Nakakat-on Ako sa Pagsalig sa Diyos

SUMALA SA GIASOY NI ELLA TOOM

ANG among pamilya nagpuyo duol sa gamayng lungsod sa Otepää, sa habagatang Estonia, mga 60 kilometros gikan sa utlanan sa Rusya. Sa Oktubre 1944, pipila ka bulan human sa paggraduwar nako sa hayskul, ang Gubat sa Kalibotan II hapit nang matapos. Samtang gigukod sa mga sundalo sa Rusya ang nangatras nga mga Aleman paingon sa Estonia, kami ug ang among mga silingan—mga 20 kami—nanago sa lasang uban sa among mga binuhi.

Sulod sa duha ka bulan samtang nag-ulan ang mga bomba, kami natanggong sa tunga sa gubat. Kami manglingkod, ug magbasa ako ug mga teksto sa Bibliya, ilabina sa Lamentaciones. Mao pa kini ang unang higayon nga nakabasa ako ug Bibliya. Usa ka adlaw niana mitungas ako sa bungtod, miluhod, ug miampo, “Inigkahuman sa gubat, isaad ko nga mosimba na ako kada Dominggo.”

Wala magdugay ang gubat mipaingon sa kasadpan. Sa ulahi, sa dihang misurender ang Alemanya sa Mayo 1945, ang Gubat sa Kalibotan II natapos sa Uropa. Kasamtangan, akong gituman ang akong gipanaad sa Diyos nga mosimba kada semana. Apan pipila lamang ka tigulang nga mga babaye ang nanimba. Naulaw ako sa pagsimba didto. Kon dunay mobisita sa among balay, akong tagoan ang Bibliya ilalom sa lamesa.

Sa ulahi nakatrabaho ako ingong maestra sa lokal nga eskuylahan. Niining higayona, ang rehimeng Komunista na ang nagmando ug ang kadaghanan nahimong mga ateyista. Bisan pa niana, wala ako makig-anib sa Partido Komunista. Puliki ako sa mga kalihokan sa komunidad, sama sa pag-organisar ug tradisyonal nga mga sayaw alang sa kabataan.

Nakahibalag ug mga Saksi

Nagkinahanglan ug mga costume sa sayaw ang mga bata, busa sa Abril 1945, nakigkita ako kang Emilie Sannamees, nga usa ka maayong mananahi. Wala akoy kalibotan nga Saksi ni Jehova diay siya. Siya nangutana, “Unsay imong hunahuna bahin sa kahimtang sa kalibotan?” Sanglit dihay komperensiya alang sa kalinaw nga gihimo niadtong panahona didto sa San Francisco, U.S.A., ako mitubag, “Sa dili madugay kining maong gobyerno matapos, ug segurado ako nga kining maong komperensiya alang sa kalinaw gihimo aron sa pagtino nga kini matapos.”

Si Emilie miingon nga ang komperensiya alang sa kalinaw dili makahatag ug kaayohan nga molungtad sa dayon, ug iya akong gipakitaan gikan sa Bibliya kon nganong kini mapakyas. Kay wala man akoy gana sa pagpamati niining malumog-batasan, edarang babaye, iya na lang akong gipangutana sa wala pa ako molakaw, “Nahibalo ka ba kon diin gusto sa Diyos nga papuy-on si Adan ug Eva sa sinugdan?” Kay wala man ako makatubag, siya miingon lang, “Pangutan-a ang imong amahan.”

Mao kanay akong gihimo pag-abot nako sa balay. Siya wala makatubag ug miingon  nga dili kinahanglang magtuon pa kami ug Bibliya; ang importante mao nga kita may pagtuo. Sa dihang mibalik ako sa pagkuha sa akong gipatahi, ako siyang giingnan nga si Papa wala mahibalo sa tubag sa iyang pangutana. Siya ug ang iyang magulang nga babaye nagpagawas sa ilang mga Bibliya ug gibasahan ako sa sugo sa Diyos kang Adan ug Eva—bahin sa pag-atiman sa ilang tanaman nga pinuy-anan ug sa pagpuyo didto nga malipayon sa walay kataposan. Ilang gipakita kanako gikan sa Bibliya nga katuyoan sa Diyos nga si Adan ug Eva makabaton ug mga anak ug pasangkaron ang pinuy-anang Paraiso sa tibuok yuta. Naikag kaayo ako sa pamatuod gikan sa Kasulatan!—Genesis 1:28; 2:8, 9, 15; Salmo 37:29; Isaias 45:18; Pinadayag 21:3, 4.

Ang Akong Unang Pagtambong sa Kristohanong Tigom

Kay duna man akoy tambongan nga tulo ka bulan nga seminar sa mga magtutudlo sa Tartu niana nga ting-init, gihatagan ako ni Emilie ug adres sa usa ka Saksi nianang siyudara. Iya usab akong gihatagan ug librong Creation, nga nakapainteres kanako tungod sa klaro nga pagpatin-aw niini sa pangunang mga kamatuoran sa Bibliya. Busa sa Agosto 4, 1945, giadto nako ang adres nga gihatag kanako.

Kay wala may mitubag, gikusog nako pagtuktok pag-usab ang pultahan nga tungod niana gibuksan sa silingan ang iyang pultahan ug gihatagan niya ako ug laing adres—56 Salme Street. Didto gipangutana nako ang usa ka babaye nga nagpanit ug patatas diha sa usa ka lawak nga trabahoanan, “Duna bay gihimong relihiyosong miting dinhi?” Nasuko siya ug giabog ako, nga nag-ingon nga nagsamok-samok lang ako. Kay miinsister man ako, gidapit niya ako sa pagsaka sa taas aron sa pagduyog sa pagtuon sa Bibliya sa grupo. Dayon dihay intermisyon alang sa paniudto, ug nangandam ako sa paglakaw. Apan gidapit ako sa uban sa pagpabilin.

Samtang nagtan-aw sa palibot panahon sa intermisyon, nakakita ako ug duha ka batan-ong lalaki, nga luspad ug niwang, nga naglingkod duol sa bentana. Akong nahibaloan sa ulahi nga sa panahon sa gubat kapin sa tuig sila nga nagtago-tago aron dili masakpan. a Sa panahon sa sesyon sa hapon, si Friedrich Altpere naghisgot ug “Armagedon” diha sa pakigpulong. Kay mao pa may akong pagkadungog niining terminoha, ako siyang gipangutana bahin niini, ug iya akong gipakitaan niini diha sa Bibliya. (Pinadayag 16:16) Sa nakita niya nga natingala ako, daw natingala usab siya nga bag-o kini alang kanako.

Nasabtan nako nga kini nga tigom gihikay alang lamang sa nailhan, kasaligang mga Saksi. Sa ulahi akong nahibaloan nga una nilang tigom kini human sa gubat! Sukad niadto, nahibalo gayod ako nga kinahanglan sa Diyos ra gayod kita mosalig. (Proverbio 3:5, 6) Paglabay sa usa ka tuig, sa Agosto 1946, sa edad nga 20, nabawtismohan ako sa pagsimbolo sa akong pagpahinungod sa matuod nga Diyos, si Jehova.

Pagsagubang sa Pagtutol sa Pamilya

Gipamugos sa gobyerno nga itudlo ang ateyismo diha sa eskuylahan, busa nakasulay kana sa akong nabansay-sa-Bibliya nga konsensiya. Gusto ko nga mangita ug laing trabaho. Sa dihang gihisgotan nako kini kang Mama, siya nasuko pag-ayo, iyang gilabnot ang akong buhok. Midesisyon ako sa paghawa sa balay. Apan gidasig ako ni Papa sa pag-agwanta, ug siya miingon nga iya akong tabangan.

Ang akong igsoong lalaki nga si Ants miduyog kang Mama sa pagtutol kanako. Dayon usa ka adlaw mihangyo siya nako ug literatura, nga iyang gibasa ug siya naikag kaayo niini. Si Mama naghisterikal. Si Ants nagsugod pa gani sa pagsulti bahin sa Diyos diha sa eskuylahan, apan sa gilutos siya, siya mihunong sa pagpakig-uban sa mga Saksi. Wala magdugay human niana, ang iyang ulo natuarok sa aksidente sa paglukso sa dagat. Siya naghigda sa stretcher, nga paralisado, apan ang iyang hunahuna lantip gihapon kaayo. “Pasayloon pa kaha ako ni Jehova?” siya nangutana. “Oo,” mitubag ako. Si Ants namatay paglabay sa pipila ka adlaw. Siya 17 anyos lamang.

Sa Septiyembre 1947, miundang ako sa pagmaestra. Si Mama suko gihapon kaayo nako. Sa dihang gilabay ni Mama ang tanan nakong sinina, ako mihawa sa balay ug gipaipon ug puyo sa balay sa managsoong babaye nga Sannamees ug apelyido. Ang ilang mga pahinumdom nga dili gayod pasagdan ni Jehova ang iyang mga alagad nakapadasig nako.

 Mga Pagsulay Diha sa Estonia Tapos sa Gubat

Gipatrabaho ako sa managsoong Sannamees sa pagpanahi uban nila alang sa mga pamilya sa uma. Among gipaambit kanunay kanila ang mga kamatuoran sa Bibliya. Malipayon kadto nga panahon, kay dili lamang nakakat-on ako sa pagpanahi kondili nahanas ako sa Kristohanong ministeryo. Dugang pa sa pagpanahi, nakakita ako ug trabaho ingong pribadong magtutudlo sa matematika. Apan, sa 1948, ang mga awtoridad nagsugod sa pagpangdakop sa mga Saksi.

Pagkasunod tuig, sa Oktubre, didto ako niadtong tungora sa usa ka uma sa dihang gisultihan ako nga miadto ang mga awtoridad sa balay sa mga Sannamees aron sa pagdakop kanako. Sa midangop ako sa uma ni Brader Hugo Susi, akong nahibaloan nga bag-o lang siya nga gidakop. Gidapit ako sa usa ka babaye nga akong gitahian ug sinina sa pagpuyo uban niya. Sa ulahi nagsige ako ug balhin-balhin sa nagkalainlaing uma, nga nanahi ug nagpadayon sa buluhatong pagsangyaw.

Sa miabot ang tingtugnaw, nakit-an ako sa Soviet State Security Committee (KGB) sa Tartu sa balay ni Linda Mettig, nga usa ka madasigon nga batan-ong Saksi nga magulang ug diyutay nako. Ila akong gidakop ug gidala aron imbestigahon. Naulaw kaayo ako kay gipugos ako sa paghubo ug gipistahan ug tan-aw sa batan-ong mga polis. Apan, human makaampo kang Jehova, mikalma ang akong pagbati.

Dayon, gibutang ako sa usa ka gamayng selda, nga dili gani ako makahigda. Pagawason lang ko kon imbestigahon. Ang mga polis moingon: “Kami wala maghangyo nimo sa paglimod nga dunay Diyos. Hunonga lang ang imong binuang nga pagsangyaw! Mahimo ka pang makabaton ug maayong palaaboton.” Ug ako ilang gihulga: “Gusto ka bang mabuhi? O gusto ka bang mamatay uban sa imong Diyos sa kaumahan sa Siberia?”

Sa tulo ka adlaw, ako wala patuloga human sa matag imbestigasyon. Ang pagpamalandong sa mga prinsipyo sa Bibliya nakatabang kanako nga makalahutay. Sa kataposan, gipapirma ako sa usa ka imbestigador ug usa ka dokumento nga nag-ingon nga ako mohunong na sa pagsangyaw. “Napamalandong na nako kinig maayo,” matod ko, “ug mas mopili pa ako nga magpapriso nga dunay maayong relasyon sa Diyos kay sa dunay kagawasan apan mawad-an sa iyang pabor.” Niana ang imbestigador misinggit: “Buang man kaha ka! Kamong tanan dakpon ug ipadala ngadto sa Siberia!”

Wala Damha nga Gibuhian

Sa katingalahan, sa wala pa magtungang gabii, gimandoan ako sa mga imbestigador sa paghipos sa akong gamit ug sa paggawas sa prisohan. Kay nahibalo man ako nga sundan nila ako, ako wala moadto sa mga balay sa mga isigka-Kristohanon tungod kay matultolan unya sa polis kon diin sila nagpuyo. Samtang naglakaw ako sa dalan, gisundan ako ug tulo ka lalaki. Nangayog pagtultol ni Jehova pinaagi sa pag-ampo, miliko ako sa usa ka ngitngit nga dalan ug midali-dalig dagan paingon sa tanaman. Naghigda sa yuta, akong gitabonan ang akong kaugalingon ug mga dahon. Madunggan nako ang mga tunob sa mga lalaki nga naglakaw, ug makita nako ang siga sa ilang mga plaslayt.

Milabay ang daghang oras, ug ang akong kabukogan naminhod sa katugnaw. Sa kataposan milakaw ako diha sa mga dalan nga binakbakan ug bato nga nagbitbit sa akong sapatos aron dili madunggan ang tinagaktak sa sapatos. Ako mipalayo sa siyudad, nga miagi sa kanal sa kilid sa haywey. Dihang may moagi nga mga sakyanan, mohigda ako. Sa pagkaalas singko sa buntag, nakaabot ako sa balay ni Jüri ug Meeta Toomel, nga dili layo sa Tartu.

Gipainit dayon ni Meeta ang sauna aron ako mainitan. Pagkasunod adlaw siya miadto sa Tartu ug nakigkita kang Linda Mettig. Si Linda miingon nako, “Sugdan nato karon ang pagsangyaw ug atong lukpan ang tibuok Estonia ug maayong balita.” Human sa pag-usab sa akong panagway pinaagi sa bag-ong estilo sa buhok, pagmek-ap, ug pagsul-ob ug antipara, kami nagsugod sa among pagsangyaw. Sa misunod nga mga bulan, kami nagbisikleta sa pagsangyaw sa lagyong mga lugar. Ang mga igsoon nga nagpuyo sa mga uma nga among malabyan among gidasig.

Ang mga Saksi naghikay ug kombensiyon sa Hulyo 24, 1950, sa usa ka dakong kamalig sa kompay  sa usa ka estudyante sa Bibliya duol sa Otepää. Sa dihang among nasayran nga ang mga plano alang sa tigom nahibaloan sa KGB, among napasidan-an ang kadaghanang Saksi nga nagpaingon na didto. Gibalhin sa laing lugar ang tigom pagkasunod adlaw, ug duolan sa 115 ang nanambong. Ang matag usa mipauli nga malipayon kaayo ug mas nahimong determinado nga magpabiling maunongon bisan sa mga pagsulay. b

Human niana, ako ug si Linda nagpadayon sa pagsangyaw ug sa pagdasig sa mga isigka-Kristohanon. Sa ulahing bahin nianang tuiga miduyog kami sa pagpangani ug patatas ug nakapaambit sa mensahe sa Gingharian ngadto sa kaubang mga mangangani. Ang tag-iya sa usa ka uma mihunong pa gani ug namati kanamo sa usa ka oras, ug nag-ingon, “Panagsa ka rang makadungog ug ingon niini nga balita!”

Ako ug si Linda mipauli sa Tartu, diin among nahibaloan nga daghan pang mga Saksi ang nadakpan, apil na ang inahan ni Linda. Ang kadaghanan sa among mga higala niining panahona nadakpan na, lakip na sa managsoong Sannamees. Kay nahibalo man kami nga gipangita kami sa KGB, kami naningkamot nga makabaton ug duha ka bisikleta ug nagpadayon sa pagsangyaw sa gawas sa Tartu. Usa ka gabii niana nakit-an ako sa KGB diha sa balay ni Alma Vardja, nga bag-o pang nabawtismohang Saksi. Nagtan-aw sa akong pasaporte, ang usa kanila miingon: “Ella! Nagkasilril-siril mi ug pangita nimo!” Kana nahitabo sa Disyembre 27, 1950.

Gipriso ug Gipadala sa Siberia

Ako ug si Alma kalmadong nanghipos sa pipila ka butang, ug dayon nangaon. Ang mga sekreta sa KGB nahibulong ug miingon, “Wala man lang kamo manghilak. Nagpadayon lang hinuon kamo pagpangaon.” Kami miingon, “Paingon na kami sa among bag-ong asaynment, ug kami wala mahibalo kon kanus-a na usab kami makakaon.” Nagdala ako ug habol nga gikan niini ako naghimog medyas ug guwantes. Human sa daghang bulan sa pagkapriso, sa Agosto 1951, ako gidestiyero duyog sa ubang mga Saksi sa Estonia. c

Gikan sa Estonia kami gipasakay ug tren paingon sa Leningrad (karon St. Petersburg), Rusya, ug mipaingon ngadto sa gibantog nga mga kampo sa pinugos nga pagtrabaho sa Vorkuta, Komi, ibabaw sa Arctic Circle. Tulo kaming Saksi sa among grupo. Sa tunghaan nakatuon ako ug Ruso nga pinulongan ug nagbansay-bansay ako pagsulti niini sukad nga gidakop ako. Busa ako larino nang makasulti sa Ruso nga pinulongan sa dihang nakaabot kami sa mga kampo.

Sa Vorkuta nakaila namo ang usa ka batan-ong babaye nga taga-Ukraine nga nahimong Saksi samtang napriso sa kampong konsentrasyon sa Nazi sa Polandia. Sa 1945 siya ug 14 pang ubang mga Saksi gipasakay ug barko nga giplanohan sa mga Aleman nga ipatundag sa Baltic Sea. Apan, ang barko luwas nga nakadunggo sa Denmark. Sa ulahi, human nga nakabalik sa Rusya, siya gidakop tungod kay nagsangyaw ug gipadala ngadto sa Vorkuta, diin siya nakadasig kaayo kanamo.

May nakaila usab kami nga duha ka babaye nga nangutana sa Ukrainiano nga pinulongan, “Kinsa dinhi ang Saksi ni Jehova?” Dihadiha among nahibaloan nga sila among Kristohanong mga sister! Kami ilang gidasig ug giatiman. Ang ubang mga piniriso miingon nga kami morag dunay pamilya nga naghulat sa among pag-abot.

Gibalhin Ngadto sa mga Kampo sa Mordovia

Niadtong Disyembre 1951 sa dihang nakita sa pagsusi sa doktor nga ako dunay sakit sa thyroid, ako gibalhin ug halos 1,500 kilometros pahabagatan-kasadpan ngadto sa dakong prisohan sa Mordovia nga mga 400 kilometros sa habagatan-sidlakan sa Moscow. Sa daghang tuig sa akong pagkapriso  diha sa mga kampo sa mga babayeng piniriso, nakahimamat ako ug Aleman, Hungariano, Polako, ug Ukrainianong mga Saksi. Akong nakaila usab si Maimu, nga taga-Estonia nga gipriso tungod sa pagsupak sa gobyerno.

Samtang napriso sa Estonia, si Maimu nanganak, ug ang iyang masuso gihatag sa maluluy-ong guwardiya ngadto sa inahan ni Maimu. Diha sa prisohan sa Mordovia, si Maimu among gitun-an ug Bibliya, ug siya mituo sa iyang natun-an. Siya nakatigayon sa pagsulat sa iyang inahan, kinsa midawat usab sa mga kamatuoran sa Bibliya ug gitudlo kini ngadto sa anak nga babaye ni Maimu, si Karin. Paglabay sa unom ka tuig si Maimu gibuhian gikan sa prisohan ug siya ug ang iyang anak nag-uban na pagpuyo. Sa dihang midako si Karin, nakaminyo siya ug isigka-Saksi. Silang duha nag-alagad sulod na sa 11 ka tuig sa sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Tallinn, Estonia.

Usa ka prisohan diha sa dako kaayong kampo sa mga tinukod sa Mordovia dunay gitawag ug hawla. Kini maoy usa ka gamay, giguwardiyahan pag-ayo nga baraks sulod sa pinarilan nga kampo. Ako ug unom pa ka Saksi gibalhog didto tungod sa among Kristohanong kalihokan. Apan bisan pag gibalhog didto, kami naghimog gagmayng sinulat nga mga kopya sa mga artikulo sa Bantayanang Torre ug gipayuhot kini ngadto sa uban sa duol nga mga kampo. Usa sa among mga paagi mao ang paglungag sa bareta sa sabon, isuksok ang artikulo dinhi, ug tabonan kini.

Sa mga tuig sa akong pagkapriso sa mga kampo sa Mordovia, nakatabang ako ug kapin sa napulo ka tawo sa pagkahimong mga alagad sa Diyos. Sa kataposan, sa Mayo 4, 1956, ako gisultihan, “May kagawasan ka na sa paggula ug sa pagtuo sa imong Diyos, nga si Jehova.” Nianang bulana, ako mibiyahe pauli sa Estonia.

Mga 50 na ka Tuig ang Milabay Sukad nga Nakapauli Ako

Ako walay trabaho, walay kuwarta, ug walay balay. Apan paglabay lamang ug pipila ka adlaw sukad sa akong pag-abot, may nakaila ako nga babaye nga interesado sa mga pagtulon-an sa Bibliya. Ako temporaryo niyang gipapuyo sa iyang usay-lawak nga apartment uban sa iyang bana. Ako mipalit ug mga hilo delana sa hinulam nga kuwarta ug naggansilyo ug mga suwiter, nga akong gibaligya sa merkado. Nakakita ako ug trabaho sa Tartu Cancer Hospital, diin lainlain ang akong trabaho sulod sa pito ka tuig. Kasamtangan, si Lembit Toom nakabalik usab gikan sa pagkadestiyero sa Siberia, ug sa Nobyembre 1957 kami nagpakasal.

Kami sigeng gipanid-an sa KGB ug kanunayng gihasi, kay gidili pa man gihapon ang pagsangyaw. Bisan pa niana, among gihimo ang among labing maarangan aron mapaambit namo ang among pagtuo. Giasoy ni Lembit kining bahina sa among kinabuhi diha sa Pebrero 22, 1999, nga gula sa Pagmata! Sa ulahing bahin sa tuig sa 1950 ug sa katuigan sa 1960 ug 1970, ang gidestiyero nga mga Saksi nagpadayon sa pagpamauli. Sa ulahing bahin sa mga tuig sa 1980, duna nay kapin sa 700 ka Saksi sa Estonia. Sa 1991 ang among Kristohanong mga kalihokan wala na idili, ug sukad niadto kami nakaabot ug kapin sa 4,100 ka Saksi sa Estonia!

Kapin na ug 60 ka tuig sukad nga mitambong ako sa unang sekreto nga tigom sa mga Saksi sa Estonia tapos sa Gubat sa Kalibotan II. Sukad pa niadto, ako determinado gayod sa pagtuman sa tambag sa Bibliya: “Salig kang Jehova ug buhata ang maayo.” Akong naeksperyensiyahan nga ang pagtuman niini mosangpot sa pagkadawat sa “mga hangyo sa imong kasingkasing.”—Salmo 37:3, 4.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 23]

“Sugdan nato karon ang pagsangyaw ug atong lukpan ang tibuok Estonia ug maayong balita.”—Linda Mettig

[Hulagway sa panid 24]

Uban sa siyam ka Saksi sulod sa prisohan sa Mordovia

[Hulagway sa panid 24]

Karon, uban sa akong bana, si Lembit