Ang Virus nga Dapat Kabalak-an sang mga Kababayin-an

PAGKATAPOS sang isa ka tuig kag tunga nga pag-asawahay, si Cristina⁠ * nagpatan-aw sa nahauna nga tion sa hinekologo, nga naglakip sang Pap smear. Nabalaka ang doktora sa iya nakita kag ginrekomendar niya nga magpa-colposcopy si Cristina. May nakita ang doktora nga pilas sa cervix kag nagkuha sia sing sampol sang tisyu gikan sa sini agod ma-biopsy ukon maeksamin.

“Pagligad sang duha ka semana,” siling ni Cristina, “ginpakadto kami nga mag-asawa sang doktora agod ipakita ang resulta. Ginsilingan niya kami nga ang pilas resulta sang human papillomavirus nga impeksion kag malubha na ini. Ginpaathag niya ang posibilidad nga mangin kanser sa cervix ang impeksion kag kinahanglan nga sugdan gilayon ang pagbulong.

“Naghibi ako sang mabatian ko ang resulta sang pagsayasat. Nakibot gid kami sang akon bana. Gin-iskedyul ang operasyon pagkadason nga adlaw. Sadto nga hapon nagkasubo gid ako kag nagkabalaka. Ginpamangkot ko ang akon kaugalingon, ‘Ngaa natabo ini sa akon?’ ”

Bangod nabasahan niya nga ang virus ginalaton paagi sa paghirupay, indi mahangpan ni Cristina kon paano sia nalatnan. Ginatahod gid nila nga mag-asawa ang mataas nga mga prinsipio sang Biblia sa moral.

Isa ka Kinaandan nga Impeksion

Ang kamatuoran amo nga minilyon ka kababayin-an sa kalibutan ang may human papillomavirus (HPV)​​—⁠nga ginakabig subong ang labing kinaandan  nga balatian sa bug-os nga kalibutan nga ginalaton paagi sa paghirupay. Suno sa World Health Organization (WHO), ini nga impeksion amo ang panguna gid nga kabangdanan sang kanser sa cervix.⁠ *

Ginatos ka libo ka kaso sang HPV ang nasayasat sa kalibutan tuigtuig, kag kada tuig linibo ka babayi ang nagakapatay sa kanser sa cervix, nga amo ang epekto sang impeksion. Kon amo, ang HPV amo ang panguna nga kabangdanan sang pagkapatay sa kanser sang mga kababayin-an sa imol nga mga pungsod. Sa bug-os nga kalibutan, ang kanser sa cervix amo ang ikaduha sa labing kinaandan nga sahi sang kanser sa matris. Indi katingalahan nga gintawag sang WHO ang HPV nga “bug-os kalibutan nga problema sa ikaayong-lawas sang mga tawo”! Ano pa ang dapat naton mahibaluan tuhoy sa sining virus?

Ang human papillomavirus amo ang kabangdanan sang kalunggo ukon butlig sa mga kalalakin-an kag mga kababayin-an, lakip na ang butlig sa kinatawo, nga ginatawag condyloma acuminata. Ini masami nga benign, ukon indi makapakanser. Walay sapayan nga may yara kapin sa isa ka gatos ka sahi sang HPV, pila lamang ang carcinogenic, kon sayuron, makapakanser. Ang madugay nga impeksion sa pila ka sahi sang HPV amo lamang ang nagaresulta sa kanser sa cervix. Sa pihak nga bahin, ang kalabanan nga HPV nga mga impeksion basta lang nagakadula bangod sang sistema sang imyunidad sang lawas.

Ang mga Yara Gid sa Katalagman

Ang mga kababayin-an nga aktibo sa paghirupay sang bata pa sila, salamwanan, ukon nagapakighirop sa isa ka salamwanan nga lalaki ilabi na nga yara sa katalagman. Sa masami, ang isa ka lalaki nga wala sing naggua nga sintomas amo ang nagalaton sang HPV nga impeksion sa iya kahirop.

Apang, sa pila ka kahimtangan ang mga babayi nga may matinlo nga moral ukon ayhan wala gid makighirop natapikan sing impeksion. Halimbawa, ginapakita sang pila ka ulihi nga pagtuon nga ang virus mahimo malaton pagkabun-ag halin sa iloy pakadto sa iya anak ukon ang isa ka tawo mahimo malatnan sang iban magluwas sa iloy. Mahimo maglutaw ang balatian pagligad sang madamo nga tinuig nga nalatnan ang isa ka tawo.

Kon Paano Mahibaluan ang Impeksion

Kon ikaw isa ka babayi, mahimo mo pamangkuton ang imo kaugalingon, ‘Paano ko mahibaluan kon may HPV ako?’ Importante ini nga pamangkot bangod ang balatian kinaandan na nga wala sing mga sintomas. Gani, kaangay sa kaso ni Cristina nga ginsambit sa umpisa, ang una nga tikang amo ang magpa-Pap smear, ukon Papanicolaou smear.⁠ *

Agod mahimo ang test, ang clinician nagagamit sing pangkagus ukon brotsa sa pagkuha sing diutay nga sampol sang mga selula sang cervix kag ginapadala ini sa laboratoryo. Mahibaluan sa test kon may impeksion, pagbanog, ukon abnormal nga mga selula. Ginareport nga nabuhinan sang Pap smear ang kadamuon sang nagakapatay sa kanser sa cervix kag sang nagamasakit sini.

Siling sang WHO: “Ang temprano nga pagkatukib sa makapakanser nga mga pilas paagi sa pag-eksamin sa mga selula (cytological testing) nangin kag, ayhan, magapabilin sa malawiglawig nga tion nga amo ang panguna nga pamaagi agod matapna ang balatian sa bug-os nga kalibutan.” Kon ang mga resulta sini nga test indi maayo, ginahimo ang colposcopy nga nagagamit sang isa ka aparato nga may magnifying lens agod makita ang naapektuhan nga bahin. Paagi sa sini mahibaluan kon may pilas. Kon may yara, gina-biopsy ini, kag ginasugdan ang pagbulong.

Sa karon, ginahimo ang mas moderno pa nga mga laboratory test. Mas sigurado nga mahibaluan paagi sa sini ang pagluntad sang balatian.

 Pagbulong kag Pagtapna

May pila ka pagbulong nga makatapna sang HPV nga impeksion. Ang mga espesyalista nagagamit sing topical nga mga pagbulong ukon direkta nga pagpahid sing bulong sa kadaygan sang naapektuhan nga parte sang lawas. Ang pila sa sini nagapatay sang mga selula nga may virus, kag ang iban naman nagapabakod sang sistema sang imyunidad. Ang dugang pa nga mga teknik amo ang pagkuha sang nasamad ukon naimpeksion nga bahin nga nagagamit sing electrosurgery, laser surgery, ukon cryosurgery. Apang, sa baylo nga bulngon ang impeksion, mas maayo kon malikawan ang impeksion. Paano ina mahimo?

Sang Mayo 2002, ginhiwat ang isa ka simposium sa Mexico City tuhoy sa tema nga “Kanser sa Cervix kag HPV sa Bag-ong Milenyo.” Si Dr. V. Cecil Wright, isa ka dinapit nga manuglektyur gikan sa Canada kag eksperto sa HPV, naglaygay: “Indi kamo maghirupay kon indi pa kamo kasal.” Si Dr. Alex Ferenczy, propesor sang patolohiya sa McGill University sa Montreal, Canada, nagsiling man: “Agod matapna ang kanser sa cervix . . . , dapat naton sakdagon ang bug-os nga katutom sang mag-asawa sa isa kag isa.”

Gani ang mga tawo nga nagakabuhi suno sa mga prinsipio sang Biblia sa moral mahimo nga indi magmasakit sing may kaangtanan sa kanser nga sahi sang HPV nga impeksion. Ini bangod ang Biblia nagapakamalaut sang paghirupay sa gua sang pag-asawahay, nagapalig-on sang katutom sa magtiayon, kag nagalaygay sa mga Cristiano nga magminyo lamang sa isa nga nagatuman sa sini man nga mga prinsipio.​—⁠1 Corinto 7:39; Hebreo 13:4.

Walay sapayan sini, ang ihibalo tuhoy sa sini importante, kay ang HPV nga impeksion masami nga matapna. Isa pa, bisan pa nga ang impeksion maglutaw kag maglubha, sarang ini mabulong. Sa katunayan, ang WHO nagabaton: “Kon matukiban ang kanser sa cervix antes maglutaw ang mga sintomas, halos mabulong ini pirme.”

Wala labot sa moral nga edukasyon, importante nga tudluan ang mga kababayin-an nahanungod sa balatian kag pahangpon sang importansia sang regular nga mga test subong sang Pap smear.⁠ * Kon matukiban ang balatian, ang isa ka babayi mahimo magpabulong. Tuhoy sa nagakaigo nga pagtamod sa sini nga pagpabulong, si Dr. Montserrat Flores, nga isa ka espesyalista sa colposcopy, nagsiling: “Kon mahibaluan sang isa ka babayi kon daw ano kalubha ang iya problema, malikawan niya ang duha ka makatalagam nga pagpasobra: ang isa amo ang indi pagsapak sa balatian kag indi pagpabulong, nga mahimo magresulta sa kanser, kag ang isa pa amo ang sobra nga pagkahadlok sa kanser kag pagpaopera bisan indi kinahanglan.”

Ang siensia padayon nga nagapangita sing mas epektibo kag mas barato nga mga pamaagi sang pagtukib sa HPV. Dugang pa, ginahimo ang mga bakuna agod ini nga impeksion matapna kag mabulong.

Walay sapayan nga maayo ang resulta sang ulihi nga pag-eksamin kay Cristina, nagapa-colposcopy gihapon sia kada anom ka bulan. Bangod madamo na sing nahibaluan tuhoy sa iya balatian, naghinakop sia: “Bisan pa nga may HPV kita, madamo gihapon kita sing mahimo agod huptan ang aton kaugalingon nga mapagros.”

[Mga nota]

[Kahon sa pahina 21]

Mga Tikang nga Ginahimo Sing Maalamon Sang mga Kababayin-an

Ang mga kababayin-an dapat regular nga magpa-Pap smear, indi sila dapat manigarilyo, kag dapat nga may yara sila makapaayo sing lawas nga dieta. Ini nga dieta nagalakip sang bugana nga utanon, prutas, kag seryal. Ginpanugda sang pila ka pagtuon nga ang pagkaon sing carotenes, bitamina A, C, kag E, kag folic acid mahimo magabuhin sang katalagman nga magmasakit sing kanser sa cervix.

[Kahon/Retrato sa pahina 22]

Isa ka Makamamatay nga Virus

Ang human papillomavirus (HPV), nga ginakabig subong ang labing kinaandan nga balatian sa bug-os nga kalibutan nga ginalaton paagi sa paghirupay, amo ang isa ka panguna nga kabangdanan sang kanser sa cervix sa imol nga mga pungsod. Ang kanser sa cervix amo ang ikaduha sa labing kinaandan nga kanser sa matris sa tunga sang mga kababayin-an sa bug-os nga kalibutan.

[Credit Line]

© Science VU/NCI/Visuals Unlimited

[Retrato sa pahina 22]

Si Dr. George Papanicolaou, nga nag-imbento sang Pap smear