Bibliotheken — Toegangspoorten naar kennis

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN AUSTRALIË

BIBLIOTHEKEN zijn wel „een van de pilaren van de beschaving” genoemd. Volgens de World Book Encyclopedia hebben ze een heel belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van de menselijke cultuur en technologie. De Duitse dichter Goethe noemde ze het geheugen van de mensheid.

Welke bibliotheken zijn de belangrijkste „pilaren van de beschaving” geweest? Welk boek heeft de grootste invloed gehad op zowel bibliotheken als de verbreiding van het alfabetisme? En hoeveel boeken bevatten de grootste bibliotheken van tegenwoordig? Voor een antwoord op de eerste vraag gaan we terug in de tijd en brengen we een bezoek aan een van de allereerste bibliotheken.

Een „encyclopedie van menselijke kennis” uit de oudheid

Verplaats u in uw verbeelding naar een land in het Midden-Oosten, in het gebied dat nu Irak heet. Het is het jaar 650 voor onze jaartelling. U bevindt u binnen de torenhoge muren van de stad Ninevé (dicht bij het hedendaagse Mosoel). Voor u doemt het keizerlijk paleis op van koning Assurbanipal, de heerser van Assyrië, Egypte en Babylonië. * Terwijl u bij de paleisdeuren staat, ziet u dat mannen zware aardewerken potten op karren het gebouw inrijden. Deze mannen zijn net terug van de uiteinden van het Assyrische Rijk. Ze proberen elk bekend werk over de sociale, culturele  en religieuze tradities van het volk in Assurbanipals rijk te verzamelen. Als u een van de potten opent, ziet u dat hij vol zit met rechthoekige kleitabletten van ongeveer acht bij tien centimeter.

U volgt een van de mannen het paleis in, waar u schrijvers ziet die met een benen stilus driehoekige tekens op kleine tabletten van vochtige klei maken. Ze zijn anderstalige documenten in het Assyrisch aan het vertalen. Later zullen de tabletten in een oven gebakken worden, waardoor de verslagen praktisch onvernietigbaar worden. De verslagen worden opgeslagen in kamers, die vol hangen met planken waarop honderden potten staan. Op de deurpost van elke kamer hangt een plaat met daarop het onderwerp van de verslagen die daar bewaard worden. De meer dan 20.000 kleitabletten in deze bibliotheek bevatten informatie over zakentransacties, religieuze gebruiken, wetten, geschiedenis, geneeskunde en menselijke en dierlijke fysiologie. Later omschreef een geleerde deze bibliotheek als „een encyclopedie van menselijke kennis”.

Voor en na de bibliotheek van Ninevé

Er bestonden al andere grote bibliotheken voordat Assurbanipals bibliotheek in Ninevé werd gebouwd. Koning Hammurabi bouwde duizend jaar voor die tijd een bibliotheek in de Babylonische stad Borsippa. Ramses II stichtte meer dan 700 jaar voor de tijd van Assurbanipal een bekende bibliotheek in de Egyptische stad Thebe. Maar Assurbanipals bibliotheek staat vanwege de verscheidenheid aan informatie en het enorme aantal verslagen terecht bekend als „de grootste uit de oudheid”. Pas 350 jaar later werd deze door een andere bibliotheek overtroffen.

Die grotere bibliotheek werd rond 300 voor onze jaartelling gebouwd door Ptolemaeus I Soter, een van de generaals van Alexander de Grote. De bibliotheek werd gebouwd in de Egyptische zeehaven Alexandrië, en de bibliothecarissen probeerden exemplaren van de meeste geschriften in de bewoonde wereld te verzamelen. * Volgens de overlevering was het in Alexandrië dat ruim zeventig geleerden begonnen met het vertalen van het Hebreeuwse gedeelte van de Schrift in het Grieks. Die vertaling werd later de Griekse Septuaginta genoemd en werd door de vroege christenen veel gebruikt.

Oosterse bibliotheken

Op het moment dat Assurbanipal zijn bibliotheek uitbreidde, was in China de Tsjow-dynastie aan de macht. Tijdens het bewind van deze dynastie, van 1122 tot 256 voor onze jaartelling, ontstond er een verzameling boeken die bekend kwam te staan als de Vijf klassieken. Die omvatten een handleiding om de toekomst te voorspellen, een collectie toespraken van vroegere heersers, gedichten, richtlijnen voor religieuze ceremoniën en riten, en een kroniek van de staat Loe over de jaren 722 tot 481 voor onze jaartelling. Het laatste boek wordt toegeschreven aan de Chinese filosoof Confucius. Ruim twee millennia lang beïnvloedden de Vijf klassieken en de talrijke commentaren daarop het Chinese denken en vormden ze de basis voor zowel keizerlijke als privébibliotheken.

 In Japan stichtte Hojo Sanetoki, een lid van een heersende samoeraifamilie, in 1275 een bibliotheek in zijn ouderlijk huis in Kanazawa (wat nu bij Yokohama hoort). Hij probeerde elk bestaand boek in het Chinees en het Japans te verzamelen. Deze verzameling bestaat nog steeds, hoewel het aantal boeken is afgenomen.

De bijbel, kloosterbibliotheken en de westerse beschaving

„De kracht van het geschreven woord en de waarde van de bibliotheek”, zegt het boek A History of Libraries in the Western World, „wordt het best geïllustreerd door de opkomst, de verbreiding en de bestendigheid van de christelijke religie.” Wat is het verband tussen de ontwikkeling van bibliotheken en de verbreiding van het christendom?

Toen het Romeinse Rijk uiteenviel en de inhoud van de grote bibliotheken vernietigd of verstrooid werd, verrezen er in heel Europa kloosters van de christenheid, waar overblijfselen van deze oude bibliotheken werden verzameld. Een belangrijke activiteit in veel kloosters was het overschrijven van bijbelhandschriften en andere manuscripten. In de benedictijnse kloosters bijvoorbeeld hield men zich aan de Regel van St.-Benedictus, die inhield dat ze boeken moesten lezen en kopiëren.

In bibliotheken in Constantinopel werden afschriften van oude manuscripten gemaakt en opgeslagen, die uiteindelijk in Italië weer opdoken. Men neemt aan dat deze manuscripten hebben bijgedragen tot het begin van de renaissance. De historicus Elmer D. Johnson zegt: „De rol van de kloosterbibliotheek in het behoud van de westerse beschaving kan niet ontkend worden. Ongeveer duizend jaar lang vormde deze het intellectuele hart van Europa, en zonder de kloosterbibliotheek zou de westerse beschaving er heel anders hebben uitgezien.”

Het overschrijven van de bijbel droeg ertoe bij dat „het intellectuele hart van Europa” tijdens deze periode bleef kloppen. En toen de Reformatie over Europa raasde, werden gewone mensen er door het verlangen de bijbel te lezen toe gemotiveerd zich los te maken van de banden van analfabetisme. Het boek The Story of Libraries zegt: „Tijdens de protestantse Reformatie is het idee ontstaan dat ieder lid van de maatschappij genoeg onderwijs moet hebben genoten om ten minste de bijbel te kunnen lezen. Naarmate de theologische controverse toenam, werd het vermogen om een breder scala van religieuze geschriften te lezen, belangrijker. Hiervoor moest men niet alleen kunnen lezen, maar ook toegang hebben tot boeken.”

De bijbel heeft er op die manier een belangrijke rol in gespeeld dat er in heel de westerse wereld meer bibliotheken kwamen en meer mensen leerden lezen en schrijven. Later verrezen er door de uitvinding van de drukpers in heel Europa en uiteindelijk ook in de rest van de wereld reusachtige nationale en privébibliotheken met boeken over enorm veel onderwerpen.

Bibliotheken van de 21ste eeuw

In deze tijd zijn sommige bibliotheken uitzonderlijk groot. Stelt u zich eens voor dat u naast een boekenplank staat die wel 850 kilometer lang is en waarop ruim 29 miljoen boeken staan. Dat is naar schatting de omvang van de grootste bibliotheek ter wereld — de Library of Congress  in de Verenigde Staten. Naast boeken bevat de bibliotheek zo’n 2,7 miljoen audio- en videocassettes, 12 miljoen foto’s, 4,8 miljoen kaarten en 57 miljoen manuscripten. Elke dag worden er 7000 exemplaren aan de collectie toegevoegd!

De British Library in Londen bevat het op één na grootste aantal boeken, namelijk meer dan 18 miljoen. De Russische nationale bibliotheek in Moskou bevat 17 miljoen boeken en heeft een verzameling van zo’n 632.000 jaargangen van kranten. De Bibliothèque Nationale de France, een van de oudste nog bestaande nationale bibliotheken in Europa, bevat 13 miljoen boeken. Het boek Library World Records zegt bovendien: „De Franse nationale bibliotheek was de eerste bibliotheek die via internet toegang verschafte tot de volledige tekst van een groot deel van de collectie.” Iedereen die van een computer gebruik kan maken, heeft door het internet met ongekend gemak toegang tot de schatkamer van kennis van de mensheid.

Momenteel neemt de hoeveelheid beschikbare informatie voor het publiek op ongekende schaal toe. Naar schatting verdubbelt de totale voorraad menselijke kennis elke vier en een half jaar. Alleen al in de Verenigde Staten worden elk jaar 150.000 nieuwe boeken uitgebracht.

Daarom is de opmerking van Salomo, een geleerde, schrijver en koning uit de oudheid, vooral in deze tijd toepasselijk. Hij schreef: „Aan het maken van veel boeken komt geen eind, en veel toewijding eraan is afmattend voor het vlees” (Prediker 12:12). Maar als we onderscheidingsvermogen gebruiken, blijven bibliotheken, zoals de Unesco het noemde, een „plaatselijke toegangspoort naar kennis”.

[Voetnoten]

[Kader/Illustratie op blz. 20]

De rol van de bibliothecaris

Als u het boek dat u nodig hebt, niet kunt vinden in de catalogus van de bibliotheek, raak dan niet in paniek — vraag het de bibliothecaris. De kennis van een bibliothecaris is vaak heel waardevol. Roderick, die al twintig jaar als bibliothecaris werkt, zegt: „Mensen voelen zich dikwijls geïntimideerd door bibliotheken en bibliothecarissen. Vaak beginnen ze hun vraag met: ’Dit is misschien een domme vraag, maar . . .’ Toch zijn er geen domme vragen. Een goede bibliothecaris zal vinden wat je bedoelt, en niet noodzakelijkerwijs waar je naar vraagt.”

[Kader/Illustratie op blz. 21]

Wat betekenen de getallen? → 227.3

Het SISO-classificatiesysteem

In Nederland en België (Vlaanderen) gebruiken speciale en wetenschappelijke bibliotheken het Universele Decimale Classificatiesysteem (UDC), dat is afgeleid van het in 1876 gepubliceerde systeem van Melvil Dewey, een invloedrijke Amerikaanse bibliothecaris. In openbare en schoolbibliotheken wordt het SISO-systeem (Schema voor de Indeling van de Systematische catalogus in Openbare bibliotheken) toegepast. Dat systeem gebruikt in de catalogus en op de rug van de boeken getallen van 000 tot 999 om alles volgens onderwerp te classificeren. Het kent de volgende hoofdgroepen:

000 Algemeen

100 Wijsbegeerte

200 Godsdienst

300-330 Sociale wetenschappen

340-380 Economie

390-398 Rechtswetenschap

399 Krijgswetenschap

410-420 Psychologie – Occulte wetenschappen

430-490 Opvoeding – Onderwijs – Vorming

500 Wiskunde – Informatica – Natuurwetenschappen

600-610 Menskunde – Geneeskunde – Gezondheidszorg – Lichaamsoefening en sport

620 Bord-, denk- en kansspelen enz. – Handenarbeid enz. – Huishoudkunde enz.

630 Land- en tuinbouw – Jacht en visserij

640-690 Techniek

700-770 Kunst; algemeen – Beeldende kunst

780-790 Muziek – Dans – Toneel – Film

800 Taal- en letterkunde

900-940 Geschiedenis

950-990 Land- en volkenkunde

Elke hoofdgroep is onderverdeeld in subgroepen, die weer onderverdeeld zijn in specifieke onderwerpen. De bijbel bijvoorbeeld heeft een eigen getal binnen de hoofdgroep 200 (Godsdienst), namelijk 220. Verdere onderverdelingen zijn bestemd voor specifieke onderwerpen over de bijbel: het getal 227 is voor het „Nieuwe Testament” (Griekse Geschriften). Er kunnen nog cijfers worden toegevoegd voor het soort boek. Een encyclopedie over de hele bijbel krijgt bijvoorbeeld het getal 220.3, terwijl een commentaar op de Griekse Geschriften het getal 227.3 krijgt.

[Illustratie op blz. 18]

Koning Assurbanipal van Assyrië, wiens bibliotheek kleitabletten met spijkerschrift bevatte (650 v.G.T.)

[Illustratie op blz. 18]

British Library (Londen, Engeland)

[Illustratie op blz. 18]

Bibliotheek in een klooster (Zwitserland, 1761)

[Illustratie op blz. 19]

Alexandrijnse bibliotheek (Egypte, omstreeks 300 v.G.T.)

[Verantwoording]

From the book Ridpath’s History of the World (Vol. II)

[Illustratie op blz. 20, 21]

Library of Congress (VS), de grootste bibliotheek ter wereld

[Verantwoording]

From the book Ridpath’s History of the World (Vol. IX)

[Illustratieverantwoording op blz. 18]

Top left and bottom photos: Erich Lessing/Art Resource, NY; tablet: Photograph taken by courtesy of the British Museum