Ang Lainlaing Dagway sa Pagkamapihigon

“Aboga ang pagkamapihigon agi sa pultahan, ug kini mobalik agi sa bentana.”​—Frederick nga Bantogan, Hari sa Prussia.

SI Rajesh nagpuyo sa Paliyad, nga usa ka baryo sa India. Sama sa ubang mga sinalikway sa katilingban, siya kinahanglang molakaw ug 15 minutos aron makakalos ug tubig nga dad-on sa ilang balay. “Gidid-an kami sa paggamit sa gripo sa baryo nga gigamit sa mga tawong anaa sa mas taas nga mga hut-ong sa sosyedad,” siya miingon. Sa nagtungha pa, si Rajesh ug ang iyang mga higala dili gani makahikap sa bola nga gigamit sa ubang mga bata sa pagdulag potbol. “Busa, mga bato na lang ang among gidulaan,” matod niya.

“Akong namatikdan nga ang mga tawo nagdumot kanako, apan wala akoy kalibotan kon ngano,” miingon si Christina, usa ka tin-edyer nga taga-Asia nga nagpuyo sa Uropa. “Makapahigawad kaayo kini,” matod pa niya. “Tungod niini magpalain na lang ako, apan wala kini makatabang nako.”

“Biktima ako sa pagpihig sa edad nga 16,” matod ni Stanley, nga taga-Kasadpang Aprika. “Giingnan ako sa mga tawo nga dili nako kaila nga angay kong molayas gikan sa among lungsod. Ang mga balay sa pipila sa among mga katribo gipangsunog. Ang pondo sa akong amahan sa bangko dili na niya matandog. Tungod niini, gidumtan nako ang tribo nga nagpihig kanamo.”

Si Rajesh, Christina, ug Stanley maoy mga biktima sa pagpihig, ug daghan ang sama nila. “Ginatos ka milyong tawo ang nag-antos gihapon karon tungod sa rasismo, pagpihig, pagdumot sa mga langyaw ug pagkasinalikway,” nag-ingon si Koichiro Matsuura, ang direktor-heneral sa United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization (UNESCO). “Ang maong dili-makitawhanong mga buhat, nga gisugnoran sa kawalay-alamag ug pagkamapihigon, nakapahinabog kagubot sa mga molupyo sa daghang nasod ug nakahatag ug hilabihang pag-antos sa mga tawo.”

Kon ikaw wala pa sukad mabiktima sa pagpihig, tingali dili nimo masabtan kon unsa ka makapasakit kini. “Ang ubang mga tawo hilom nga nag-agwanta niini. Ang uban nanimalos sa pagpihig kanila pinaagig dugang pa nga pagpihig,” nag-ingon ang librong Face to Face Against Prejudice. Sa unsang mga paagi gidaot sa pagkamapihigon ang kinabuhi sa mga tawo?

Kon ikaw sakop sa minoriyang grupo, malagmit imong naeksperyensiyahan nga ang mga tawo maglikay kanimo, sakit kaayog tinan-awan, o manaway sa imong kultura. Tingali maglisod ka sa pagpangitag trabaho gawas kon imong dawaton ang ubos nga trabaho nga walay laing modawat. Tingali  malisdan ka sa pagpangitag maayong puy-anan. Basin ang imong mga anak mobati nga gilikayan ug gisalikway sa ilang mga klasmet sa tunghaan.

Ang daotan pa, ang pagkamapihigon makatukmod sa mga tawo sa paghimog mapintas nga mga buhat o bisan pagpatay. Sa pagkatinuod, ang mga panid sa kasaysayan napuno sa makalilisang nga mga pananglitan sa kapintasan nga gipahinabo sa pagkamapihigon​—apil na ang mga pagmasaker, pagpuo sa mga tawo nga lahi ug rasa, ug ang gitawag nga pagpuo sa minoriyang mga grupo.

Pagpihig Latas sa Daghang Siglo

Dihay panahon nga ang mga Kristohanon maoy pangunang mga puntirya sa pagpihig. Pananglitan, ang mapintas nga paglutos kanila miulbo wala madugay human mamatay si Jesus. (Buhat 8:3; 9:​1, 2; 26:​10, 11) Duha ka siglo sa ulahi, ang nag-angkong mga Kristohanon nakaagom ug mapintas nga pagmaltratar. “Kon dunay kamatay,” misulat ang ikatulong-siglo nga magsusulat nga si Tertullian, “ang singgit dayon mao, ‘Itugyan ang mga Kristohanon ngadto sa mga Leyon.’”

Apan, pagsugod sa Krusada sa ika-11ng siglo, ang mga Hudiyo mao ang minoriyang grupo nga gidumtan sa mga tawo didto sa Uropa. Sa dihang gihampak ang tibuok Kontinente sa bubonic plague, nga nakapatay ug un-kuwarto sa populasyon niini sulod sa pipila lang ka tuig, ang gipasanginlan dayon mao ang mga Hudiyo, tungod kay daghan man ang nagdumot kanila. “Ang hampak gihimong rason niini nga pagdumot, ug kini nga pagdumot maoy nagtukmod sa mga tawo, nga nahadlok sa hampak, sa pagpasangil sa mga Hudiyo nga maoy nakaingon niini,” misulat si Jeanette Farrell diha sa iyang librong Invisible Enemies.

Sa ngadtongadto, usa ka Hudiyo sa habagatang Pransiya “mitug-an” human gisakit nga ang mga Hudiyo kono maoy nakaingon sa epidemya tungod kay ilang gihiloan ang mga atabay. Siyempre, dili tinuod ang iyang gisulti, apan ang maong impormasyon gituboy ingong tinuod. Wala madugay ang tibuok nga mga komunidad sa mga Hudiyo gipamatay didto sa Espanya, Pransiya, ug Alemanya. Mipatim-aw nga walay mihatag ug pagtagad sa tinuod nga mga hinungdan sa hampak​—ang mga ilaga. Ug pipila ka tawo ray nakamatikod nga nangamatay usab ang mga Hudiyo sa hampak sama sa uban!

Sa dihang masugniban ang kalayo sa pagkamapihigon,  kini magpadayon sa daghang siglo. Sa tungatunga sa ika-20ng siglo, gisugnoran ni Adolf Hitler ang mga kalayo sa pagpihig sa mga Hudiyo pinaagi sa pagpasangil kanila sa pagkapildi sa Alemanya sa Unang Gubat sa Kalibotan. Pagkatapos sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan, si Rudolf Hoess​—ang komander sa Nazi sa kampo konsentrasyon sa Auschwitz​—miadmitir: “Ang pagbansay kanamo sa militar ug ideolohiya nagtudlo kanamo nga kinahanglan among panalipdan ang Alemanya batok sa mga Hudiyo.” Aron ‘mapanalipdan ang Alemanya,’ si Hoess ang nagdumala sa pagpatay sa mga 2,000,000 ka tawo, nga kadaghanan kanila mga Hudiyo.

Ikasubo, wala mohunong ang mabangis nga mga buhat sa paglabay sa daghang tuig. Pananglitan, sa 1994 miulbo ang tribonhong pagdumot sa Sidlakang Aprika tali sa mga Tutsi ug mga Hutu, nga nakapatay ug labing menos tunga sa milyong tawo. “Walay kadangpan,” mitaho ang magasing Time. “Mibanaw ang dugo diha sa mga pasilyo sa simbahan diin daghan ang midangop. . . . Ang pagpakig-away manomano, personal kaayo ug makalilisang, kini maoy usa ka matang sa kauhaw ug dugo nga tungod niini kadtong nakaikyas morag wala na sa kaugalingon ug nahimut-okan.” Bisan ang mga bata wala makalingkawas niining mangilngig nga kapintasan. “Gamay nga lugar ang Rwanda,” matod pa sa usa ka lungsoranon. “Apan grabe ang pagdumot dinhing dapita.”

Ang mga panag-away nga misangpot sa pagkabungkag sa kanhing Yugoslavia nakapatay ug kapin sa 200,000 ka tawo. Ang mga managsilingan nga nagkinabuhing malinawon sa daghang tuig nagpinatyanay. Libolibong kababayen-an gipanglugos, ug minilyon ang gipapahawa diha sa ilang mga balay ubos sa mabangis nga polisa nga pagpuo sa minoriyang mga grupo.

Bisan tuod ang pagkamapihigon kasagarang dili moresulta ug pagpatay, kini sagad nga makapabahinbahin sa mga tawo ug makapukaw sa kayugot. Bisan pa sa globalisasyon, ang rasismo ug pagpihig sa rasa “morag nagkasamot sa daghang bahin sa kalibotan,” matod pa sa bag-ong taho sa UNESCO.

Aduna bay arang mahimo aron mawala ang pagkamapihigon? Aron matubag kining pangutanaha, kinahanglang atong sutaon kon sa unsang paagi magsugod ang pagkamapihigon diha sa hunahuna ug kasingkasing.

[Kahon sa panid 5]

Mga Ilhanan sa Pagkamapihigon

Sa iyang librong The Nature of Prejudice, gihisgotan ni Gordon W. Allport ang lima ka matang sa panggawi nga ipatungha sa pagkamapihigon. Ang tawong mapihigon kasagarang magpasundayag ug usa o kapin pa niini.

1. Negatibong mga komento. Sawayon sa usa ka tawo ang grupo nga dili niya gusto.

2. Paglikay. Siya maglikay kang bisan kinsa nga sakop nianang grupoha.

3. Diskriminasyon. Siya nagtuo nga ang mga membro sa grupo nga wala niya magustohi dili angayng makabaton ug partikular nga mga matang sa trabaho, puy-anan, o mga pribilehiyo diha sa katilingban.

4. Pagdagmal. Moapil siya sa mga buhat sa kapintasan, nga gituyo sa paghadlok sa mga tawong iyang gidumtan.

5. Pagpuo. Moapil siya sa mga programa sa pagpamatay, pagmasaker, o pagpamuo.

[Hulagway sa panid 4]

Kampo sa mga kagiw sa Benako, Tanzania, Mayo 11, 1994

Usa ka babaye naglingkod sa iyang mga sudlanag tubig. Kapin sa 300,000 ka kagiw, nga kadaghanan mga Hutu sa Rwanda, miadto sa Tanzania

[Credit Line]

Photo by Paula Bronstein/Liaison