Ti Rebbengem kas Nagannak

“NO IPARIKNAM iti ubing nga isu ket maipatpateg, paset ti pamilia, adda serbina, ken bay-am nga agsaludsod, tumanor ti utekna,” kuna ni Peter Gorski iti Harvard Medical School. “Ti rebbengentayo kas nagannak ket saan a tapno an-anayen ti panagandar ti utekna, no di ket tapno parang-ayen ti itatanor dagiti nasalun-at, manakem ken manangipateg a tattao.”

Anian a makapnek kadakayo kas nagannak no makitayo a dumakkel ti anakyo a nalinteg ken nakonsiderasion iti sabsabali! Tapno dumakkel a kasta, adu ti maaramidan ti panangipaayyo iti pagwadan, panagbalinyo a kaduana, mannursurona, ken nawaya a pakisaritaanna. Nupay naipasngay ti amin nga ubbing nga addaan iti kabaelan nga agbalin a manakem, masapul a kanayon nga isuro ti nagannak dagiti moral a prinsipio bayat nga agmatmataengan ti annakda.

Siasino ti Mangtubay Kadagiti Annak?

Agduduma ti opinion dagiti managsirarak no siasino ti kangrunaan a mangimpluensia iti pannakatubay ti annak. Patien ti dadduma a ti ubbing ket tubayen a nangnangruna dagiti kapatadanda. Ngem da Dr. T. Berry Brazelton ken Stanley Greenspan, a nalalaing a doktor iti tay-ak ti itatanor ti ubbing, patienda a nakapatpateg ti rebbengen ti  nagannak bayat dagiti nasapa a tawen ti naayat ken makaay-ayo a panangpadakkel iti ubing.

Dagiti maud-udi a kapadasanna iti biag ken ti impluensia dagiti kapatadanna nayonanda ti itatanorna kadagiti nasapa a tawen ti panagdakkel ti ubing. Napateg nga ipakita kadagiti annak ti panangngaasi ken pannakaawat iti uneg ti pamilia. Masapul met nga isuro no kasanoda a kontrolen a sibaballigi dagiti riknada babaen iti naannad a panagpanunot. Dagiti annak a matulongan iti kasta a pamay-an, masansan nga ad-adda a nakasaganada a makitinnulong, mangngaasi, ken makipagrikna iti sabsabali.

Narigat ti mangsanay iti ubing sipud iti kinamaladagana. Tapno agballigikayo​—nangruna no damoyo ti maaddaan iti anak​—nainsiriban no agpaiwanwankayo iti sabsabali nga ad-adun ti kapadasanda ken surotenyo ti panangiwanwanda. Nagadun a libro ti insurat dagiti eksperto maipapan iti panangpatanor iti ubbing. Masansan nga umasping ti pammagbagada iti mapagtalkan a balakad a nailanad iti Biblia. No mayaplikar dagiti mapagtalkan a prinsipio iti Sao ti Dios, makatulong kadagiti nagannak a mangpatanor a sibaballigi iti annakda. Usigem ti sumaganad nga epektibo a panangiwanwan.

Ipakita ti Nabuslon a Panagayat

Ti annak ket kayarigan dagiti naganus a mula a dumakkel ken agbiag no mataraken a kanayon ken siaayat a maaywanan. Nabaludbod a dumakkel ken tumibker ti naganus a mula no masibugan ken masilnagan. Umasping iti dayta, dagiti nagannak a makisarita a sidudungngo ken mangipakita iti panagayatda kadagiti annakda, kas iti panangarakupda kadakuada, maparang-ayda ti isip ken rikna dagitoy ken mapabilegda ida.

Kuna ti Biblia: “Ti ayat mangpabileg.” (1 Corinto 8:1) Dagiti nagannak a mangipakita iti nabuslon nga ayat kadagiti annakda, kayariganna a tultuladenda ti Namarsua kadakuada a ni Jehova a Dios. Isalaysay ti Biblia nga idi nabautisaran ni Jesus, nangngegna ti timek ni Amana a nangyebkas iti pananganamong ken ayatna kenkuana kas Anakna. Anian a pammatalged, uray ken Jesus a maysa idin a nataengan!​—Lucas 3:22.

Ti ipakitayo a pammateg, dagiti basaenyo nga estoria sakbay a maturogda, ken uray dagiti ay-ayam a pakipasetanyo ket napapateg a paset iti itatanor ti anakyo. Kuna ni Dr. J. Fraser Mustard: ‘Amin nga ar-aramiden ti ubing, mainayonda kadagiti kapadasanna iti biag. No agsursuro ti ubing nga agkarayam, napateg ti wagas ti panangparegtam ken ti pannakisaritam.’ Ti ayat ken panangasikasom kas nagannak ket makaipaay iti natibker a pamuon tapno agbalin a responsable ken manakem a nataengan ti anakmo.

Kadua ken Nawaya a Pakisaritaan

Nasinged kenka ti annakmo no mangbusboska iti panawen a kaduadaka. Dayta met ti mangparang-ay iti kinasigoda a makisarita. Daytoy a kinasinged​—iti pagtaengan ken iti sadinoman ken iti  aniaman a maitutop a tiempo​—ti iparparegta ti Kasuratan.​—Deuteronomio 6:6, 7; 11:18-21.

Umanamong dagiti eksperto iti panangpatanor iti ubbing a napatpateg pay ti tiempo a busbosen ti nagannak a kadua ti annakda ngem dagiti napipintas nga abalbalay wenno aniaman nga aramid. Dagiti saan a nangina ken inaldaw nga aramid ti makaipaay kadagita a gundaway tapno makasaritam dagiti annakmo. Kas pagarigan, uray ti laeng panagpasiar ti maysa a pamilia iti parke tapno buyaenda ti nakaparsuaan ket nagsayaat a gundaway kadagiti nagannak nga agimtuod kadagiti nabagas a saludsod ken manggutugot iti pannakisarita.

Kuna dagiti Kasuratan nga adda “tiempo ti panaglagtolagto.” (Eclesiastes 3:1, 4) Wen, nasken a mapalubosan nga agay-ayam ti ubing tapno tumanor ti isip ken emosionna ken masursurona ti makilangen. Sigun ken ni Dr. Mustard, saan la a napateg ti panagay-ayam no di ket talaga a nasken. Kunana: “Babaen iti panagay-ayam, mapatanor ti ubbing dagiti koneksion ti utekda nga agpaay iti nadumaduma nga aramid.” Mabalin a simple laeng dagiti abalbalay nga usaren ti ubing iti di naiplano a panagay-ayam, kas iti awang a karton. Dagiti di makadangran nga alikamen iti balay mabalin a makaallukoy iti maladaga a kas met laeng kadagiti nangina a de bateria nga abalbalay. *

Mamati dagiti eksperto a ti panangiplano dagiti nataengan iti nagadu nga aramiden ti annak lapdanna ida nga agpanunot ken agparnuay. Nasaysayaat no kalkalainganna laeng ti ipaaramid. Bay-am ti anakmo nga agsukisok a bukbukodna ken mangipakat kadagiti pamuspusanna. Masansan a makaaramid ti ubing iti banag a pakaragsakanna. Ngem daytoy dina ikkaten ti rebbengem a mangammo iti ar-aramidenna ken no sadino ti pagay-ayamanna tapno dina madangran ti bagina.

Tiempo a Nairanta iti Panangisuro

Ti panangisuro ket napateg a paset ti panangpatanor ken panagpadakkel kadagiti nasayaat-pannakibagayda nga annak. Adu a nagannak ti mangilatang iti tiempo iti kada aldaw tapno ibasaanda ti annakda. Daytoy ti mangipaay iti gundaway a mangisuro iti ubing kadagiti naimbag a kababalin ken prinsipio a naibasar iti ibagbaga ti Namarsua kadatayo. Dinakamat ti Biblia a ti matalek a mannursuro ken misionero a ni Timoteo ‘naammuanna ti nasantuan a sursurat manipud kinamaladagana.’​—2 Timoteo 3:15.

No ibasaam ti maladagam, mabalin a naannayas ti panagandar dagiti synapse-na. Ti kapatgan ket aramiden daytoy ti naasikaso ken manangipateg nga agaywan. Namakdaar ti propesor iti edukasion a ni Linda Siegel maipapan iti kababagas ti ibasa: “Dayta koma ti pagay-ayat dagiti ubbing.” Kasta met a regular ken agpapada koma  nga oras iti aldaw ti panangibasa tapno seggaan ti ubing.

Ti panangisuro ramanenna met ti panangdisiplina. Magunggonaan dagiti ubbing iti naayat a disiplina. “Ti anak masirib no adda panangdisiplina ti ama,” kuna ti Proverbio 13:1. Ngem laglagipem nga adu ti ramanen ti disiplina. Kas pagarigan, mabalin a panangtubngar dayta wenno panangikedked kadagiti pribilehio wenno dadduma a kita ti disiplina. Kuna ti naadaw itay a ni Dr. Brazelton, a ti disiplina ket “maipapan iti panangisuro no kasano a kontrolen ken liklikan ti ubing dagiti di magawidan a kababalinna. Sapsapulen ti tunggal ubing ti pagpatinggaan ti maaramidanna. Ti disiplina ti kapatgan a maipaaymo kalpasan ti ayat.”

Kas ama wenno ina, kasanom a maammuan no epektibo ti panangdisiplinam? Ti maysa ket masapul a maawatan dagiti annakmo no apay a madisiplinada. No mangtubngarka, masapul a marikna dagiti annakmo nga ar-aramidem dayta gapu ta naasi ken nadungngoka nga ama wenno ina.

Dagiti Pamuspusan a Napaneknekan a Naballigi

Ti maysa nga ama a ni Fred, inaldaw nga ibasbasaanna ti anakna a babai sipud pay idi maladaga, kas paset ti panangpaturogna kenkuana. Iti panaglabas ti sumagmamanon a tiempo, nadlawna a naikabesan ti anakna ti adu nga estoria ket sursurotenna dayta iti libro. Malasinna met ti sasao ken ti pannakaibalikas dagitoy. Ni Chris ti sabali pay nga ama a napasnek a mangibasa kadagiti annakna. Inkagumaanna a pagdudumaen dagiti impormasion nga ibasana. Idi ubing pay unay ti annakna, inusarna dagiti ilustrasion iti libro a Ti Librok Dagiti Estoria ti Biblia a nangisuro kadagiti moral ken naespirituan a leksion. *

Ikagkagumaan ti dadduma pay a nagannak a balansien ti panangibasa ken ti dadduma pay nga aramid​—panagdrowing, panagpinta, panagtokar, panagkamping, wenno panagpasiar ti pamilia iti nadumaduma a lugar a kas iti zoo. Mausar dagitoy nga okasion kas gundaway a mangisuro kadagiti leksion ken mangipasagepsep kadagiti naimbag a prinsipio ken kababalin iti nalaka a masursuruan a puso ken isip ti ubing.

Adda aya pagimbagan dagita amin a panangikagumaan? Dagiti nagannak a mangikagumaan a mangyaplikar kadagiti naibaga itay nga alagaden iti natalna ken natalged nga aglawlaw, ad-adda a makitada a tumanor a managtalek ken optimistiko ti annakda. No mapatanormo ida a nalaing ken nasigo a makisarita bayat nga ubbingda pay, dakkel ti maitulongmo tapno mapatanorda ti moral ken naespirituan a kababalin.

Adu a siglon ti napalabas, nakabatbatad nga imbaga ti Biblia iti Proverbio 22:6: “Sanayem ti ubing sigun iti dalan nga agpaay kenkuana; uray no lumakay saanto a sumiasi iti dayta.” Sigurado nga adda paset dagiti nagannak iti panangsanay kadagiti ubbing. Kanayon nga ipakitayo nga ay-ayatenyo ti annakyo. Makikaduakayo kadakuada, patanoren ken isuroyo ida. Maragsakankayo a sangapamiliaan no aramidenyo ti kasta.​—Proverbio 15:20.

[Footnotes]

[Kahon iti panid 7]

Pannakiay-ayammo iti Maladagam

▪ Nalaka a mauma dagiti maladaga, isu a makiay-ayamka laeng no makitam a kaay-ayoda pay dayta.

▪ No agusarka kadagiti abalbalay, siguraduem a natalged ken makaawis dagita iti ubing.

▪ Agay-ayamkayo kadagiti banag a mangpaaktibo. Kaay-ayo dagiti maladaga no matignayka a mangaramid iti maulit-ulit, kas koma iti panangpidut iti ay-ayam nga itinnagda.

[Credit Line]

Reperensia: Clinical Reference Systems

[Kahon/Ladawan iti panid 10]

Dagiti Singasing iti Panangibasam iti Anakmo

▪ Nalawag koma ti panagsaom ken panagibalikasmo. Makasursuro ti ubing nga agsao babaen ti panagimdengna kadagiti dadakkelna.

▪ Kadagiti ubbing pay unay, itudom ken inaganam dagiti tattao ken bambanag a nailadawan iti libro.

▪ No dumakdakkelen ti ubing, piliem dagiti libro a mangestoria kadagiti paboritona a topiko.

[Credit Line]

Reperensia: Pediatrics for Parents

[Dagiti Ladawan iti panid 8, 9]

Kaduaenyo dagiti annakyo iti makaparagsak a panaglinglingay