Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

¿Chucoch añixto lac chaʼan jiñi Biblia ili ora?

¿Chucoch añixto lac chaʼan jiñi Biblia ili ora?

¿Chucoch añixto lac chaʼan jiñi Biblia ili ora?

Jumpʼejlʌch milagro cheʼ ili ora añixto lac chaʼan jiñi Biblia yicʼot cheʼ muʼto mejlel lac pejcan. Añix ñumen ti 1900 jab tsaʼ ujti ti tsʼijbuntel, i jiñi tsaʼ bʌ cʼʌjñi tac chaʼan miʼ tsʼijbuntel orajach miʼ yʌsiyel, bajcheʼ jiñi jun melbil bʌ tiʼ teʼel papiro yicʼot jiñi pergamino melbil bʌ tiʼ pʌchʌlel añimal. I tsaʼ tsʼijbunti ti tʼan tac mach bʌ cabʌlix lac piʼʌlob yujilob ili ora. Cheʼ jaʼel, pʼʌtʌl bʌ wiñicob bajcheʼ yumʌlob yicʼot jiñi añoʼ bʌ ñuc bʌ i yeʼtel ti ñopbalʌl tac tsiʼ ñopoyob i junyajl jisan.

¿BAJCHEʼ tsaʼ mejli i ñusan majlel jiñi Biblia ili wocol tac pejtelel ili jabil tsaʼ bʌ ñumi i cheʼ jiñi miʼ sujtel ti jiñi libro ñumen cʌmbil bʌ? Laʼ laj qʼuel chaʼchajp.

Tsaʼ melbenti cabʌl i copiajlel jiñi Tsʼijbujel tac

Jiñi israelitajob tsiʼ wen cʌntayob jiñi ñaxan tac bʌ bʌlbil bʌ jun, baqui ti tsʼijbunti jiñi ñaxam bʌ texto tac, i tsiʼ melbeyob cabʌl i copiajlel. Jumpʼejl ejemplo, jiñi reyob ti subentiyob chaʼan miʼ bajñel melbeñob i copiajlel jiñi mandar lotbil bʌ i chaʼañob jiñi sacerdotejob levitajob (Deuteronomio 17:18).

Cabʌl israelitajob tsiʼ wen mulayob i pejcan jiñi Tsʼijbujel tac come tsiʼ qʼueleyob bajcheʼ i Tʼan Dios. Jin chaʼan, jiñi xtsʼijbayajob tsaʼ bʌ i melbeyob i copiajlel wen cʌntesʌbilob i tsiʼ wen qʼueleyob mi weñʌch woliʼ melob majlel. Esdras, juntiquil wiñic muʼ bʌ i bʌcʼñan Dios tsaʼ ajli chaʼan jiñʌch «stsʼijbaya wen chajpʌbil bʌ ti jini mandar tsaʼ bʌ aqʼuenti Moisés chaʼan lac Yum, i Dios Israel» (Esdras 7:6). Jiñi masoretajob, tsaʼ bʌ i melbeyob i copiajlel jiñi Tsʼijbujel Hebreo (Antiguo Testamento) cheʼ ti jabil 500 majlel cʼʌlʌl ti 1000, tsaʼto i tsiquiyob jiñi letra tac chaʼan maʼañic chuqui miʼ ñijcʌntel. Come wen tsiʼ meleyob i yeʼtel yicʼot tsiʼ melbeyob cabʌl wen tac bʌ i copiajlel, jin chaʼan añixto lac chaʼan jiñi Biblia ili ora anquese cabʌlob tsiʼ ñopoyob i jisan.

Jumpʼejl ejemplo, cheʼ bʌ anto yom ñumen ti 150 jab chaʼan miʼ tilel Cristo, juntiquil rey i chaʼan Siria Antíoco IV tsiʼ ñopo i jisan pejtelel i copiajlel jiñi Tsʼijbujel Hebreo am bʌ yaʼ ti Palestina ti jimbʌ ora. Jumpʼejl historia judía miʼ yʌl: «Tiʼ tsiliyob yicʼot tiʼ puluyob pejtelel jiñi bʌlbil bʌ jun chaʼan bʌ jiñi mandar tsaʼ bʌ i tajayob». The Jewish Encyclopedia miʼ yʌl: «Jiñi policíajob cheʼʌch tsiʼ meleyob i yeʼtel cheʼ bajcheʼ ti subentiyob [...]. Mi an majqui an i chaʼan jumpʼejl chʼujul bʌ libro [...] yom miʼ chʌmel». Anquese cheʼʌch tsiʼ meleyob, an i copiajlel jiñi Tsʼijbujel tac maʼañic bʌ chuqui tsiʼ chaʼle yaʼ ti Palestina yicʼot ti yan tac bʌ parte.

Cheʼ bʌ maxto jali tsaʼ ujti ti tsʼijbuntel jiñi Tsʼijbujel Griego (Nuevo Testamento), jiñi carta tac, jiñi profecía tac yicʼot jiñi relato tac muʼ bʌ i tilel yaʼi añix i copiajlel tac. Jumpʼejl ejemplo, jiñi apóstol Juan tiʼ tsʼijbu jiñi i Evangelio yaʼ ti Éfeso o lʌcʼʌl yaʼi. Pero yaʼ ti Egipto, jumpʼejl tejclum ñajt bʌ an, tsaʼ tajle jumpʼejl i xujtʼil i copiajlel jiñi i Evangelio, muʼ bʌ i yʌl jiñi expertojob chaʼan tsaʼ mejli cheʼ bʌ maxto i taja 50 jab cheʼ bʌ tiʼ tsʼijbu jiñi i Evangelio. Ili miʼ pʌs chaʼan jiñi xñoptʼañob ti yan tac bʌ parte añobix i chaʼan i copiajlel jiñi tsijib texto tac ti jimbʌ ora.

Come cabʌl lac piʼʌlob añobix i chaʼan i copiajlel jiñi i Tʼan Dios jiñʌch tsaʼ bʌ i colta jaʼel chaʼan maʼañic chuqui miʼ chaʼlen cheʼ bʌ ñumeñix cabʌl jab tsajñi Cristo. Jumpʼejl ejemplo, an ubinti chaʼan cheʼ ti sʌcʼajel ti 23 i chaʼan febrero ti jabil 303, jiñi Diocleciano, yumʌl i chaʼan Roma, tsiʼ qʼuele cheʼ bʌ jiñi soldadojob woliʼ yʌsañob i puertajlel jumpʼejl iglesia yicʼot chaʼan woliʼ pulob i copiajlel jiñi Tsʼijbujel tac. Tsiʼ poj ñaʼta chaʼan cheʼ bʌ miʼ jisan jiñi chʼujul bʌ libro tac maʼañix mi juntiquilic muʼ bʌ caj i ñop Cristo, jin chaʼan cheʼ tiʼ yijcʼʌlel tsiʼ yʌlʌ chaʼan yom miʼ pulel jiñi Biblia tac yaʼ ti Roma. Pero an tac maʼañic bʌ tsaʼ puli i jiñʌch tsaʼ bʌ chaʼ cʼʌjñi chaʼan miʼ bej melbentel i copiajlel. Anto ili ora parte tac i chaʼan chaʼpʼejl Biblia am bʌ ti griego, tajol tsaʼ bʌ mejli cheʼ bʌ Diocleciano maxto jali tsaʼ caji i contrajin jiñi muʼ bʌ i ñopob Cristo. Jumpʼejl yaʼan ti Roma i jiñi yambʌ yaʼan ti British Library ti Londres.

Anquese maʼañic an tajle jiñi ñaxan tac bʌ Tsʼijbujel, an cabʌl i copiajlel jiñi texto tac ti tsʼʌcʌl o ti parte tac jach, i an ñumen ñoxix tac bʌ. ¿Tsaʼ ba qʼuextʌyi chuqui miʼ yʌl jiñi ñaxan tac bʌ Tsʼijbujel cheʼ bʌ tsaʼ melbenti i copiajlel? Jiñi erudito William Henry Green tsiʼ yʌlʌ chaʼan jiñi Tsʼijbujel Hebreo: «Miʼ mejlel la cʌl chaʼan maʼañic yambʌ libro wen toj bʌ chuqui miʼ yʌl anquese wajalix tsaʼ tsʼijbunti». Sir Frederic Kenyon, juntiquil wiñic yujil bʌ chaʼan jiñi tsʼijbujel tac chaʼan jiñi Biblia tsiʼ yʌlʌ chaʼan jiñi Tsʼijbujel Griego: «Cheʼ bʌ tsaʼ mejli jiñi tsʼijbujel tac chaʼan jiñi libro tac am bʌ ti Biblia, mach cabʌlic jab tsaʼ ñumi i tsaʼ caji ti melbentel cabʌl i copiajlel, i jiñʌch jiñi ñumen ñoxix tac bʌ copia am bʌ ili ora. Jin chaʼan, miʼ mejlel la cʌl chaʼan tojʌch chuqui miʼ yʌl jiñi Biblia am bʌ lac chaʼan ili ora. Mach cheʼic bajcheʼ yambʌ libro ñoxix bʌ».

An chaʼlenti ti traducir

Cheʼ jaʼel, jiñi Biblia jiñʌch jiñi libro ñumen cʌmbil bʌ come an ti cabʌl tʼan. Cheʼʌch yom, come Dios yom chaʼan pejtelel jiñi tejclum tac yicʼot tʼan tac miʼ cʌñob yicʼot miʼ chʼujutesañob «ti espíritu yicʼot tiʼ sujmlel» (Juan 4:23, 24; Miqueas 4:2).

Jiñi ñaxam bʌ traducción chaʼan jiñi Tsʼijbujel Hebreo cʌmbil bʌ jiñʌch jiñi tsaʼ bʌ mejli ti griego. I cʼabaʼ jiñʌch jiñi Septuaginta. Ili tsiʼ meleyob judíojob yujiloʼ bʌ griego i mach bʌ yaʼic chʼoyolob ti Palestina, tsaʼ ujti ti mejlel cheʼ bʌ anto yom cheʼ bʌ 200 jab chaʼan miʼ tilel Jesús wʌʼ ti Pañimil. Cheʼ bʌ añix jabil tsaʼ ujti ti mejlel tiʼ pejtelel jiñi Biblia tsaʼ caji ti chaʼlentel ti traducir ti cabʌl tʼan. Pero an reyob yicʼot sacerdotejob maʼañic bʌ tiʼ coltayob chaʼan jiñi lac piʼʌlob miʼ mejlel i pejcañob jiñi i Tʼan Dios, tsaʼ jach i chaʼleyob wersa chaʼan jiñi i Tʼan Dios maʼañic miʼ mejlel ti cabʌl tʼan, come jiñi tʼan tac mach wen ñuquic tsiʼ qʼueleyob.

An wiñicob chʼejloʼ bʌ maʼañic bʌ tsiʼ bʌcʼñayob jiñi Iglesia yicʼot jiñi Estado tsaʼ bʌ i chaʼleyob ti traducir jiñi Biblia ti jiñi tʼan yujiloʼ bʌ jiñi lac piʼʌlob. Jumpʼejl ejemplo, William Tyndale, juntiquil wiñic yujil bʌ inglés tsaʼ bʌ i chaʼle clase ti Oxford, cheʼ ti jabil 1530 tsiʼ chaʼle ti traducir jiñi Pentateuco (jiñi ñaxam bʌ joʼpʼejl libro am bʌ ti jiñi Tsʼijbujel Hebreo). Anquese tsaʼ wen contrajinti, jiñʌch jiñi ñaxam bʌ tsaʼ bʌ i cʼʌñʌ jiñi Biblia am bʌ ti hebreo i tiʼ chaʼle ti traducir ti inglés i jiñʌch jiñi ñaxam bʌ traductor yujil bʌ inglés tsaʼ bʌ i cʼʌmbe jiñi i cʼabaʼ Jehová. Yambʌ ejemplo jiñʌch jiñi erudito Casiodoro de Reina, jiñi iglesia católica tsiʼ ñopo i tsʌnsan come tsiʼ chaʼle ti traducir jiñi Biblia ti español. Chaʼan miʼ mejlel i mel, tsaʼ putsʼi majlel ti Inglaterra, Francia, Holanda yicʼot ti Suiza. *

Jiñi Biblia wolito i bej chaʼlentel ti traducir ti cabʌl tʼan, i woliʼ chaʼlentel ti imprimir cabʌl millón. Cheʼ añixto lac chaʼan jiñi Biblia ili ora yicʼot cheʼ jiñʌch jiñi libro muʼ bʌ mejlel i pejcan cabʌl lac piʼʌlob miʼ pʌs chaʼan i sujmʌch tsaʼ bʌ i yʌlʌ jiñi apóstol Pedro: «Jiñi jamil miʼ tiquin i jiñi ñichteʼ miʼ yajlel, pero jiñi i tʼan Jehová miʼ yajñel tiʼ pejtelel ora» (1 Pedro 1:24, 25).

[Nota]

^ parr. 14 Jiñi Biblia tsaʼ bʌ i mele Casiodoro de Reina tsaʼ loqʼui ti 1569 i tiʼ chaʼle ti revisar Cipriano de Valera cheʼ ti 1602.

[Recuadro yicʼot foto tac]

¿BAQUI BɅ YOM MIC PEJCAN?

Cabʌl Biblia tac, an muʼ bʌ i cʼʌn tʼan tac maʼañix bʌ miʼ cʼʌjñel yicʼot wocol bʌ chaʼan miʼ chʼʌmbentel i sujm. An orajach bʌ miʼ chʼʌmbentel i sujm chuqui woliʼ yʌl, pero lʌcʼʌ tiʼ pejtelel ora mach tsʼʌcʌlic chuqui miʼ yʌl. I an Biblia tac ti jujumpʼejl bʌ tʼan tsaʼ chaʼlenti ti traducir.

Jiñi Biblia am bʌ ti inglés jiñi Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras, tsaʼ bʌ i locʼsayob jiñi i testigojob Jehová, tsiʼ chaʼle ti traducir jumpʼejl comité tsaʼ bʌ i cʼʌñʌ jiñi ñaxan tac bʌ tʼan tsaʼ bʌ cʼʌjñi chaʼan miʼ tsʼijbuntel jiñi Biblia. Ili Biblia an cʼʌjñibʌyi chaʼan miʼ chaʼlentel ti traducir ti yambʌ 60 tʼan tac, jiñi traductorob ti ili tʼan tac tsaʼʌch i qʼueleyob jaʼel jiñi texto tac ti jiñi ñaxan tac bʌ tʼan tsaʼ bʌ cʼʌjñi chaʼan miʼ tsʼijbuntel jiñi Biblia. Tsiʼ chaʼleyob wersa chaʼan cheʼʌch miʼ cʌyob cheʼ bajcheʼ an jujumpʼejl tʼan, pero mi maʼañic miʼ qʼuextʌben i sujmlel. Jiñi traductorob yomob chaʼan jiñi muʼ bʌ i pejcañob jiñi Biblia miʼ chʼʌmbeñob i sujm cheʼ bajcheʼ tsiʼ chʼʌmbeyob i sujm jiñi tsaʼ bʌ i pejcayob ti wajali.

An expertojob am bʌ i chaʼleyob ti estudiar jiñi Biblia an tac bʌ ili ora chaʼan miʼ qʼuelob mi tojʌch chuqui miʼ yʌl, an i qʼueleyob jaʼel jiñi Traducción del Nuevo Mundo am bʌ ti inglés. Juntiquil experto chʼoyol bʌ ti Estados Unidos ti locʼsa jumpʼejl libro cheʼ ti 2003 baqui tsiʼ laja 9 Biblia am bʌ ti inglés. * Tsiʼ laja jiñi versículo tac am bʌ ti Biblia mach bʌ junlajalic bajcheʼ an chaʼlenti ti traducir, tsiʼ laja yicʼot jiñi texto griego chaʼan miʼ qʼuel mi jiñi traductorob maʼañic tsiʼ qʼuextʌbeyob i sujmlel. ¿Chuqui tsiʼ qʼuele?

Tsiʼ yʌlʌ chaʼan cabʌl lac piʼʌlob miʼ yʌlob chaʼan jiñi Traducción del Nuevo Mundo mach lajalic bajcheʼ jiñi yan tac bʌ Biblia come jiñi traductorob jin jach tsiʼ bajñel tsʼijbuyob muʼ bʌ i ñaʼtañob. Pero tsiʼ yʌlʌ chaʼan jiñi Traducción del Nuevo Mundo wen qʼuexelʌch come ñumen toj chuqui miʼ yʌl i lʌcʼʌ cheʼʌch miʼ yʌl cheʼ bajcheʼ an ti jiñi ñaxan tac bʌ Tsʼijbujel. Anquese miʼ yʌl chaʼan añʌch texto tac maʼañic bʌ tsiʼ mulaj bajcheʼ tsaʼ chaʼlenti ti traducir yaʼ ti Traducción del Nuevo Mundo miʼ yʌl chaʼan jiñʌch jiñi Biblia ñumen toj bʌ yicʼot tsʼʌcʌl bʌ chuqui miʼ yʌl.

Juntiquil experto yujil bʌ chaʼan jiñi tʼan hebreo, lʌcʼʌ cheʼʌch tsiʼ yʌlʌ jaʼel cheʼ ti jabil 1989 cheʼ bʌ tsiʼ yʌlʌ iliyi chaʼan jiñi Traducción del Nuevo Mundo: «Ili Biblia miʼ pʌs chaʼan tsaʼ chaʼlenti wersa chaʼan miʼ chʼʌmbentel i sujm chuqui miʼ yʌl. Maʼañic an c taja ti jiñi Traducción del Nuevo Mundo jumpʼejl texto tsaʼ bʌ qʼuextʌbenti chuqui yom i yʌl».

Cʼajtiben a bʌ: «¿Chuqui com cheʼ mic pejcan jiñi Biblia? ¿Com ba chaʼan orajach mic chʼʌmben i sujm chuqui mic pejcan anquese mach wen tsʼʌcʌlic o tojic chuqui miʼ yʌl? ¿O com ba jumpʼejl Biblia lʌcʼʌ cheʼʌch bʌ miʼ yʌl cheʼ bajcheʼ jiñi ñaxan tac bʌ Tsʼijbujel?» (2 Pedro 1:20, 21). Jiñi a wom bʌ mi caj i coltañet a ñaʼtan chuqui ti Biblia mi caj a pejcan.

[Nota]

^ parr. 22 Jiñi yan tac bʌ Biblia tsaʼ bʌ qʼuejli jiñʌch The Amplified New Testament, The ­Living Bible, The New American Bible With Revised New Testament, New American Standard Bible, The Holy Bible: New ­International Version, The New Revised Standard Version, The ­Bible in Today’s English Version yicʼot jiñi King ­James ­Version.

[Foto]

Jiñi Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras an ti cabʌl tʼan tac

[Foto]

Tsʼijbujel tac masorético

[Foto]

Jiñi muʼ bʌ i tsʼitaʼ al Lucas 12:7: «Mach laʼ chaʼlen bʌqʼuen. Jatetla ñumen an laʼ cʼʌjñibal bajcheʼ cabʌl xpuruwoc»

[Reconocimiento]

Página am bʌ tiʼ tejchibal: Biblioteca Nacional chaʼan Rusia (San Petersburgo); i chaʼpʼejlel yicʼot i yuxpʼejlel: Bibelmuseum, Münster; fondo: © The Trustees of the Chester Beatty Library (Dublín)