Natawo Aron Mokat-on

“Molupad ang mga langgam, molangoy ang mga isda; maghunahuna ug mokat-on ang tawo.”—JOHN HOLT, AWTOR UG MAGTUTUDLO.

ANG bag-ong gianak nga binaw adunay kinaiyanhong tinguha sa pagtindog bisag nangurog ang yagpison ug tag-as nga mga tiil aron makasunod sa inahan niini. Sa laing bahin, ang usa ka masuso tingali dangtag tuig una makalakaw. Bisan pa niana, ang mga tawo gigasahan ug kahibulongan kaayong utok nga labaw kaayo sa utok sa bisan unsang hayop. Ang maong labaw nga kahimtang sa tawo gibanaag sa dili-matagbaw nga kamausisaon ug sa dakong tinguha sa pagpangdiskobre ug pagkagustong mahibalo sa usa ka bata.

Aron tagbawon ang maong pagkamausisaon, himoon sa normal ug himsog nga mga bata nga daw laboratoryo ang ilang palibot. Kon imo silang tunolan ug usa ka butang, ila kanang susihon uban ang tanang sentido, lakip ang sentido sa pagtilaw! Ug ang ilang pag-eksperimento dili lang kutob diha. Ingon sa nahibaloan sa tanang ginikanan, bawogon, dugmokon, yugyogon, ug buakon sa mga masuso ang mga butang​—nga kasagarang mahimuot pa​—tungod sa ilang tinguha nga masabtan ug masinati ang ilang palibot.

Ang pangandoy sa mga bata alang sa kahibalo mas dayag pa inigsugod nila pagsulti​—nga kahibulongang katakos mismo! Sa kalit, ang mga bata daw natingban ug mga pangutana. Ang mga pangutana, sama sa ‘Ngano kini?’ ‘Ngano kana?’ magpungasi gikan sa ilang mga baba nga daw dili matapos, nga magtigi sa pailob sa daghang ginikanan. “Ang kadaghanan sa ilang pagkat-on maoy kadiyot ug kalitkalit nga mga hugna ug masiboton,” matod sa awtor nga si John Holt.

Unya, pila ka tuig sa ulahi, ang mga bata diha sa daghang nasod mosulod sa bag-ong hugna sa pagkat-on​—nga adunay mga magtutudlo, teksbok, talad, ug tingali ginatos ka ubang bata. Ikasubo, human sa daghang katuigan sa pagtungha, ang daghang batan-on dili na kaayo maikagon nga makakat-on sa maong paagi. Ang pipila naghunahuna na gani nga ang tunghaan mapit-oson o makapuol. Ang pipila ka kursong gitun-an o mga magtutudlo basin dili na makapaikag kanila. O tingali ang pagpit-os nga makakuha silag maayong mga grado makahatag kanilag dili-maantos nga kabalaka.

 Ang naugmad nga negatibong mga tinamdan bahin sa maong pagkat-on mahimong mopadayon hangtod sa hingkod nga edad ug bisan sa pagkatigulang, nga kadtong naapektahan niana molikay sa tanang butang nga naglangkit sa lalom nga paghunahuna, pagtuon, o panukiduki. Ang mga tigulang adunay dugang babag nga pakigbisogan​—ang pagtuo nga ang pagkatigulang awtomatikong magdaot sa katakos sa pagkakat-on. Apan sumala sa atong masabtan, ang maong pagtuo dili makataronganon.

Buot mo bang pauswagon ang imong katakos ug tinguha sa pagkat-on, bisan kon unsay imong pangedaron? Kon ikaw usa ka ginikanan, gusto mo bang ang imong mga anak mahimong mas maayong mga estudyante ug malipay sa pagkat-on latas sa daghang katuigan sa ilang pagtungha ug sa unahan pa? Kon mao, nan padayona ang pagbasa.

 [Hulagway sa panid 2]

Gusto sa mga bata nga makakat-on

[Hulagway sa panid 3]

Ikasubo, ang daghang batan-on nag-atubang sa kapit-osan ug kabalaka diha sa tunghaan