Hebt u weleens cranberry’s geproefd?

Door een Ontwaakt!-medewerker in Canada

DE BOER bestrooit de grond met zwavel om de zuurgraad te verhogen. Als in de herfst het gewas rijpt, laat hij de akkers onderlopen. Na de oogst laat hij de vruchten expres vallen om te zien of ze stuiteren.

Is de boer gek geworden? Integendeel, zijn schijnbare vernielzucht zorgt ervoor dat zijn product van de allerbeste kwaliteit is. Hij verbouwt cranberry’s. Zou u iets meer willen weten over deze taaie plantjes?

Bessen uit het veenmoeras

Toen Europeanen voor het eerst voet aan wal zetten op de noordoostkust van Noord-Amerika, bood de inheemse bevolking hun als handelsartikel rode bessen met een verfrissende, zure smaak aan. De Pequot-indianen, die in het gebied woonden dat nu bekendstaat als Cape Cod, noemden de vrucht i-bimi, „bittere vrucht”. De Pilgrim Fathers noemden hem craneberry (kraanvogelbes), mogelijk omdat de steel en de bloem van de plant op de nek en de kop van een kraanvogel lijken. Bovendien was de bes populair bij de plaatselijke troepen kraanvogels en dat zou ook een reden voor de naam kunnen zijn. In ieder geval werd de naam al gauw ingekort tot cranberry.

De indianen plukten cranberry’s in laaggelegen veenmoerassen, of bogs. Door de vochtige, rottende vegetatie is de grond hier bijzonder zuur, waardoor er weinig andere planten groeien. Maar cranberry’s doen het op deze grond wel goed. De lage planten, met ranken als van een aardbeiplant, gedijden goed in het gebied dat zich uitstrekt van het hedendaagse Virginia in het zuiden tot helemaal aan Canada in het noorden.

In 1680 schreef Mahlon Stacy, een kolonist in New Jersey, een brief aan zijn broer in Engeland waarin hij een beschrijving gaf van de bessen: „De cranberry’s, die qua kleur en grootte erg op kersen lijken, kunnen bewaard worden tot de volgende fruitoogst. Men kan er een uitstekende saus van maken voor bij hertenvlees en bij kalkoen en ander groot gevogelte en ze zijn beter geschikt voor het maken van vruchtentaart dan kruisbessen of kersen. We laten ze in grote hoeveelheden thuis bezorgen door de indianen.”

Voedsel, medicijn en conserveringsmiddel in één

De indianen maakten gebruik van de natuurlijke conserverende eigenschappen van de cranberry. Ze maakten pemmikan, een mengsel van gedroogd vlees of gedroogde vis vermalen met cranberry’s. Daarvan werden ronde koeken gemaakt die in de zon werden gedroogd. Tijdens de lange  wintermaanden vormden de koeken een evenwichtige maaltijd met eiwitten en vitaminen. De bessen blijven lang goed omdat ze vol pectine zitten. Ze bevatten ook veel vitamine C. Daarom kochten zeelieden, die in vroeger tijd gauw last hadden van scheurbuik, vaten met cranberry’s om mee te nemen op hun lange reizen.

De indianen gebruikten de cranberry’s ook als medicijn. Ze mengden ze met maïsmeel en legden dat op wonden om bloedvergiftiging tegen te gaan. Onlangs heeft medisch onderzoek aangetoond dat het drinken van cranberrysap sommige urineweginfecties kan voorkomen doordat het de hechting van schadelijke bacteriën tegengaat.

Hoe het komt dat de bes kan stuiteren

Als een rijpe cranberry wordt doorgesneden, zijn binnenin vier luchtkamertjes te zien. Die blijken voor telers om twee redenen nuttig te zijn. Ten eerste kunnen de telers in plaats van de bessen met de hand te plukken (wat heel bewerkelijk is) de velden onder laten lopen en de rijpe bessen machinaal van de struikjes ’kammen’. Door de luchtkamertjes zullen de bessen gaan drijven. * Vervolgens worden deze bessen opgeschept en gesorteerd.

Het tweede voordeel van de luchtkamertjes werd aan het eind van de negentiende eeuw door telers ontdekt. Volgens een oud verhaal liet een teler per ongeluk een emmer bessen van een trap vallen. Hij was verbaasd te zien dat de beste bessen helemaal naar beneden stuiterden, terwijl de zachte en verrotte exemplaren aan de treden bleven plakken. De bessen van de beste kwaliteit hadden door de luchtkamertjes net zo’n veerkracht als opgepompte banden, terwijl de inferieure vruchten zich gedroegen als platte banden.

In 1881 verschenen de eerste machines die het stuitervermogen van de bessen benutten. Tegenwoordig gebruiken sorteermachines nog steeds diezelfde methode: ze laten goede exemplaren over een schot stuiteren en verzamelen ze voor de verkoop. De zachte exemplaren vallen door de machine en worden gebruikt voor de bereiding van sap en jam.

 In speciaal voor de teelt aangepaste bogs in het noordoosten en -westen van de Verenigde Staten en in Canada hebben de boeren een jaarlijkse opbrengst van meer dan 250 miljoen kilo cranberry’s. Als u deze zurige bes nog nooit hebt geproefd, waarom zou u dat dan niet eens proberen? De vruchten zitten vol vitaminen en mineralen en bevatten een hoge dosis antioxidanten, die een bescherming kunnen zijn tegen hartziekten en kanker. Misschien krijgt u er zelfs een veerkrachtige tred van.

[Voetnoot]

[Kader op blz. 17]

Waar groeien cranberry’s?

Traditiegetrouw staan er op Thanksgiving Day * cranberry’s op het menu. Volgens de legende brachten indianen cranberry’s mee toen ze in 1621 de eerste Thanksgiving bijwoonden, een drie dagen durend feest dat werd bekostigd door William Bradford, de gouverneur van de kolonie in Plymouth. Omdat de bessen nauw verweven zijn met traditie, en cranberry’s een van de weinige inheemse Noord-Amerikaanse plantensoorten zijn die commercieel worden geteeld, denken veel Amerikanen dat de vruchten alleen op hun continent voorkomen.

Maar de kleine cranberry (V. oxycoccus) groeit behalve in Noord-Amerika ook in Azië en in sommige delen van Europa (zoals op het eiland Terschelling). De bes levert niet alleen een bijdrage aan de keuken van Noord-Amerika. De Encyclopædia Britannica zegt: „Cranberrysaus en -jam is men gaan bezien als specifiek Amerikaans, maar de Scandinaviërs geven hoog op van hun inheemse vossenbes (V. vitis-idaea), die in veel opzichten lijkt op de Amerikaanse cranberry [V. macrocarpon], maar aromatischer is.”

[Voetnoot]

[Illustratie op blz. 15]

Cranberrybloesems

[Verantwoording]

Courtesy Charles Armstrong, Cranberry Professional, Univ. of Maine Cooperative Extension, USA

[Illustratie op blz. 16, 17]

Cranberryoogst in een ondergelopen bog

[Verantwoording]

Keith Weller/Agricultural Research Service, USDA

[Illustraties op blz. 17]

Oogst van witte cranberry’s

[Verantwoording]

Inset photos: Courtesy of Ocean Spray Cranberries, Inc.