Ja ngwan jatani bäri käme

JA NGWAN jatani bäri käme, ¿ye ño ngwane kö mikani mä raba niere? ¿Mä näire, mä mräkätre o ja ketamuko bäri umbre mä kräke ye näire? Ni ruäre tä niere Rü Nakaninkä Kena kä 1914 ye näire ja känenkäre ja ngwan jatani bäri käme. Ni dirikä kukwe kirabätä Robert Wohl käkwe tikani tärä The Generation of 1914 (La generación de 1914). “Nitre namaninte nire rü ye näire agosto 1914 kä krütani aune mada kömikani ye ñaka dianinkätre kwe ja töibätä”.

“Ja ngwan nämene kwin ja ben kwärikwäri ye ñaka nuain jatanina kä jökräbiti tibien, ni kukwe kira täinkä Norman Cantor käkwe niebare: ni político aune ni rükä jie ngwanka nämene nitre millón kwati ngwen ja tare nike aune jondron nire jänta niken kämikakäre ye erere nuainbare kwetre. ¿Kukwe meden ja jie ngwankäre gobrankwe o religionkwe käkwe ñan nitre mikadre ja ngwen kwärikwäri jondron känsenta rubun rubun ye kwrere? Ni kwati murie ketani Rübare Kri kena kä jökräbiti ye näire [1914-1918] ni nire ye ñaka namanina ütiäte”.

Ni kukwe tikaka kwin krubäte Esquema de la Historia, ni kukwe kira niekä inglere H. G. Wells käkwe niebare: “Kukwe nuain jatani bä jene ye käkwe mikani gare metre kukwe kwin nuain nämene ye ñaka jatani tuin ütiäte. ¿Ñobätä? Nitre ruäre nämene niere ni nire ye abokän jondron nire känsenta ye kwrere arato”. Wells, ni blitaka jondron nikwite jatäri yebätä käkwe mikani gare kä 1920 ye näire: “Ni nire ye jondron känsenta ruäre ngwane jäme kwrere, jän akwa nukro muntiaka ye erere, ye erere ni nire ye tä kä jürä ngwanka aune ni mada mikaka ja ngoto täni”.

Kukwe nakaninkä Rü Kri kena ye näire ngwane kukwe kwin nuain nämäne nitrekwe ye jökrä nikani tibien. Ye ñan namani bare ni ñan raba niere. Norman Cantor niebare erere, niebare kwe: “Nitre känekäne ñaka mikani ütiäte jai kukwe jökräbiti, politikabiti ja ngwäkitabiti aune ja mika gure yebiti”. Kukwe kwin nuain ñan namanina ye iglesia köböite arato. Ñaka kukwe metre Ngöbökwe driebare kwetre. Jondron nikwite jatäri ye driebare kwetre aune nitre töi mikani kwetre rüre jabe kwärikwäri. Ni rükä jie ngwanka Frank Crozier käkwe tikani: “Iglesia kristiana jökrä nitre töi mikabätä ja därie iente krubäte kwärikwäri aune ye ruäre namani kwin nun kräke”.

Kukwe kwin ye ñaka nuain namanina

Rü Kri kena ye namani bare kä jökräbiti tibien ye bitikäre kä kädekani, locos años veinte, kukwe kwin nuain nämäne ye kitani tibien aune kukwe ñäkäi nämäne ye täte kukwe jökrä kä nuain raba nie namani ni ja kitaka kukwe kirabätä Frederick Lew­is Allen niebare: “Kä ruäre te Ngwane rü nakaninkä kä kwä jätä näre ye Ngwane kukwe käme nuain nämäne ye ngwain törö jai raba ruin, arato ye ben gwairebe kukwe kwin jirere jatäri nuain nämäne ye nianinte ye ngwai törö arato jai, kukwe kwin ye käkwe nitre mikani nüne kwin aune kukwe kwin ye nuain tö jataninta aune ñaka namani nuäre”.

Nünan nämäne kä jutobiti ye ñaka namanina kukwe tare namani bare kä 30 ye näire, ye köböite ni jökrä käkwe nünanbare bobre krubäte. Kä jökräbiti tibien ye näire ja rüe mikani bäri krubäte. Rü Kri bare bobukäreta kä jökräbiti tibien, juta dite krubäte käkwe kürü rü kräke sribebare bäri krubäte ni murie ketakäre, ye köböite jondron ñaka namani nünankrä aune bäri ja tare nikabare krubäte. Ni ñaka töbikabare erere namani bare. Rü Kri yekwe juta kwati juani ngwarbe, ñodre juta ketebu Japón ye dikaninte jökrä bombas atómicas yekwe. Nitre millón kwati murie ketani, nämäne kita ngite yekänti. Jökrä keteitibibe nitre 50 millón murie ketani, brare, merire aune monso kia.

Rü Kri bobukäre ye näire nitre ñan namanintre ja ngwen kukwe kwin mika nämäne täte ye erere. Tö namanintre ja ngwain ño töi jeñebiti ye erere nuainbare kwetre. Tärä Love, Sex and War—Changing Values, 1939-45 (Amor, sexo y guerra: el cambio de los valores, 1939-1945) tä mike gare: “Kukwe jökrä nuain nämäne ye jatani nirien kä kia kia känti aune rü gaka nämäne yebätä ye ngwane ja mika tö nämäne gure ño erere nuain nämäne, rü ye näire ja ngwan käme ye jatani nirien jötrö ngwarbe, juta ruäre känti nüna nämäne chi kwrere aune nitre rükä ye kräke kukwe kwin ye ñaka nämäne”.

Nitre rä öta nämäne gwä gwä gata yebiti, yebätä nitre tö nämäne ja mikabätä gure jerekäbe aune ñaka mike ütiäte jai. Ni iti nünanka Inglaterra käkwe kukwe mikani krörö jabiti, “ja mika nämäne gure kä ye näire metrere nun ñan nuainne ñan ñobätä aune nuain nämä rü nämä nakainkä yebätä, arato ni rüka käi Estados Unidos niebare, metrere nun nämä kukwe blo nuainne, nun nämä bati aune nun murie keta raba nämä gare nuen yebätä”.

Nitre kwati namaninte nire rü yebätä ye käkwe kukwe käme käme tuani rü yete ye käta mike ja tare nike. Nitre namaninte nire ye nämänentre chi kä ye näire, ne ngwane kukwe ye tä nüke törö ietre ngwane ñaka käi nikwitekä jirebiti. Ni kwati ye ñaka namanina tödeke kukwe kwin ie. Kukwe meden kwin aune käme ükate nämäne gobrankwe ye mika ñaka namanina ütiäte jai, ñobätä ñan aune kukwe jökrä näin ta jötrö ngwarbe nämäne ruin ietre.

Kukwe mrä ükaninte

Rü kri bare bobukäre te ye bitikäre nitre nemen jabe yebätä ja tötikani aune kukwe ye kädriebare, tärä kädeka nämäne Kinsey, 800 página sribebare Estados Unidos kä 40 ye näire. Kukwe mikani gare ye köböire nitre kwati namani blite jäme ni nemen jabe yebätä aune käne kukwe yebätä blita ñan nämäne krubäte. Kukwe ye mikani gare kwin jai ngwane ye bitikäre nükani gare ni brare ruäre nemen jabe aune kukwe mada ruäre blo nuain nämäne ye kädrie nämäne krubäte jabe yebätä nükani gare rü ye näire kukwe käme krubäte ye nuain nämäne.

Kä ruäre te kukwe kwin nuain nämäne ye erere nitre tö nämäne ja bä mikai yebätä nire nämäne blite käme radiote o ni üai butiere mike tuare cinente o televisionte ye ñäkäi nämäne. Akwa ye ñan nuabare raire. William Bennett sribibare secretario de educación Estados Unidos käkwe niebare, “kä 1960 ye näire ja känenkäre juta ye jatani bäri bobre”. Juta madate kukwe ye arabe namani bare, ¿akwa ñobätä kukwe kwin ye jatani bäri nekä kä 60 ye näire?

Kä ye näire kukwe mada namani namani bare kukwe mada mada yebe gwairebe, ñodre kukwe mada ükaninte nitre meritre nämäne ja mike gure ye kräke. Ngäbäkre ñaka rabadre kwetre yekäre, píldoras anticonceptivas ye sribe jatani ye köböire rabadre nemen jabe ngwane ñan rabadre murore, yebätä nitre merire aune brare nämäne nemen jabe akwa ñaka nämäne ka mäkete erametre.

Kä ye näire arato kukwe ükaninte jirere jatäri ja ngwan ño yebätä ye periódico, cine aune televisión ñan namanina mike gare. Zbigniew Brzezinski käkwe sribibare gwairebe director Consejo Nacional de Seguridad estadounidense käkwe niebare: “Ja ngwanta ño mika nämene gare televisionte ye käkwe mikani gare era metre dre käme nuain nämene yebätä ja käikitaka nämäne kwetre ñodre ni mada nuain tare ”

Kä 60 ye näire video ye namani gare käbiti tibien yebätä nitre namani video käme ni nemen jabe ye tuin ja gwirete. Kukwe käme ye ñan tuadre kwe cinente ni kwati okwäbiti näre nämene nuainne. Bäri bitinkä ni üai butiere mikata internete ne kwe ni jökrä käkwe kukwe käme krubäte ye tuadre computadorate.

Kukwe keta kabre käme nuainbare käne ye köböite dre namani bare ye tä ni ngwen nikenkä. Bitinkä ni ngite jie ngwanka Estados Unidos käkwe niebare: “Kä nikanina kwärike ta yete blita nämäne dre kwin aune dre käme yebätä monsotre kitra nämäne ngite yete. Akwa matare monsotre tä nüke abokän blita ñan raba ben ñobätä ñan aune drebätä blitata bentre ye ñan nüke gare ietre”.

¿Ni raba ja di kärere medente?

Ni ñaka raba ja di kärere iglesiate ja ngwankäre kwin. Kukwe kwin Bibliabätä ye driedre kwe näre akwa ñaka nuainbare kwe Jesús aune nitre ja tötikaka Jesukwe erere. Kukwe käme nuainta kä jökräbiti tibien yekri iglesia tä ja mike. Ni tärä tikaka käkwe ngwanintari: “¿Rü tä nakainkä känti ni itire meden ñan tä niere Ngöbö tä tibe?”. Ni ji ngwanka iglesiate käi Nueva York käkwe kukwe niebare mekerabe iglesia yebätä aune kukwe Bibliabätä nuainbare ño yebätä: “Nändre iglesia te ye bäri nuäre ñan ñobätä kukwe ribe ñaka krubäte nändre bute ye kräke”.

Metrere kukwe käme nuainta kä jökräbiti tibien ükadrete ye ribeta akwa, ¿kukwe meden metrere? ¿Kukwe ye ükadrete ño? ¿Nire raba nuainne? ¿Aune nuaindre ño kwe?

[Comentario]

“Ni kwati murie ketani Rübare Kri kena kä jökräbiti ye näire [1914-1918] ni nire ye ñaka namanina ütiäte”

[Recuadro]

JA NGWANTA KWIN AUNE JONDRON KWIN NUAINTA

Mekerabe nie nämäne, ni töi kwin yebätä nämä nüke gare metrere nie ye abokän ñaka jondron jenena den jai, ja ngwen metre, merebe aune mika nämäne ütiäte jai. Kä ne ngwane ni töi kwin ye täte jondron kwin nuaninta nieta. Metrere kukwe ketebu ne ñan ja erere niebare ni ja tötikaka kukwe kirabätä Gertrude Himmelfarb tärä The De-Morali­zation of Society (La crisis moral de la sociedad) yebätä: “Ni töi kwin ye ñan ja erebe, itire itire rabadre kukwe den nuaindre akwle jai”.

Ni ja tötikaka kukwe kirabätä tä mike gare merebe, “kukwe kwin nuaninta ye abokän dre era ni kräke, kukwe tuin ño nie, kukwe nükebiti gwairebe, dre bäri kwin ni kräke, ni ñan töbike kwin ni madabätä, töbikata ni kwati erere, ye abokän dre bäri ütiäte ni iti kräke, ni kwati kräke o juta keteiti kräke kä ruäre te meden gärätä”. Kä te nita nüne känti jondron jökrä nuaninta yebätä kä ne ngwane nitre tö dre kwin nuaindi ye erere tä nuainne akwle, ñodre nita niken jondron kwetadre kökö tiendate erere. Akwa ye tä nemen bare ngwane ni töi kwin aune ja ngwan kwin, ¿ye tä nemenkä ño?

[Üai]

Ja näkwita kukwe kämebätä ye tä bäri ne ngwane