Karolo ya Gago Bjalo ka Motswadi

PETER Gorski wa Sekolong sa tša Kalafo sa Harvard o re: “Ge e ba o dira gore ngwana a ikwe a ratwa, e le karolo e bohlokwa ya lapa, a e-na le morero e bile a rata go tseba dilo, gona bjoko bja gagwe bo tla gola. Karolo ya rena bjalo ka batswadi ga se go dira gore bjoko bo šome ka tsela e phethagetšego, eupša ke go tutuetša kgolo ya motho yo a phetšego gabotse, yo a leka-lekanego le yo a nago le kwelobohloko.”

Ke mo go kgotsofatšago gakaakang go wena bjalo ka motswadi go bona ngwana wa gago a gola go ba motho yo a nago le boitshwaro bjo bobotse yo a bontšhago go naganela ba bangwe! E le gore o fihlelele mafelelo a bjalo, go ithekgile kudu ka seo o se dirago bakeng sa gore o be mohlala, mogwera, motho yo a ka boledišanago le yena le go ba morutiši. Gaešita le ge bana ka moka ba belegwa ba e-na le bokgoni bja motheo bja go kgona go itshwara gabotse, batswadi ba swanetše go bjala ditekanyetšo tša boitshwaro ka mo go tšwelago pele ge bana ba bona ba dutše ba gola.

Ke Mang yo a Bopago Semelo sa Bana?

Banyakišiši ba na le dikgopolo tše di fapa-fapanego mabapi le gore ke mang yo a nago le tutuetšo e kgolo ge go tliwa tabeng ya go bopa semelo sa bana. Ba bangwe ba dumela gore semelo sa bana se bopja kudu ke dithaka tša bona. Lega go le bjalo Dr. T. Berry Brazelton le Dr. Stanley Greenspan bao e  lego ditsebi lefapheng la tša kgolo ya bana, ba dumela gore karolo yeo batswadi ba e kgathago nakong ya ge ngwana wa bona e sa le yo monyenyane ya go mo ruta ka kwelobohloko ke e bohlokwa ka go fetišiša.

Diphihlelo tša ka morago bophelong gotee le tutuetšo ya dithaka di tlaleletša kgolong ya bjaneng ya ngwana. Ke ga bohlokwa gore bana ba bontšhwe kwelobohloko le go kwešišwa ka lapeng. Le gona, ba swanetše go rutwa tsela yeo ka yona ba ka lebeletšanago ka katlego le maikwelo a bona ka tsela yeo e bontšhago gore ba godile. Bana bao ba newago thušo e bjalo ka kakaretšo ba loketše go šoma ga kaone ka kwano, ka lerato le ka kwelobohloko le batho ba bangwe.

Go tlwaetša bana e sa le masea ke mošomo o thata. Bakeng sa gore le atlege—kudu-kudu ge e ba le le batswadi ba bafsa—ke ga bohlale gore le tsome tlhahlo go ba bangwe bao ba nago le phihlelo kutšwanyana gomme le latele tsela e beilwego ya go dira dilo. Ditsebi di ngwadile dipuku tše dintši kudu ka ga kgolo ya ngwana. Gantši seo di se bolelago se swana le keletšo e ka botwago yeo e lego ka Beibeleng. Ge e dirišwa, melao ya motheo e kwagalago ya Lentšu la Modimo e ile ya thuša batswadi go tlwaetša bana ba bona ka mo go atlegago. Ela hloko tlhahlo e latelago ye e šomago.

Bontšha Lerato ka Boati

Bana ba swana le dibjalo tše nyenyane tšeo di golago le go atlega ge di hlokomelwa ka mehla le ka lerato. Meetse le letšatši di fepa sebjalo se senyenyane gomme di se dira gore se gole gabotse le ka go tsepama. Ka mo go swanago, batswadi bao ba bontšhago bana ba bona gore ba a ba rata ka mantšu le ka ditiro, ba tla fepa kgolo ya bana ba bona ya monagano le ya maikwelo le go ba dira gore ba tsepame.

Beibele e bea taba gabonolo ka gore: “Se se axišaxo ké leratô.” (1 Ba-Korinthe 8:1) Batswadi bao ba bontšhago bana ba bona lerato ka bolokologi, ge e le gabotse ba ekiša Mmopi wa bona e lego Jehofa Modimo. Beibele e hlalosa gore nakong ya ge Jesu a be a kolobetšwa, o ile a kwa lentšu la Tatagwe a bontšha go mo amogela le go mo rata bjalo ka Morwa wa Gagwe. A kgothatšo e kaakang gaešita le go Jesu yo a bego a godile ka mo go lekanego!—Luka 3:22.

Lerato leo o le bontšhago, nako yeo o e fetšago le ngwana wa gago pele a e-ya malaong gaešita le dipapadi tšeo le di bapalago di bohlokwa kudu bakeng sa kgolo ya ngwana wa gago. Dr. J. Fraser Mustard o re: ‘Selo se sengwe le se sengwe seo ngwana a se dirago, ke phihlelo yeo a bago le yona. Ge ngwana a ithuta go abula, tsela yeo o mo kgothatšago le go arabela ka yona e bohlokwa.’ Lerato la botswadi le tlhokomelo yeo o mo neago yona di thea motheo o tiilego bakeng sa ngwana wa gago e le gore a gole le go ba motho yo mogolo yo a nago le boikarabelo le yo a gotšego tsebong.

E-ba Mogwera Gomme o Bolele ka Bolokologi

Go fetša nako le bana ba gago go bopa tlemo. Go oketša moo, go kaonefatša bokgoni bja go boledišana. Go batamelana mo—ka gae le mafelong a mangwe ka nako  le ge e le efe e swanetšego—go a kgothaletšwa ka Mangwalong.—Doiteronomio 6:6, 7; 11:18-21.

Ditsebi tša tša kgolo ya ngwana di dumelelana ka gore nako yeo batswadi ba e fetšago le bana ba bona e bohlokwa kudu go feta dibapadišwa le ge e le dife tša go bitša kudu goba modiro le ge e le ofe o mongwe. Mediro yeo e sa bitšego tšhelete e ntši ya letšatši le letšatši e ka go dumelela gore o be le sebaka se bjalo le bana ba gago. Ka mohlala, go fo ya phakeng le bona go yo boga tlhago e ka ba sebaka se se swanetšego bakeng sa gore batswadi ba botšiše dipotšišo tšeo di nago le morero le go kgothaletša poledišano.

Mangwalo a bolela gore “xo bina xo na le mohla wa xôna.” (Mmoledi 3:1, 4) Ee, go bapala mo go sa rulaganywago go bohlokwa bakeng sa gore ngwana a godiše bohlale, bokgoni bja maikwelo le bja leago. Go ya ka Dr. Mustard, go bapala ga go bohlokwa feela eupša go tloga go nyakega. O re: “Nakong ya ge bana ba bapala, dikgokagano tša bjoko bja bona di a gola, kudu-kudu bakeng sa go dira mediro e fapa-fapanego.” Dibapadišwa tšeo ngwana a di dirišago ge a bapala ka tsela yeo e sa rulaganywago e ka ba tše bonolo, tše bjalo ka lepokisi leo le se nago selo. Dilo tšeo di šireletšegilego tšeo di dirišwago ka gae letšatši le letšatši di kgahliša masea kudu go fo swana le ge dibapadišwa tša maemo a godimo di dira. *

Ditsebi di dumela gore go imetša bana ka mediro e sa felego yeo e laolwago ke batswadi go ka šitiša bokgoni bja bona bja go nagana le bja go hlama dilo. Go nyakega teka-tekano. Dumelela ngwana wa gago go ithuta ka ga tikologo ya gagwe le go leka go diriša bokgoni bjo a nago le bjona. Gantši ngwana o tla hwetša selo seo a ka se dirago bakeng sa go ithabiša. Lega go le bjalo, se ga se go lokolle boikarabelong bja gago bja go tseba seo ngwana wa gago a se dirago le moo a bapalelago gona e le gore a se ke a ikgobatša.

Go Beele Nako

Go ruta ke karolo e bohlokwa kudu ya go tlwaetša le go godiša bana bao ba leka-lekanego. Batswadi ba bantši ba beela nako ka thoko letšatši le letšatši bakeng sa go balela bana ba bona ka go hlaboša. Se se tšweletša sebaka sa go ruta dithuto mabapi le boitshwaro bjo bo amogelegago gotee le go ruta ngwana ditekanyetšo tša boitshwaro tšeo di theilwego go seo Mmopi wa rena a se bolelago. Beibele e bolela gore Timotheo yo e bego e le morutiši le moromiwa yo a botegago ‘o be a tseba mangwalo a makgethwa go tloga bjaneng.’—2 Timotheo 3:15.

Go balela ngwana wa gago go ka tutuetša dikgokagano tša bjoko bja gagwe. Ntlha ya bohlokwa ke gore go bala go dirwe ke motho yo a elago hloko le yo lerato. Moporofesara wa tša thuto e lego Linda Siegel o lemoša mabapi le dikagare tša seo se balwago gore: “Di swanetše go ba boemong bjo go bjona bana ba di thabelago.” Le gona, leka go mmalela ka mehla le ka nako e swanago letšatši le letšatši. Ka tsela yeo ngwana o thoma go go fagahlelela.

 Go ruta go akaretša tayo. Bo-mapimpana ba ka holwa ke tayo e lerato. Diema 13:1 e re: “Ngwana yo bohlale ó laiwa ke tat’axwe.” Lega go le bjalo, gopola gore tayo e akaretša dilo tše dintši. Ka mohlala, e ka tla ka sebopego sa go phošolla ka mantšu goba go tingwa ditokelo tše itšego goba dibopego tše dingwe tša kotlo. Dr. Brazelton yo a tsopotšwego pejana o bolela gore tayo “ke go ruta ngwana kamoo a ka laolago maikwelo a gagwe le go ithiba boitshwarong bjo bo tšwilego taolong. Ngwana yo mongwe le yo mongwe o tloga a nyaka go beelwa dithibelo tše itšego. Tayo ke selo sa bobedi sa bohlokwa seo o se neago, gomme e latela lerato.”

Wena bjalo ka motswadi o ka tseba bjang ge e ba tayo ya gago e lekane? Tsela e nngwe yeo o ka fihlelelago se ka gona ke go dira gore bana ba gago ba kwešiše lebaka leo ka lona o ba layago. Ge o phošolla bana ba gago, dira bjalo ka tsela yeo ba tlago go kwa gore o tshwenyegile ka bona le gore o motswadi yo lerato.

Maiteko ao a Atlegago

Fred ke tate yo mongwe yo a ilego a dira gore go balela morwedi wa gagwe nakong ya ge e sa le lesea e be karolo ya mokgwa wa ka mehla pele go iwa malaong. Ge nako e dutše e e-ya, o ile a lemoga gore o be a gopola dikanegelo tše dintši le go phetla puku ge go balwa gomme a gopola mantšu le medumo yeo e sepedišanago le mantšu ao. Chris ke motswadi yo mongwe yo a bego a le šedi ge go tliwa tabeng ya go balela bana ba gagwe. O ile a dira maiteko a go feto-fetola boitsebišo bjo a bego a bo bala. Ge bana ba gagwe e be e sa le ba banyenyane kudu, o ile a diriša diswantšho tšeo di lego dipukung tše swanago le Puku Ya-ka ya Ditaba tša Beibele bakeng sa go ba ruta dithuto tša boitshwaro le tša moya. *

Batswadi ba bangwe ba katanela go kopanya go bala le mediro e mengwe e fapa-fapanego—go thala diswantšho, go penta, go bapala mmino, go yo kampa, goba go etela ga bona e le lapa mafelo a swanago le serapa sa diphoofolo. Maemo a a ka dirišwa e le dibaka tša go ruta dithuto tše bohlokwa le go bjala ditekanyetšo tše dibotse tša boitshwaro dipelong le menaganong ya bana yeo e gatišago dilo ga bonolo.

Na mošomo wo ka moka o swanelwa ke maiteko? Batswadi bao ba dirago sohle seo ba ka se kgonago bakeng sa go diriša tlhahlo yeo e lego ka mo godimo tikologong yeo e nago le khutšo le e šireletšegilego go na le kgonagalo e kgolo ya gore ba ka bona bana ba bona ba hlagolela boemo bjo bo nepagetšego bja kgopolo. Ge e ba o thuša bana ba gago go hlagolela bokgoni bja go bontšha bohlale le bja go boledišana le ba bangwe e sa le ba banyenyane, o tla be o ba thušitše kudu bakeng sa go ba le boitshwaro le dika tša moya.

Nywaga e makgolo e fetilego Beibele e ile ya bolela ka mo go kwagalago go Diema 22:6 gore: “Ngwana mo eteletše tsela y’axwe; ké mo a tl’o xo tšofala à sa ka a e lahla.” Ga go na pelaelo gore batswadi ba bapala karolo e bohlokwa kudu go tlwaetšeng ngwana. Bontšha bana ba gago lerato ka bolokologi. Fetša nako o e-na le bona, ba tlwaetše le go ba ruta. Go dira bjalo go tla thabiša wena le bona.—Diema 15:20

[Mengwalo ya ka tlase]

[Lepokisi go letlakala 7]

Go Bapala le Leseana la Gago

▪ Masea a na le bokgoni bjo bo lekanyeditšwego kudu bja go tsepamiša kgopolo, ka gona bapala le ona ge feela a bonala a thabela seo.

▪ Ge e ba go dirišwa dibapadišwa, kgonthišetša gore di šireletšegile le gore ngwana o a dithabela.

▪ Bapalang dipapadi tšeo go tšona le hlamago dilo. Masea a thabela go go diriša selo se se swanago leboelela, go swana le go go topiša sebapadišwa seo a se lahlelago fase.

[Mothopo]

Source: Clinical Reference Systems

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 10]

Ditšhišinyo Mabapi le go Balela Ngwana wa Gago

▪ Bolela ka mo go kwagalago gomme o bitše mantšu gabotse. Ngwana o ithuta leleme ka go kwa batswadi ba bolela.

▪ Ge o balela bana ba banyenyane kudu, šupa batho gomme o ba bitše ka maina gotee le dilo tšeo di swantšhitšwego dipukung tša dikanegelo.

▪ Ge ngwana a gotše, kgetha puku yeo e lebišago tlhokomelo ditabeng tšeo a di kgahlegelago ka nako yeo.

[Mothopo]

Source: Pediatrics for Parents

[Diswantšho go letlakala 8, 9]

Fetša nako o ithabiša le bana ba gago