Γαιάνθρακας​—Μαύρες Πέτρες από μια Σκοτεινή Τρύπα

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στην Αυστραλία

«ΜΑΥΡΟ​—δεν θα καταλάβεις τι σημαίνει αυτή η λέξη αν δεν κατεβείς σε ένα φρέαρ ορυχείου», φωνάζει ο φίλος μου ο Μπέρνι, προσπαθώντας να ακουστεί παρά το θόρυβο των μηχανημάτων. Κοιτάζοντας τη μεγάλη τρύπα που βρίσκεται μπροστά μου αρχίζω να αναρωτιέμαι αν πράγματι θέλω να μάθω τι εννοεί ο Μπέρνι. Προορισμός μας είναι ένας ορίζοντας γαιανθράκων θαμμένος μισό χιλιόμετρο κάτω από τα πόδια μου.

Προσπερνάμε μια ομάδα ανθρακωρύχων που κατευθύνονται κουρασμένοι προς τα λουτρά. Έχουν φαρδιές πλάτες και βαριά αυστραλέζικη προφορά. Όταν χαμογελούν, τα μάτια και τα δόντια τους φαίνονται σαν να λάμπουν δημιουργώντας αντίθεση με τα μαύρα από τη μουντζούρα πρόσωπά τους.

Σύντομα επιβιβαζόμαστε στο τρενάκι που μας κατεβάζει στο μέτωπο εξόρυξης γαιάνθρακα​—την εκτεθειμένη επιφάνεια του γαιάνθρακα. Η κατάβαση είναι τόσο απότομη ώστε το κάθισμα του οδηγού είναι σχεδιασμένο να περιστρέφεται κρεμασμένο από την οροφή του τρένου σαν κούνια. Δίπλα μου είναι στερεωμένη μια μπαταρία που δεν παράγει σπινθήρες η οποία δίνει ρεύμα στη λάμπα του κράνους μου και μια αναπνευστική συσκευή για περίπτωση έκτακτης ανάγκης, με το ανησυχητικό όνομα ατομικός διασώστης. Καθώς το τρενάκι ακολουθεί αργά την καθοδική του πορεία, ο ουρανός πίσω μας συρρικνώνεται και γίνεται μια μπλε κουκκίδα σε μαύρο φόντο.

Περισσότερα με Λιγότερους

Το ανθρακωρυχείο που επισκέπτομαι περιλαμβάνεται στα δεκάδες της νοτιοανατολικής Αυστραλίας. Ο οδηγός μου, ο Μπέρνι, είναι ένας από τους 25.000 ανθρακωρύχους που εξορύσσουν γαιάνθρακα από τα ανθρακωρυχεία της Αυστραλίας, προϊόν που αποφέρει 4,7 δισεκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο. Παγκοσμίως, υπάρχουν δέκα εκατομμύρια ανθρακωρύχοι που εργάζονται είτε υπογείως σε σκοτεινά φρέατα είτε σε τεράστια επιφανειακά ορυχεία. Αλλά ο αριθμός τους μειώνεται. Στο Ηνωμένο Βασίλειο οι εγγεγραμμένοι ανθρακωρύχοι ελαττώθηκαν κατακόρυφα από 1,2 εκατομμύρια το 1978 στους 13.000 περίπου εργάτες με την αλλαγή του αιώνα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο αριθμός μειώθηκε από 705.000 ανθρακωρύχους το 1924 σε λιγότερους από 82.000. Το εργατικό δυναμικό της Κίνας όσον αφορά την εξόρυξη γαιάνθρακα ελαττώθηκε κατά 870.000 σε μια πρόσφατη πενταετία.

Το γεγονός ότι λιγοστεύουν οι ανθρακωρύχοι, όμως, δεν σημαίνει ότι υπάρχει και μικρότερη ζήτηση για γαιάνθρακα. Στην πραγματικότητα, προβλέπεται αύξηση της ζήτησης κατά 11 τοις εκατό στις βιομηχανοποιημένες χώρες μέχρι το έτος 2020, ενώ η Κίνα και η Ινδία αναμένεται να κατασκευάσουν συνολικά πάνω από 750 νέους σταθμούς παραγωγής ενέργειας που τροφοδοτούνται από γαιάνθρακα μέσα στην ίδια περίοδο. Η μείωση του προσωπικού οφείλεται κυρίως στην καινούρια τεχνολογία, η οποία δίνει τη δυνατότητα στις εταιρίες να παράγουν περισσότερο γαιάνθρακα με  λιγότερη σωματική εργασία. Το τεράστιο μηχάνημα που θα μου δείξει ο Μπέρνι αποτελεί παράδειγμα αυτής της ανώτερης τεχνολογίας.

Κάτω στο Σκοτεινό Φρέαρ

«Αυτό είναι το κατώτατο σημείο», λέει ο Μπέρνι καθώς βγαίνουμε με δυσκολία από το τρενάκι. «Όλες οι στοές του ορυχείου ξεκινούν από εδώ». Κατά μήκος της χαμηλής οροφής υπάρχουν φωσφορίζοντα φώτα. Σειρές από πασσάλους που είναι σφηνωμένοι ανάμεσα στο πάτωμα και στην οροφή στηρίζουν στενές εγκάρσιες δοκούς. Χιλιάδες μεταλλικές ράβδοι είναι χωμένες δύο μέτρα μέσα στην οροφή και συγκρατούν τον υπερκείμενο βράχο στη θέση του για την αποφυγή κατολισθήσεων.

Διαπιστώνω με έκπληξη ότι τα τοιχώματα δεν είναι μαύρα αλλά άσπρα. «Τα τοιχώματα έχουν καλυφτεί με επίχρισμα ασβεστόλιθου», εξηγεί ο Μπέρνι. «Ο ασβεστόλιθος μειώνει τον κίνδυνο έκρηξης των μεθανιούχων αερίων και της σκόνης άνθρακα. Μια τυχαία σπίθα μπορεί να προκαλέσει ανάφλεξη του μεθανίου. Με τη σειρά του το μεθάνιο, σαν πυροκροτητής, μπορεί να δημιουργήσει μεγαλύτερη έκρηξη στην αιωρούμενη σκόνη άνθρακα. Αντλούνται περίπου 2.000 λίτρα μεθανίου το λεπτό από αυτό το ορυχείο, τα οποία χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας για το ορυχείο». Για να αποφευχθεί το ενδεχόμενο ανάφλεξης οποιωνδήποτε διαρρεόντων αερίων από σπίθες, χρειάστηκε να αφήσω στην επιφάνεια την  κάμερα, το κασετόφωνο, ακόμη και το ρολόι μου που λειτουργεί με μπαταρία.

Στο βάθος, μέσα σε μια από τις πολλές εισόδους στοών που ξεκινούν από το κατώτατο σημείο, βρίσκουμε έναν χαμηλό αλλά πολύ ισχυρό πετρελαιοκίνητο μεταφορέα. Με το βρυχηθμό της μηχανής του να μας συνοδεύει, κινούμαστε απότομα μέσα σε μία από τις στοές. Πολύ σύντομα, τα φώτα εξασθενούν πίσω μας, ενώ διαπιστώνω ότι το φως από το κράνος μου αντανακλάται διακεκομμένα στην επιφάνεια της οροφής μόλις μερικά εκατοστά πάνω από το κεφάλι μου. Περνώντας γρήγορα από αρκετές διπλανές στοές, βλέπω φευγαλέα τα φώτα από άλλα κράνη  που τρεμοπαίζουν σαν πυγολαμπίδες μέσα στο σκοτάδι. Σε μια στοά παράλληλη με τη δική μας, ένας ταινιομεταφορέας μήκους πέντε χιλιομέτρων μεταφέρει φορτίο γαιάνθρακα από το μέτωπο εξόρυξης.

Το Μηχάνημα για την Κατά Μήκος Εξόρυξη

Φτάνοντας στο μέτωπο εξόρυξης γαιάνθρακα και παρατηρώντας μέσα από μια ομίχλη υδρατμών και σκόνης άνθρακα, βλέπω τις φιγούρες τριών ανθρώπων που φοράνε στολές, κουκούλες και μάσκες. Αυτοί χειρίζονται ως ομάδα το μηχάνημα που έχει πλάτος 250 μέτρα και κάνει την κατά μήκος εξόρυξη. Δύο περιστρεφόμενοι δίσκοι, με διάμετρο δύο μέτρα ο καθένας, κινούνται αργά μπροστά στο μέτωπο εξόρυξης του γαιάνθρακα καλύπτοντας όλο το πλάτος του μηχανήματος. Αυτοί οι δίσκοι είναι ενισχυμένοι με μεταλλικές ακίδες οι οποίες σκάβουν μισό μέτρο από το μέτωπο εξόρυξης κάθε φορά που το περνούν από άκρη σε άκρη. Το μηχάνημα είναι εφοδιασμένο με ταινιομεταφορέα ο οποίος μετακινεί γρήγορα το γαιάνθρακα σε μια διπλανή στοά όπου τα κομμάτια σπάζονται σε όμοιο μέγεθος και ρίχνονται στον κυρίως μεταφορέα.

Για να μην καταρρεύσει η βραχώδης οροφή, μια σειρά από συμπαγή υδραυλικά «πόδια» υποστηρίζουν μεγάλες χαλύβδινες πλάκες πάνω από τα κεφάλια των χειριστών. Αφού οι δίσκοι με τις μεταλλικές ακίδες κινηθούν σε όλο το πλάτος του μηχανήματος, ολόκληρο το σύστημα​—οι δίσκοι, τα υδραυλικά «πόδια» και η οροφή με τις χαλύβδινες πλάκες—​κυλάει προς τα μπρος κατά μισό μέτρο. Όταν το μηχάνημα κυλάει προς τα μπρος, αφήνει πίσω του τη βραχώδη οροφή αστήριχτη. Αυτή η οροφή παραμένει για λίγο αιωρούμενη. Έπειτα, μπουμ!​—συντρίβεται με τρομακτικό κρότο. «Εξορύσσουμε χίλιους τόνους γαιάνθρακα την ώρα με αυτόν τον τρόπο», λέει με δυνατή φωνή ο Μπέρνι. «Όταν βγάλουμε γαιάνθρακα από έναν τομέα, το μηχάνημα μετακινείται στον επόμενο».

Επιτέλους, Φως!

Επιστρέφουμε με τον Μπέρνι στο μεταφορέα μας και κατευθυνόμαστε προς τα πίσω, πέντε χιλιόμετρα μέσα από ανώμαλες σήραγγες, πριν σταματήσουμε σε ένα μεγάλο σπήλαιο. Ένα κάθετο φρέαρ, με διάμετρο 10 περίπου μέτρων, συνδέει αυτό το σπήλαιο με την επιφάνεια. «Ο κύριος ταινιομεταφορέας ξεφορτώνει εδώ», φωνάζει ο Μπέρνι για να ακουστεί μέσα στον εκκωφαντικό θόρυβο που δημιουργεί η πτώση του γαιάνθρακα σε έναν μεγάλο μεταλλικό κάδο. «Ο κάδος που βλέπεις να γεμίζει χωράει 18 τόνους γαιάνθρακα». Ενώ ο Μπέρνι μιλάει, ο κάδος που μόλις γέμισε εκτινάσσεται προς τα πάνω καθώς τον τραβάει ένα συρματόσχοινο. Δευτερόλεπτα αργότερα ένας δεύτερος κάδος πέφτει από την τρύπα της οροφής και το φόρτωμα ξαναρχίζει.

Έχοντας ολοκληρώσει την ξενάγηση, ανεβαίνουμε στο τρενάκι το οποίο μας μεταφέρει αργά πίσω προς την είσοδο του ορυχείου και την απολαυστική λιακάδα​—ή έτσι έλπιζα. Ήμασταν, όμως, τόση ώρα κάτω στο ορυχείο ώστε ο ήλιος είχε δύσει και ο ουρανός χωρίς φεγγάρι είχε γίνει μαύρος. Αν και η νύχτα είναι πολύ σκοτεινή, τώρα κατανοώ το σχόλιο του Μπέρνι​—“Δεν θα καταλάβεις τι σημαίνει μαύρο αν δεν κατεβείς σε ένα φρέαρ ορυχείου”.

[Πλαίσιο στη σελίδα 13]

Το Μέλλον του Γαιάνθρακα​—Φλέγον Ζήτημα

◼ Γαιάνθρακας και Μόλυνση: «Ο καπνός και τα μικροσκοπικά σωματίδια από την καύση γαιάνθρακα προκαλούν περισσότερους από 50.000 πρόωρους θανάτους και 400.000 νέα κρούσματα χρόνιας βρογχίτιδας ετησίως σε 11 από τις μεγάλες πόλεις [της Κίνας]», αναφέρει μια έκθεση του Προγράμματος του ΟΗΕ για το Περιβάλλον. Το Ινστιτούτο Παγκόσμιας Επιφυλακής δηλώνει ότι η μόλυνση από το γαιάνθρακα ευθύνεται για ενάμισι εκατομμύριο και πλέον θανάτους το χρόνο παγκοσμίως. Η τεχνολογία για την απομάκρυνση μεγάλου μέρους αυτής της μόλυνσης υπάρχει αλλά θεωρείται εξαιρετικά ακριβή για να την αγοράσουν πολλές χώρες που έχουν μεγάλη ανάγκη ενέργειας.

◼ Γαιάνθρακας και Αλλαγή του Κλίματος: Η καύση γαιάνθρακα παράγει ήδη πάνω από δύο δισεκατομμύρια τόνους αερίων διοξειδίου του άνθρακα κάθε χρόνο. Προβλέπεται δε ότι ο γαιάνθρακας θα εξακολουθεί να είναι η δεύτερη σε μέγεθος πηγή εκπομπών άνθρακα, με ποσοστό 34 περίπου τοις εκατό το 2020. Πολλοί θεωρούν ότι αυτές οι στατιστικές αποτελούν αιτία ανησυχίας.

«Είναι επιτακτικό να επισπευστεί ο ρυθμός μείωσης της καύσης γαιάνθρακα προκειμένου να επιβραδυνθεί η αλλαγή του κλίματος τον επόμενο αιώνα», λέει ο Σιθ Νταν, αναπληρωτής ερευνητής στο Ινστιτούτο Παγκόσμιας Επιφυλακής.

[Πλαίσιο στη σελίδα 14]

Εξαρτημένοι από το Γαιάνθρακα

◼ Το 70 και πλέον τοις εκατό του χάλυβα που παράγεται σε όλο τον κόσμο υφίσταται επεξεργασία σε υψικάμινους που καίνε γαιάνθρακα. Επιπρόσθετα, οι κατασκευαστές τούβλων, πλακιδίων, τσιμέντου, πλαστικών, βαφών και εκρηκτικών χρησιμοποιούν χημικές ουσίες που προέρχονται από το γαιάνθρακα.

◼ Ο μεγαλύτερος καταναλωτής γαιάνθρακα, όμως, είναι με μεγάλη διαφορά η βιομηχανία παραγωγής ενέργειας. Η Αυστραλία παράγει το 84 τοις εκατό της ηλεκτρικής της ενέργειας από σταθμούς οι οποίοι χρησιμοποιούν γαιάνθρακα. Στην Κίνα, στη Νότια Αφρική και στη Δανία σχεδόν τα τρία τέταρτα του ηλεκτρισμού παράγονται από γαιάνθρακα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες βασίζονται στο γαιάνθρακα για τη μισή και πλέον ηλεκτρική τους ενέργεια. Παγκοσμίως, περισσότερο από το ένα τρίτο του ηλεκτρισμού που παράγεται προέρχεται από γαιάνθρακα.

◼ Για να το θέσουμε διαφορετικά, αν έχετε μια ηλεκτρική κουζίνα, καταναλώνετε περίπου μισό τόνο γαιάνθρακα το χρόνο. Δύο τόνοι γαιάνθρακα θα παρέχουν ενέργεια στον ηλεκτρικό θερμοσίφωνά σας την ίδια περίοδο και το ηλεκτρικό σας ψυγείο θα καταναλώνει άλλον μισό τόνο κάθε χρόνο.

◼ Οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι ένα τρισεκατομμύριο τόνοι γαιάνθρακα παραμένουν στο «κελάρι» της γης​—αρκετοί για να διαρκέσουν εκατοντάδες χρόνια με τον παρόντα ρυθμό κατανάλωσης.

[Διάγραμμα/​Εικόνες στη σελίδα 12, 13]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Υπόγειο Ανθρακωρυχείο

Στοά πρόσβασης ορυχείου

Αποθέματα γαιάνθρακα

[Εικόνα]

Μηχάνημα για την κατά μήκος εξόρυξη

[Εικόνα]

Μεταφορέας

Απαγωγή αερίων

Κάδος μεταφοράς γαιάνθρακα

Κατώτατο σημείο

[Εικόνα]

Τμήμα ταινιομεταφορέα ο οποίος έχει συνολικό μήκος πέντε χιλιόμετρα

[Εικόνα στη σελίδα 13]

Πάσσαλοι και εγκάρσιες δοκοί ασφαλίζουν τις παλαιότερες στοές