Agllashca temata ricungapaj

Ashtahuanbachaca ¿ima huatapita gentecunaca alita ruranataca saquirca?

Ashtahuanbachaca ¿ima huatapita gentecunaca alita ruranataca saquirca?

Ashtahuanbachaca ¿ima huatapita gentecunaca alita ruranataca saquirca?

¿IMA tiempopi gentecuna ashtahuan huaglishpa catishcatata nipanguiman? ¿Ñuca causajushca tiempopimi gentecunaca ashtahuan huaglishca o na cashpaca, ñuca abuelocunapa tiempopimi ashtahuan gentecunaca huaglishca nipanguimanllu? Huaquingunaca 1914 huatamanda primera Guerra Mundial tiai callarishcamandami gentecunaca ashtahuan huaglishpa catishca nishcami. La Generación de 1914 nishca librota escribishca Robert Wohl profesorca, “Agosto de 1914 huatapi tiashca guerrapi na huañushca gentecunaca, chai huatapi tucui gentecunapa causai cambiashcataca gentecunaca nimamanda na cungai usharcachu” nishpami chai libropica escribirca.

Norman Cantor historiadorca “gentecunapa causaica tucui ladopillatami huaglishpa catijurca. Shinapi guerra chayamujpicarin gentecunapa causaica tucuipimi huaglishpa catirca” nircami. Shinallata “politicocuna, autoridadta charij gentecunallata, chai guerrapi gentecunata manllanaita llaquichishpa animalgucunatashna tratajpica maitata chai gentecunaca juyaita ricuchishpa ali causaita charinataca yachajunga yari” nircami. “Huata 1914​manda 1918​caman primera Guerra Mundial tiashcamandami gentecunapa causaica diunavesta huaglishpa catishca” nircami.

Esquema de la Historia nishca librota escribishca H. G. Wells shuti historiadorca, “gentecunaca tiempohuan cambianallata cashcata crimandami gentecunaca huaglitapachami huaglichishca” nishpami chai libropica escribirca. ¿Imamandata shina nirca? Huaquingunaca gentecunaca animalcunashnami can nishcami. Solo que gentecunaca imata ruranataca dicidi ushan nishcami. Chaimandami Wells jarica 1920 huatapica “gentecunaca millai animalcunashnami can. Chaimandami ashtahuan autoridadta charij gentecunapaca shujcunata llaquichinaca alishnalla can” nircami.

Norman Cantor nishcashnami primera Guerra Mundial tiai horasmanda gentecunaca ima ali cajta, ima nali cajtaca ñana cuenta japishca. Norman Cantorca, “guerra nara tiashca horas gentecuna ali comportarishpa, respetohuan shujcunata tratan cashca cashpapash, guerra tiashca jipaca gentecunaca ñana shinallata catircachu. Paicunapa pensamientocunatapash cambiashpa, paicunapa churajunacunatapash pinganaicunata churajushpa, paicuna munashcata nali cosascunata rurashpami causai callarirca” nircami. Iglesiacunapashmi gentecunamanga evoluciongunamanda yachachishca. Guerracuna tiajpi macanajungapaj richun bendicianchi nishpami cashna nalicunata rurachun ashtahuan apoyashca. Chaimandami Gran Bretaña llactamanda Frank Crozier generalca, “iglesiacunallata nali cosascunata yachachishcamandami gentecunacarin ashtahuan nali cosascunata rurangapaj aprovechashca” nishpami escribirca.

Alita rurashpa causana yuyaica tucurinmi

Primera Guerra Mundial tiashcamanda huatacuna jipaca gentecunaca tucui ima nalicunatapash alitashnami ricui callarirca. Frederick Lewis Allen historiadorca, “primera Guerra Mundial tiashcamanda 10 huatacuna jipaca nalicunapachami carca. Chaimandami chai tiempotaca tal vez ‘Década de los Malos Modales’ nishpa rijsi usharinman nirca. Shinallata guerra nara tiajpica, gentecunaca alita rurana yuyaihuanmi causan carca. Shinapash guerra jipaca alita rurana yuyaillapash gentecunapi ñana tiarcachu” nircami.

Huata 1930cunapica mundo enteropi gentecuna culqui faltalla causaimanda pobrella caimandami nalicunata ruranajushpapash gentecunaca ña cambiai callarirca. Shinapash 1939 huatapica cutinmi Segunda Guerra Mundial tiai callarirca. Chaimi jatun llactacunaca huañuchina armacunata llujchi callarirca. Chai armacunahuan negociocunata rurashpami pobrella cashcamandaca llactacunaca ña culquita charij callarirca. Pero chai armacunahuanllatami gentecunataca ninanda llaquichi callarirca. Cai guerrapica shuj shuj llactacunatami llaquichirca. Japón llactapa ishcai llactacunatacarin bombacunata cacharishpami chai llactacunataca tucuchitapacha tucuchirca. Ashtaca millón gentecunami campos de concentración nishcapica huañurca. Cai guerra tiashcamandaca 50 millón gentecunami huañurca.

Segunda Guerra Mundial tiashcamandami gentecunaca cutin paicunapa munaita rurashpa causai callarirca. Amor, sexo y guerra: el cambio de los valores, 1939-1945 nishca libropica cashnami nin: “Guerra tiashca tiempopica gentecunaca jatun nali cosascunata rurashpa jaricuna, huarmicunapash mapa cosascunata yangata rurashpami causan carca. Shinallata guerrapi cashcamandami paicunapa actitudtaca ñapash cambiarca. Chaimandami paicunaca guerrapi cashca cuendallata paicunapa familiatapash ñana juyaihuan, respetohuanga tratai callarirca” nircami.

Guerrapica gentecuna ushashcata cada rato huañunajujta ricushpami gentecunaca ñucanchipash ñallami huañuringa yashpa, paicunaca yanga paicunapa munashcata imashapash causai callarirca. Chaimandami Gran Bretaña llactamanda shuj huarmica yangata nalicunata rurashpa causashcata justificaringapaca, “yangata como quiera causajcunaca na carcanchichu. Guerrapi caimandami shina pasarca” nircami. Shinallata Estados Unidosmanda shuj soldadoca, “gentecunapa ñaupajpica ñucanchi ruraicunaca nalicunami carca. Pero ñucanchicunaca jovenguna caimanda, ima horapash huañunalla cashcata yachaimandami shina rurarcanchi” nircami.

Guerramanda salvarishca ashtaca gentecunaca, guerrapi manllanaita llaqui pasashcata yarishpami ashtacata sufrishpa catirca. Chai guerra tiempopi huahua cashca gentecunaca, chai guerrapi manllanai cosascunata ricuimandaca cunangamanmi yarishpa sufrin. Chaimandami ashtaca gentecunaca Taita Diospi crinata saquishpa, ali cosascunata ruranatapash saquirca. Paicunaca imata ruranataca nipipash na ninachu can. Cada unomi imata ruranataca dicidina canchi ni callarircami.

Gentecunapa causaipica cambiocunami tiai callarin

Segunda Guerra Mundial tiashca jipaca, jarihuan huarmihuan canamanda huaquin investigaciongunata rurashpami, shuj shuj yuyaicunata llujchij callarirca. Por ejemplo, 1940 huatacunapica 800 paginacunata charij Kinsey nishca informetami Estados Unidospica llujchirca. Chai informeta liishcamanda caimanmi gentecunaca jarihuan, huarmihuan canamandaca cungashca yangata parlai callarirca. Chai parlocunataca pundacunapica gentecunaca na fácil parlanllachu carca. Jipamanga shuj gentecunaca chai informepi jaripura, huarmipura mapa cosascunata ruranamandaca yapatami parlashca nircami. Pero chai informepica guerra tiashca jipa gentecunapa conductaca nalipacha tigrashcatami ricuchirca.

Asha tiempotaca nali cosascunata ruranajushcata ama ricuchunllami telecunapi, radiocunapi nalicunata ricuchijpi o uyachijpimanga chai programacunataca suspendichin carca. Chaimandami Educación de Estados Unidosmanda secretario cashca William Bennettca cashna nirca: “Huata 1960​tapica gentecunaca ima respetotapash na ricuchishpami gentecunaca huagli callarirca” nircami. Shuj shuj llactacunapipashmi gentecunaca shinallata tucurca. 1960 huatacunapica ¿imamandata gentecunapa conductaca ashtahuan huaglirca?

Chai huatapica gentecunaca huarmicunapa derechocunata difindishpa, shinallata na cazarashpallata shuj jarihuanmi o huarmihuan canaca na imapash canllu nishca yuyaicunatami ashtahuan alicachij callarirca. Ama vijsayu quidachun nishpami gentecunaca pastillacunatapash llujchi callarirca. Chai pastillacunahuan na vijsayu quidanata yachaimandami gentecunaca na cazarashpallata paicuna munashcata causan carca.

Shinallata gentecunaca radiopi, periodicocunapi, televisiongunapipash paicuna munashcatami nali cosascunataca ricuchinlla carca. Estados Unidospi Consejo Nacional de Seguridadpi trabajashca Zbigniew Brzezinski directorca, “telecunapi ricuchishcacunaca gentecunaca paicunapa munashcata rurachun animan, nali cosascunata ruranapash normal cashcatashna ricuchin, jari cashpa o huarmi cashpapash shuj shujhuan canatapash ali cashcatashna ricuchin” nircami.

1970 huatacunapaca gentecunaca paicunapa huasipillatami ña videocunata ricui callarirca. Chaimandami gentecunaca paicunapa huasicunapillata mapa, nali cosascunata ricui callarirca. Cunangunapicarin mundo enteromanda gentecunami internet tiashcamandaca pornografía nishca millanai ruraicunata ricui ushanlla.

Chaimandami cunanbi gentecunaca ninanda huaglishca. Estados Unidospi shuj carcelmanda directorca, “10 huatacuna huashamanga carcelman yaicuj jovengunahuanga ima ali cajta, ima nali cajtapash parlai ushanchimi carca. Shinapash cunanbi jovengunaca ima ali cajta o ima nali cajtaca na intindinllu” nircami.

¿Maipita ayudata tari ushanchi?

Iglesiacunapica ima ali cajta, ima nali cajtaca na yachachinllu. Jesús cuenda, Jesuspa catijcuna cuenda Taita Diospa yachachishcacunata gentecunaman yachachinapa randica, iglesiacunapica cai mundopa yuyaicunatarami yachachin. Shuj jarica tucui guerracunapillatami tucuicuna, “Taita Diosca ñucanchitami apoyajun nin” nircami. Shinallata Estados Unidosmanda shuj sacerdoteca Bibliapi mandashcacunata pactachinamanda parlashpaca, “Iglesiacunapirami gentecuna paicunapa munashcata rurachun saquinlla” nirca.

Gentecuna ashtahuan ashtahuan huaglirishpa catijpimi pipash ayudachun minishtirin. Pero ¿pishi ayudaita ushan? ¿Imata rurashpashi ayudaita ushan?

[Comentario]

Huata 1914​manda 1918​caman primera Guerra Mundial tiashcamandami gentecunapa causaica diunavesta huaglishpa catishca”

[Foto]

Nali ruraicunaca maipipash ricurinllami