakwe vino ulumi lukaengesa, avino ni insi ilawezya afwile mpiti kuti yaye nu umi nupya.”—Ezaya 26:19, The New English Bible.
Uzye cico cisituteekezya? Afwe yacingililwa sana, wakwe vivi kwene vino umwana aatali avyalwe akacingililwa umunda yakwe nyina. Umu cumi yayo aya mu malindi Leza wa maka yonsi aatanga ailile akayiusya. (Luka 20:37, 38) Nupya likwene yasya yace yaye nu umi nu kwizapokelelwa ni nsansa umu nsi, wakwe vino umwana uwavyalwa akapokelelwa ningo uku lupwa luno wavyalilwamo! Fwandi tungaya nu upaalilo nanti icakuti twafwilwa.
Vino Upaalilo Ungamwazwa
Paulo watusambilizya ivingi pali vino upaalilo wacindama. Wakolanya upaalilo ku canzo conga icaya pa vyanzo vya ulwi vyakwe Leza, kuli kuti icisote. (1 Tesanika 5:8) U mulandu ci uno wakolanyizizye upaalilo uku cisote? Mu nsita ino ivyalumbulwa muli Baibo vyacitikanga, umusilika wazwalanga icisote ca cela umu ulwi, ilingi wikanga icisalu icitimbe umukasi nanti cisote ca mpapa. Pa mulandu wa kuzwala icisote, ivingi vino yatamanga umusilika uku mutwe vyaponanga ukwaula ukumucisa. Uzye i cani cino Paulo walandangapo? Wakwe vino icisote cikacingilila umutwe, avino nu upaalilo ukacingilila amelenganyo. Ndi cakuti mwakwata sana upaalilo muli vino Leza akalonda ukucita, umutende winu uwa mu melenganyo utalapumvyanyiziwa pa mulandu nu kusakamikwa sana nanti ukuya sana nu ulanda lino mwakwata intazi. Uzye a weni asilonda ukukwata icisote ca musango uwo?
Paulo waomvizye icilangililo na cuze icisuma sana pali vino upaalilo waya, icikauvwana nu kulonda kwakwe Leza. Walemvile ukuti: “Tukweti upaalilo uu uwaya wa nanga apasintilila umi witu, nupya wasininkiziwa.” (Ayeb. 6:19) Vino Paulo wapuswike imiku iingi umu uzanzo wa pali yemba, wamanyile ningo vino inanga yacindama. Ndi cakuti icimuza cakatuka pali yemba ya kapisya ya wato yasumbililanga inanga umu manzi. Ndi cakuti inanga yalema sana pansi yakwe yemba, uwato wali nu kutwalilila ukuya ucingililwe lino kuli icimuza umu cifulo ca kusendwa umu mbali yakwe yemba nu kutamika pa mulandu na mawe.
Wakwe viivi kwene vino inanga ikalema wato pa ncende ili imwi, avino nu upaali witu ukatwazwa ukucimvya intazi umu nsita zii izitale, ndi cakuti ‘twasintilila’ pa malayo yano Leza watulaya ‘aasininkiziwe.’ Yeova walaya ukuti insita yasya ifike ino antu yatalacula pa mulandu ni nkondo, unkalwe, ulanda, nanti imfwa. (Lolini kambokosi api fwa 10.) Ukwika mano ku upaalilo kwene uu kungatwazwa ukutaluka ku ntazi, nu kutulenga ukwikala ukulingana na vino Leza akatunena ukucila ukuya ni miyele iipe iyavula sana umu nsi yii ndakai.
Namwe kwene pa lwinu mufwile ukuya nu upaalilo uno Yeova akapeela. Akalonda ukuti mwaipakizya umi wakwe vino walondanga pa kutandika. Akalondesya ukuti “antu amisango yonsi yace yapusuke.” Uzye tungacita uli pakuti tukapusuke? Ica kutandikilako, cila muntu alinzile “ukumanya ningo icumi.” (1 Timoti 2:4) Aakalemba ulupapulo luu yakumukomelezya ukusambilila icumi icikapeela umi icaya umwi Izwi Lyakwe Leza. Upaalilo uno Leza alamupeela wacila pa upaalilo uli onsi uwaya muno nsi.
Pa mulandu nu upaalilo kwene uu u kafuma kuli Leza, mutalinzile ukuyuvwa kwati pasi uwa kumwazwa pano Leza angamupeela maka yano mukalondekwa pakuti mungafikilizya mauyo yano mwakwata, aakauvwana nu kulonda kwakwe. (2 Kolinto 4:7; Filipi 4:13) Uzye ukwene asi ali upaalilo uno mukalondekwa? Fwandi ndi cakuti mukalonda ukuya nu upaalilo, nupya ndi cakuti mukaulondesya, sipini. Upaalilo akuno waya. Mungaukwata!
[Kambokos/Cikope pi fwa 10]
Imilandu Ino Tulinzile Ukuyela nu Upaalilo
Amalembelo yaa yangamwazwa ukukomya upaalilo winu:
▪ Leza walaya ivintu ivisuma ku nkoleelo.
Izwi lyakwe likalanda ukuti insi ilaya paladaise umulikala antu aa nsansa nupya alemane.—Masamu 37:11, 29; Ezaya 25:8; Umbwilo 21:3, 4.
▪ Leza atanga abepe.
Wapata ufi wa misango yonsi. Yeova u wa muzilo sana, fwandi atanga abepe.—Mapinda 6:16-19; Ezaya 6:2, 3; Tito 1:2; Ayebulai 6:18.
▪ Leza wakwatisya amaka.
Yeova sile uwakwata maka yonsi. Kusi icili consi umu uumbo icingamulesya ukufikilizya vino walaya.—Kufuma 15:11; Ezaya 40:25, 26.
▪ Leza akalonda mukikale manda pe.
▪ Leza watutaila.
Akasoolola ukwika mano ku miyele isuma ino twakwata na vino tukaombesya asi pali vino tukaluvyanya. (Masamu 103:12-14; 130:3; Ayebulai 6:10) Akataila ukuti tulacita ivisuma nupya akatemwa nga twacita vivyo.—Mapinda 27:11.
▪ Leza walaya ukuti alamwazwa ukufikilizya mauyo akauvwana nu kulonda kwakwe.
Aomvi yakwe yatalinzile ukuyuvwa kwati yatakwata uwa kuyazwa. Leza akatupeela umupasi wakwe uwa muzilo kulikuti amaka acila pa maka yonsi pakuti atwazwe.—Filipi 4:13.
▪ Ukutaila muli Leza ali cintu campomvu.
Vino wene wasintililwapo nupya watailwa, atalatala amutazyele.—Masamu 25:3.