Dibopego tše di Fapa-fapanego tša Kgethollo

“Ntšha kgethollo ka mojako, gomme e tla boa ka lefasetere.”—Frederick yo Mogolo, Kgoši ya Prussia.

RAJESH o dula kua Paliyad, motsaneng wa India. Ka go swana le ba-Hindu ba bangwe bao go thwego ga ba kgwathwe, o swanelwa ke go sepela metsotso e 15 bakeng sa go gela lapa labo meetse. O hlalosa gore: “Ga re a dumelelwa go diriša dipompi tša mo motsaneng tšeo di dirišwago ke [ba-Hindu] bao ba lego maemong a phagamego.” Ge a be a sa tsena sekolo, Rajesh le bagwera ba gagwe ba be ba bile ba sa kgome kgwele yeo bana ba bangwe ba bego ba bapala kgwele ya maoto ka yona. O re: “Go e na le moo, re be re bapala ka mafsika.”

Christina yo e lego mofsa yo a tšwago Asia gomme a dula Yuropa o re: “Ke nagana gore batho ba ntlhoile, eupša ga ke tsebe lebaka.” O oketša ka gore: “Go ferekanya kudu. Gantši ke arabela ka go ikarola, eupša seo le sona ga se ntšwele mohola.”

Stanley yo a tšwago Afrika Bodikela o re: “Ke thomile go tseba ka kgethollo ge ke be ke e-na le nywaga e 16. Batho bao ke sa ba tsebego le gatee ba ile ba mpotša gore ke tloge motseng. Batho ba bangwe ba morafo wa gešo ba ile ba fišetšwa dintlo. Akhaonto ya tate ya panka e ile ya dirwa gore e se sa hlwa e šoma. Ka baka leo, ke ile ka thoma go hloya morafo wo o bego o re hlaola.”

Rajesh, Christina le Stanley ke bahlaselwa ba kgethollo, le gona ga ba noši. Koichiro Matsuura, yo e lego molaodi-mogolo wa Mokgatlo wa Ditšhaba tše Kopanego wa tša Thuto, Thutamahlale le Setlogo (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization [UNESCO]) o hlalosa gore: “Batho ba dimilione tše makgolo lehono ba tšwela pele ba tlaišwa ke lehloyo la morafo, go hlaolwa, go boifa batšwa-ntle le go bewa lekatana. Mekgwa e bjalo ya go nyatša batho yeo e godišwago ke go hloka tsebo le kgethollo, e thomile dikgohlano tša ka gare dinageng tše dintši gomme di tlišeditše batho tlaišo e kgolo.”

Ge e ba o se wa ka wa ba mohlaselwa wa kgethollo, o ka hwetša go le thata go kwešiša kamoo e gateletšago kudu ka gona. Puku ya Face to Face Against Prejudice e bolela gore: “Ba bangwe ba hwela ka gare. Ba bangwe ba itefeletša kgethollong ka kgethollo e oketšegilego.” Kgethollo e senya maphelo ka ditsela dife?

Ge e ba o le wa sehlopha se senyenyane, o ka hwetša gore batho ba a go široga, ba a go gerula goba go go gegea ka setšo sa geno. O ka ba le dibaka tše sego kae tša go hwetša mošomo ka ntle le ge o amogela mošomo wa go nyatšega wo o sa nyakwego ke motho. Mohlomongwe go thata go hwetša legae le le swanetšego. Bana ba gago ba ka ikwa ba bewa lekatana e bile ba sa amogelwe ke barutwana-gotee le bona sekolong.

 Se sebe le go feta, kgethollo e ka hlohleletša batho gore e be ba šoro goba ba be ba bolaye. Ka kgonthe, histori e tletše ka mehlala e šiišago ya bošoro bjo bo ka bakwago ke kgethollo—go akaretša polao e sehlogo, polao ya molokwana-rite le seo se bitšwago go fedišwa ga morafo.

Kgethollo go Theoša le Nywaga-kgolo

Ka nako e nngwe, Bakriste e kile ya ba bahlaselwa ba bagolo ba kgethollo. Ka mohlala, ka moragonyana ga lehu la Jesu, ba ile ba welwa ke lefula la tlaišo e sehlogo. (Ditiro 8:3; 9:1, 2; 26:10, 11) Nywaga-kgolo e mebedi ka morago, bao ba bego ba ipolela gore ke Bakriste ba ile ba lebeletšana le tshwaro e sehlogo. Mongwadi wa lekgolong la boraro la nywaga e lego Tertullian o ngwadile gore: “Ge e ba go e-na le leuba la malwetši, kgoeletšo e lebanyago ke gore, ‘Lahlelang Bakriste Ditaung.’”

Lega go le bjalo, go thoma lekgolong la bo-11 la nywaga leo le nago le Dintwa tša Bodumedi, ba-Juda ba ile ba fetoga sehlopha se senyenyane se se hloilwego kua Yuropa. Ge leuba la bubonic le be le fsiela Kontinenteng ka moka, le bolaya mo e ka bago kotara ya badudi ka nywaga e sego kae feela, ba-Juda ba ile ba fo pharwa molato, ka ge ba be ba šetše ba hloilwe ke batho ba bantši. Pukung ya gagwe ya Invisible Enemies, Jeanette Farrell o ngwala gore: “Leuba le lokafaditše lehloyo le gomme lehloyo le dirile gore batho ba boife go lebeletšana le ba-Juda ka ge ba be ba ba lebelela e le mothopo wa tlaišo.”

Mafelelong, monna wa mo-Juda ka borwa bja Fora o ile a “ipobola” nakong ya ge a be a hlokofatšwa gomme a bolela gore ba-Juda ke bona bao ba bakilego leuba ka go tšhela didiba ka mpholo. Ke therešo gore go ipobola ga gagwe e be e se therešo, eupša tsebišo e be e phatlalatšwa e le therešo. Go se go ye kae dihlopha ka moka tša ba-Juda di ile tša bolawa kua Sepania, Fora le Jeremane. Go bonagala eka ga go le o tee yo a ilego a ela hloko dilo tša kgonthe tšeo di bego di baka leuba—magotlo. Le gona ke batho ba mmalwa bao ba ilego ba lemoga gore ba-Juda ba bolailwe ke leuba go fo swana le batho ba bangwe ka moka!

Gatee-tee ge mollo wa kgethollo o goteditšwe, o ka tuka o sa lemogwe ka nywaga-kgolo e mentši. Bogareng bja lekgolong la bo-20 la nywaga, Adolf Hitler o ile a fehla maikwelo a go lwantšha ba-Juda  ka go phara ba-Juda molato wa go fenywa ga Jeremane Ntweng ya I ya Lefase. Bofelong bja Ntwa ya II ya Lefase, Rudolf Hoess—molaodi wa Nazi wa kampa ya tshwenyo ya Auschwitz—o ile a dumela gore: “Tlwaetšo ya rena go tša bohlabani le tsela yeo re dumelago dilo ka yona di ile tša dira gore re dumele gore re swanetše go šireletša Jeremane go ba-Juda.” Bakeng sa go “šireletša Jeremane,” Hoess o ile a etelela pele polaong ya batho ba ka bago 2 000 000 bao bontši bja bona e bego e le ba-Juda.

Ka maswabi, ge nywaga-some e be e dutše e feta, bošoro ga se bja ka ba fela. Ka mohlala, ka 1994 lehloyo la morafo le ile la tšwelela kua Afrika Bohlabela magareng ga ba-Tutsi le ba-Hutu, leo le ilego la feta bonyenyane ka maphelo a batho ba seripa-gare sa milione. Makasine wa Time o begile gore: “Go be go se na mafelo a botšhabelo. Madi a be a tšhollwa dikerekeng moo batho ba bantši ba bego tšhabetše gona. . . . Ntwa e be e le ya go bolaišana dingwatha-meratha, ya batho bao ba beanego molatša le e boifišago, e lego mohuta wa go fagahlela go tšholla madi wo o ilego wa tlogela bao ba ilego ba kgona go ngwega ba le tlalelong gomme ba se na le ka lentšu.” Gaešita le bana ga se ba ka ba kgona go phologa bošoro bjo bo boifišago. Modudi yo mongwe o boletše gore: “Rwanda ke lefelo le lenyenyane kudu. Eupša lehloyo mo ke le legolo kudu go feta lefaseng ka moka.”

Dikgohlano tšeo di bakilego go phuhlama ga yeo e kilego ya ba Yugoslavia di ile tša lebiša polaong ya batho ba fetago 200 000. Baagišani bao ba bego ba phedišana ka khutšo ka nywaga e mentši ba ile ba bolayana. Basadi ba dikete ba ile ba katwa, gomme batho ba dimilione ba ile ba ntšhwa ka kgapeletšo magaeng a bona ka tlase ga molao o sehlogo wa phedišo ya morafo.

Gaešita le ge dikgethollo tše dintši di sa lebiše polaong, ka mehla di aroganya batho gomme di godiša sekgopi. Pego ya morago bjale ya UNESCO e bolela gore go sa šetšwe go dirwa ga dilo gore e be tša lefase ka moka, lehloyo la morafo le go se kwane ga ditšhaba “go bonagala di oketšega dikarolong tše dintši tša lefase.”

Na go na le seo se ka dirwago bakeng sa go fediša kgethollo? Bakeng sa go araba potšišo yeo, re swanetše go lemoga kamoo kgethollo e melago ka gona monaganong le pelong.

[Lepokisi go letlakala 5]

Kamoo Kgethollo e Bonagatšwago ka Gona

Pukung ya gagwe ya The Nature of Prejudice, Gordon W. Allport o lokeletša mehuta e mehlano ya mekgwa ya boitshwaro yeo e tšweletšwago ke kgethollo. Motho yo a nago le kgethollo gantši o bonagatša mokgwa o tee goba go feta moo wa mekgwa ye.

1. Dipolelo tše di sa rategego. Motho o bolela ka tsela ya lenyatšo mabapi le sehlopha seo a sa se ratego.

2. Go phema. O phema motho le ge e le ofe yo e lego wa sehlopha seo.

3. Go hlaola. Ga a akaretše ditho tša sehlopha seo a se senyago leina mehuteng e itšego ya mošomo, mafelo a bodulo goba ditokelo setšhabeng.

4. Go tlaiša mmeleng. O thoma go tšea karolo bošorong bjo bo reretšwego go tšhošetša batho bao a ba hloilego.

5. Polao. O tšea karolo dipolaong tša go fega, dipolaong tše sehlogo goba mananeong a go bolaya.

[Seswantšho go letlakala 4]

Kampa ya bafaladi ya Benaco, Tanzania, May 11, 1994

Mosadi o ithekgile ka dikupu tša gagwe tša meetse. Bafaladi ba fetago 300 000 bao bontši bja bona e lego batho ba Rwanda bao e lego ba-Hutu, ba ile ba tshelela Tanzania

[Mothopo]

Photo by Paula Bronstein/Liaison