Όταν η Ηθική Παρήκμασε Συνταρακτικά

ΠΟΤΕ θα λέγατε ότι άρχισε η συνταρακτική ηθική παρακμή; Στη διάρκεια της δικής σας ζωής ή της ζωής των μεγαλύτερων σε ηλικία συγγενών ή φίλων σας; Μερικοί λένε ότι ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο οποίος ξέσπασε το 1914, μας εισήγαγε σε μια εποχή πρωτόγνωρης ηθικής εξαθλίωσης. Ο καθηγητής ιστορίας Ρόμπερτ Βολ έγραψε στο βιβλίο του Η Γενιά του 1914 (The Generation of 1914): «Εκείνοι που επέζησαν από τον πόλεμο ποτέ δεν μπόρεσαν να απαλλαχτούν από την πεποίθηση ότι ένας κόσμος είχε τελειώσει και ένας άλλος είχε αρχίσει τον Αύγουστο του 1914».

 «Παντού, τα πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς​—που βρίσκονταν ήδη σε παρακμή—​κατέρρευσαν», λέει ο ιστορικός Νόρμαν Κάντορ. «Αν οι πολιτικοί και οι στρατηγοί είχαν μεταχειριστεί τους εκατομμύρια ανθρώπους οι οποίοι βρίσκονταν υπό τη φροντίδα τους σαν ζώα που οδηγούνταν στη σφαγή, τότε ποιοι κανόνες θρησκείας ή ηθικής θα μπορούσαν πλέον να εμποδίσουν τους ανθρώπους να μεταχειρίζονται ο ένας τον άλλον με την αγριότητα των θηρίων της ζούγκλας; . . . Η σφαγή του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου [1914-1918] κατέστησε εντελώς ευτελή την αξία της ανθρώπινης ζωής».

Στο αναλυτικό του έργο Το Περίγραμμα της Ιστορίας (The Outline of History), ο Άγγλος ιστορικός Χ. Τζ. Γουέλς επισήμανε ότι μετά την αποδοχή της θεωρίας της εξέλιξης «επακολούθησε πραγματική ηθική εξαχρείωση». Γιατί; Μερικοί είχαν την άποψη ότι ο άνθρωπος είναι απλώς μια ανώτερη μορφή ζώου. Ο Γουέλς, ο οποίος υποστήριζε την εξέλιξη, έγραψε το 1920: «Ο άνθρωπος, αποφάνθηκαν, είναι κοινωνικό ζώο όπως ο ινδικός κυνηγετικός σκύλος . . . Έκριναν, λοιπόν, σωστό ότι οι μεγάλοι σκύλοι της ανθρώπινης αγέλης πρέπει να εκφοβίζουν και να καθυποτάσσουν».

Πράγματι, σύμφωνα με την επισήμανση του Κάντορ, ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος οδήγησε στην κατάρρευση της αίσθησης των ανθρώπων περί ηθικής. Όπως εξήγησε ο ίδιος: «Η μεγαλύτερη γενιά αμφισβητήθηκε πλήρως στο καθετί​—στην πολιτική, στο ντύσιμο, στα σεξουαλικά της ήθη». Οι εκκλησίες, οι οποίες διέφθειραν τις Χριστιανικές διδασκαλίες αποδεχόμενες τη θεωρία της εξέλιξης και υποστηρίζοντας τις εμπόλεμες πλευρές, συνέβαλαν τα μέγιστα στην ηθική παρακμή. Ο Βρετανός ταξίαρχος Φρανκ Κρόουζιερ έγραψε: «Οι Χριστιανικές Εκκλησίες είναι οι καλύτεροι δημιουργοί της αιμοδιψίας, και εμείς τις χρησιμοποιήσαμε ανεπιφύλακτα».

Απόρριψη του Κώδικα Ηθικής

Τη δεκαετία μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο​—τη λεγόμενη Οργιώδη Δεκαετία του 1920—​οι παλιές αξίες και οι ηθικοί φραγμοί παραμερίστηκαν και αντικαταστάθηκαν από την άποψη ότι «όλα επιτρέπονται». Ο ιστορικός Φρέντερικ Λιούις Άλεν σχολιάζει: «Η δεκαετία μετά τον πόλεμο μπορεί κατάλληλα να ονομαστεί η Δεκαετία των Κακών Τρόπων. . . . Μαζί με την παλιά τάξη πραγμάτων είχε χαθεί ένα σύνολο αξιών το οποίο είχε δώσει πλούτο και νόημα στη ζωή, και δεν βρίσκονταν εύκολα υποκατάστατες αξίες».

Η Μεγάλη Οικονομική Κρίση που επηρέασε τον κόσμο τη δεκαετία του 1930 προσγείωσε πολλούς στην πραγματικότητα, βυθίζοντάς τους στην απόλυτη φτώχεια.  Ωστόσο, στο τέλος εκείνης της δεκαετίας, ο κόσμος είχε εμπλακεί σε έναν άλλον, ακόμη πιο ερημωτικό, πόλεμο​—το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σύντομα τα έθνη άρχισαν να κατασκευάζουν τρομακτικά όπλα καταστροφής, βγάζοντας μεν τον κόσμο από την Οικονομική Κρίση, αλλά βυθίζοντάς τον σε παθήματα και φρίκη που ξεπερνούσαν την ανθρώπινη φαντασία. Μέχρι το τέλος του πολέμου, εκατοντάδες πόλεις είχαν γίνει ερείπια. Δύο από αυτές, στην Ιαπωνία, ισοπεδώθηκαν​—η καθεμιά τους από μία και μόνο ατομική βόμβα! Εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν σε άθλια στρατόπεδα συγκέντρωσης. Συνολικά, ο πόλεμος αφαίρεσε τη ζωή περίπου 50 εκατομμυρίων αντρών, γυναικών και παιδιών.

Στη διάρκεια των φρικαλέων συνθηκών του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, οι άνθρωποι, αντί να προσκολληθούν στους παλιούς παραδοσιακούς κανόνες ευπρέπειας, υιοθέτησαν το δικό τους κώδικα συμπεριφοράς. Το βιβλίο Έρωτας, Σεξ και Πόλεμος​—Μεταβαλλόμενες Αξίες, 1939-1945 (Love, Sex and War—Changing Values, 1939-45) ανέφερε: «Στη διάρκεια [του πολέμου] φαινόταν ότι οι σεξουαλικοί φραγμοί είχαν καταργηθεί, καθώς η παραδοσιακή ανοχή στο πεδίο της μάχης εισχώρησε στο “μέτωπο” του σπιτιού. . . . Το μένος και η έξαψη του πολέμου δεν άργησαν να διαβρώσουν τους ηθικούς φραγμούς, και η ζωή σε πολλά σπίτια φαινόταν τόσο φτηνή και βραχύβια όσο και η ζωή στο πεδίο της μάχης».

Η συνεχής απειλή του θανάτου ενέτεινε τη λαχτάρα των ανθρώπων για συναισθηματικές σχέσεις, έστω και εφήμερες. Μια Βρετανίδα νοικοκυρά, θέλοντας να δικαιολογήσει τη σεξουαλική ανεκτικότητα εκείνων των τραγικών ετών, είπε: «Δεν ήμασταν στ’ αλήθεια ανήθικοι, αλλά βρισκόμασταν σε πόλεμο». Ένας Αμερικανός στρατιώτης παραδέχτηκε: «Σύμφωνα με τα πρότυπα των περισσότερων ανθρώπων, ήμασταν ανήθικοι, αλλά ήμασταν νέοι και μπορεί να πεθαίναμε την επόμενη μέρα».

Πολλοί επιζώντες αυτού του πολέμου υπέφεραν ως αποτέλεσμα της φρίκης που είδαν με τα μάτια τους. Ακόμη και σήμερα, μερικοί, περιλαμβανομένων και ατόμων που τότε ήταν παιδιά, υποφέρουν από εικόνες του παρελθόντος, από το αίσθημα ότι η τραυματική εμπειρία επαναλαμβάνεται. Πολλοί έχασαν την πίστη τους και, μαζί με αυτήν, την ηθική τους πυξίδα. Χωρίς σεβασμό για οποιαδήποτε μορφή εξουσίας η οποία μπορεί να θέτει κανόνες ως προς το ορθό και το εσφαλμένο, οι άνθρωποι άρχισαν να βλέπουν το καθετί ως σχετικό.

Νέα Κοινωνικά Πρότυπα

Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δημοσιεύτηκαν μελέτες γύρω από την ανθρώπινη σεξουαλική συμπεριφορά. Μια τέτοια μελέτη που έγινε στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1940 ήταν η Έκθεση Κίνσι, το περιεχόμενο της οποίας ξεπέρασε τις 800 σελίδες. Ως αποτέλεσμα, πολλοί άρχισαν να μιλούν ανοιχτά για τα σεξουαλικά θέματα, τα οποία στο παρελθόν δεν συζητιούνταν τόσο ευρέως. Αν και τα στοιχεία που περιέχονταν σε αυτή την έκθεση σχετικά με εκείνους που επιδίδονταν σε ομοφυλοφιλική και άλλου είδους σεξουαλικά αποκλίνουσα συμπεριφορά αναγνωρίστηκαν αργότερα ως υπερβολικά, η μελέτη έφερε στο φως τη συνταρακτική ηθική παρακμή που σημειώθηκε μετά τον πόλεμο.

Για κάποιο διάστημα, καταβάλλονταν προσπάθειες να διατηρηθεί η αίσθηση της ευπρέπειας. Λόγου χάρη, στο ραδιόφωνο, στις κινηματογραφικές ταινίες και στην τηλεόραση, το ανήθικο περιεχόμενο λογοκρινόταν. Αλλά αυτό δεν κράτησε πολύ. Ο Γουίλιαμ Μπένετ, πρώην υπουργός παιδείας των ΗΠΑ, εξήγησε: «Τη δεκαετία του 1960, όμως, η  Αμερική βρέθηκε σε μια απότομη και αδιάκοπη κατηφόρα που οδηγούσε στην απώλεια του πολιτισμού». Και αυτό αντικατοπτρίστηκε σε πολλές άλλες χώρες. Γιατί επιταχύνθηκε η ηθική παρακμή τη δεκαετία του 1960;

Εκείνη τη δεκαετία εμφανίστηκε, σχεδόν ταυτόχρονα, το κίνημα απελευθέρωσης των γυναικών και η σεξουαλική επανάσταση με την αποκαλούμενη νέα ηθική της. Επίσης, παρασκευάστηκαν αποτελεσματικά χάπια για τον έλεγχο των γεννήσεων. Όταν οι άνθρωποι μπορούσαν να απολαμβάνουν το σεξ χωρίς το φόβο της εγκυμοσύνης, τότε έγινε διαδεδομένος ο «ελεύθερος έρωτας», δηλαδή οι «σεξουαλικές σχέσεις χωρίς καμία δέσμευση από τις δύο πλευρές».

Συγχρόνως, ο τύπος, οι κινηματογραφικές ταινίες και η τηλεόραση χαλάρωσαν τον ηθικό τους κώδικα. Αργότερα, ο Ζμπίγκνιεβ Μπρεζίνσκι, πρώην επικεφαλής του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ, είπε σχετικά με τις αξίες που παρουσιάζονται στην τηλεόραση: «Εκθειάζουν ολοφάνερα την προσωπική ικανοποίηση, προβάλλουν ως κάτι το φυσιολογικό την ωμή βία και την κτηνωδία [και] προωθούν την αχαλίνωτη σεξουαλική συμπεριφορά».

Από τη δεκαετία του 1970, οι συσκευές βίντεο είχαν ήδη αρχίσει να γίνονται δημοφιλείς. Μέσα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού τους, οι άνθρωποι μπορούσαν τώρα να βλέπουν ανήθικα θεάματα με σεξουαλικά απερίφραστο περιεχόμενο, τα οποία ποτέ δεν θα έβλεπαν στον κινηματογράφο, σε δημόσια θέα. Πιο πρόσφατα, μέσω του Ιντερνέτ, οποιοσδήποτε διαθέτει κομπιούτερ, σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου, μπορεί να έχει πρόσβαση σε πορνογραφία του αισχίστου είδους.

Οι συνέπειες είναι τρομακτικές από πολλές απόψεις. «Πριν από δέκα χρόνια», είπε πρόσφατα ένας φύλακας κάποιου σωφρονιστικού ιδρύματος των ΗΠΑ, «όταν έρχονταν εδώ παιδιά του δρόμου, μπορούσα να μιλάω μαζί τους για το τι είναι σωστό και τι λάθος. Αλλά τα παιδιά που έρχονται σήμερα δεν έχουν ιδέα για ποιο πράγμα τούς μιλάω».

Πού Μπορεί να Στραφεί Κάποιος;

Δεν μπορούμε να στραφούμε στις εκκλησίες του κόσμου για ηθική κατεύθυνση. Αντί να υποστηρίζουν τις δίκαιες αρχές, όπως έκανε ο Ιησούς και οι ακόλουθοί του τον πρώτο αιώνα, οι εκκλησίες έχουν γίνει μέρος αυτού του κόσμου και των φαυλοτήτων του. Κάποιος συγγραφέας ρώτησε: «Ποιος πόλεμος έγινε ποτέ χωρίς να διεκδικούν και τα δυο αντιμαχόμενα μέρη την υποστήριξη του Θεού;» Όσο για το αν υποστηρίζουν τους ηθικούς κανόνες του Θεού, πριν από χρόνια ένας κληρικός στην Πόλη της Νέας Υόρκης είπε: «Η εκκλησία είναι η μόνη οργάνωση στον κόσμο που για να γίνει κανείς μέλος της χρειάζεται να πληροί λιγότερες προϋποθέσεις από ό,τι για να επιβιβαστεί σε ένα λεωφορείο».

Σαφώς, η συνταρακτική παρακμή της ηθικής αυτού του κόσμου δείχνει ότι είναι ανάγκη να γίνει κάτι. Αλλά τι; Ποια αλλαγή χρειάζεται; Ποιος μπορεί να τη φέρει, και πώς θα επιτελεστεί αυτή;

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 5]

«Η σφαγή του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου [1914-1918] κατέστησε εντελώς ευτελή την αξία της ανθρώπινης ζωής»

[Πλαίσιο στη σελίδα 6]

ΑΞΙΕΣ ΑΝΤΙ ΑΡΕΤΩΝ

Η αρετή αποτελούσε κάποτε ξεκάθαρη έννοια. Ή ήταν κάποιος έντιμος, πιστός, αγνός και αξιότιμος ή όχι. Τώρα, ο όρος «αξίες» έχει αντικαταστήσει τον όρο «αρετές». Αλλά υπάρχει ένα πρόβλημα σε αυτό, όπως παρατηρεί η ιστορικός Γκέρτρουντ Χίμελφαρμπ στο βιβλίο της Η Εξαχρείωση της Κοινωνίας (The De-Moralization of Society): «Δεν μπορεί να πει κάποιος για τις αρετές, όπως μπορεί να πει για τις αξίες, . . . ότι ο καθένας έχει δικαίωμα να επιλέγει τις δικές του αρετές».

Η ίδια επισημαίνει ότι οι αξίες «μπορεί να είναι πεποιθήσεις, απόψεις, νοοτροπίες, αισθήματα, συνήθειες, κανόνες συμπεριφοράς, προτιμήσεις, προκαταλήψεις, ακόμη και ιδιαιτερότητες​—οτιδήποτε μπορεί να θεωρείται πολύτιμο από οποιοδήποτε άτομο, ομάδα ή κοινωνία σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή, για οποιονδήποτε λόγο». Στη σημερινή απελευθερωμένη κοινωνία, οι άνθρωποι πιστεύουν πως έχουν το δικαίωμα να επιλέγουν τις δικές τους αξίες, όπως θα διάλεγαν τρόφιμα σε ένα σούπερ μάρκετ. Αλλά όταν γίνεται κάτι τέτοιο, τι συμβαίνει με την αληθινή αρετή και το ήθος;

[Εικόνα στη σελίδα 6, 7]

Η εξαχρειωμένη ψυχαγωγία γίνεται ολοένα και πιο διαθέσιμη