PIPILA lamang ka tuig kanhi, ang terorismo daw diha lang sa pipila ka hilit nga mga lugar nagakahitabo, sama sa Amihanang Irlandia, Basque Country sa amihanang Espanya, ug sa pipila ka dapit sa Tungang Sidlakan. Karon—ilabina sukad sa Septiyembre 11, 2001, sa pagkahugno sa Twin Towers sa New York—kini mikaylap na sa tibuok kalibotan, nga nahitabo diha sa samag paraisong isla sa Bali; Madrid, Espanya; London, Inglaterra; Sri Lanka; Thailand; ug bisan sa Nepal. Hinunoa, ang terorismo dugay na nga nagakahitabo. Unsay ipasabot sa terminong “terorismo”?

Kini gihubad ingong “ilegal nga paggamit o panghulga nga mogamit ug kusog o kapintasan pinaagi sa usa ka tawo o organisadong grupo batok sa mga tawo o propiedad aron sa paghadlok o paghasi sa mga tawo o mga kagamhanan, nga kasagaran gihimo tungod sa ideolohikal o politikal nga mga rason.” (The American Heritage Dictionary of the English Language) Apan, ang magsusulat nga si Jessica Stern miingon: “Kon ang tawo manukiduki bahin sa terorismo, iyang masayran nga kini dunay daghan kaayong kahulogan . . . Apan duha lamang ka kinaiyahan sa terorismo ang nagpaila niini gikan sa ubang mga porma sa kapintasan.” Unsa kini? “Una, ang terorismo gitumong sa mga sibilyan. . . . Ikaduha, ang mga terorista naggamit ug kapintasan aron makapakurat ang epekto: ang pagpugas ug kalisang diha sa ilang gitarget nga mga tawo mas importante kay sa ilang aktuwal nga pag-atake. Kining tinuyo nga pagmugnag kalisang maoy nakapalahi sa terorismo kon itandi sa yanong pagpatay o pag-atake.”

Sa unang-siglo nga Judea, usa ka mapintas nga grupo nga gitawag ug mga Zealot naningkamot sa pagpahigawas sa mga Hudiyo ilalom sa Roma. Ang pipila sa ilang mainiton kaayong mga sumusunod nailhang mga Sicarii, o magbabarawng mga lalaki, nga gingalan kanila tungod sa mugbong mga espada nga ilang gitagoan sa ilalom sa ilang mga besti. Sa dihang mosagol sila sa nagsaulog nga panon sa Jerusalem, ang mga Sicarii mag-abis sa mga tutonlan sa ilang mga kaaway o magdunggab kanila sa likod. a

Niadtong 66 K.P., giilog sa usa ka grupo sa mga Zealot ang kuta sa Masada duol sa Patayng Dagat. Ilang gipamatay ang mga  sundalo sa garison sa mga Romano ug ang kuta sa ibabaw sa bukid ilang gihimong sentro sa ilang mga kalihokan. Gikan didto sila nanulong ug nanghasi sa mga awtoridad sa imperyo sulod sa daghang tuig. Niadtong 73 K.P., ang Masada gibawi sa Ikanapulo nga Lehiyon sa Roma nga gipangunahan ni Gobernador Flavius Silva, apan wala nila maparot ang mga Zealot. Ang usa ka historyano niadtong panahona nag-ingon nga inay mosurender sa Roma, ang tanang 960 ka tawo nga  didto sa bukid nagpakamatay, gawas lamang sa duha ka babaye ug lima ka bata.

Giisip sa uban nga ang pag-alsa sa mga Zealot maoy sinugdanan sa terorismo nga maoy nailhan nato karon. Tinuod man kini o dili, sukad niadto ang terorismo dako na kaayog epekto sa kalibotan.

Sukad niadtong 1095 ug nagpadayon sulod sa duha ka siglo, ang mga sundalo sa krusada kanunayng nangatake sa Uropa ug sa Tungang Sidlakan. Gisuklan sila sa mga sundalong Muslim gikan sa Asia ug Amihanang Aprika. Silang tanan buot mokontrolar sa Jerusalem, ug ang matag kiliran naningkamot nga makabentaha. Sa ilang mga gubat, ang balaan konohay nga mga manggugubat nagpinatyanay sa usag usa. Gigamit usab nila ang ilang mga espada ug mga atsa sa panggubatan batok sa inosenteng mga sibilyan. Si William nga taga-Tiro, usa ka pari sa ika-12ng siglo, naghubit sa pagsulod sa mga sundalo sa krusada ngadto sa Jerusalem sa tuig 1099:

“Nanulod sila sa kadalanan nga naggunit sa ilang mga espada ug mga bangkaw. Ang tanan nilang nasugatan ilang gipamatay, mga lalaki, mga babaye, mga bata, nga walay gibiling buhi. . . . Labihan ka daghan ang ilang gipatay diha sa kadalanan mao nga kini nagtipun-og, ug ang usa ka tawo dili makaagi sa dalan nga dili motamak sa nagbuy-od nga mga patay. . . . Tuman ka grabe ang pag-ula sa dugo mao nga kini miagos sa mga kanal, ug ang tanang kadalanan sa lungsod napuno sa patayng lawas.” b

Sa ulahing mga siglo ang mga terorista nagsugod paggamit ug mga bomba ug mga pusil nga misangpot sa makalilisang nga mga kamatayon.

Giisip sa mga historyano nga ang Hunyo 28, 1914 mao ang hinungdanong petsa sa kasaysayan sa Uropa. Ang usa ka batan-on, nga gilantaw sa pipila ingong bayani, nagpusil sa manununod sa trono sa Austria nga si Arsiduke Francis Ferdinand. Ang maong hitabo maoy nagduso sa katawhan ngadto sa Gubat sa Kalibotan I. Bayente ka milyon ang namatay una pa natapos ang Dakong Gubat.

Ang Gubat sa Kalibotan I gisundan sa Gubat sa Kalibotan II, apil na niini ang mga kampong konsentrasyon, pagpatay sa mga sibilyan pinaagi sa pagpamomba, ug pagpatay sa inosenteng mga tawo isip panimalos. Human sa gubat, ang pagpamatay nagpadayon. Kapin sa usa ka milyong tawo ang namatay sa Cambodia diha sa mga lugar nga patyanan sa katuigan sa 1970. Ug ang mga tawo sa Rwanda nalisang gihapon tungod sa pagmasaker sa kapin sa 800,000 ka tawo sa katuigan sa 1990.

Sukad sa 1914 hangtod karon, ang katawhan nag-antos tungod sa terorismo diha sa daghang nasod. Apan, ang pipila ka tawo karon naglihok nga daw wala makakat-on gikan sa kasaysayan. Tungod sa kanunayng pagpangatake sa mga terorista, ginatos ka tawo ang nangamatay, libolibo ang nangaangol, ug milyonmilyong tawo ang gihikawan sa ilang katungod sa pagbaton ug kalinaw sa hunahuna ug kahilwas. Ang mga merkado gibombahan, ang mga balangay gipangsunog, ang mga babaye gipanglugos, ang mga bata gipangidnap, ug ang mga tawo gipamatay. Bisan pa sa mga balaod ug pagsaway niana sa mga tawo sa tibuok kalibotan, kining mapintas nga mga kalihokan nagpadayon. May paglaom pa kaha nga matapos ang terorismo?