Kon Paano Nakalab-ot ang Biblia Tubtob sa Aton Adlaw

Makatilingala gid nga wala mahalitan ang Biblia kag nakalab-ot ini tubtob sa aton adlaw. Natapos ang pagsulat sini kapin sa 1,900 ka tuig na ang nagligad. Ginrekord ini sa madali mapierde nga materyales kaangay sang papiro nga tabun-ak kag panit sang sapat kag ang lenguahe nga gingamit sa pagsulat, ginahambal na lang karon sang pila ka tawo. Subong man, luyag gid dulaon sang gamhanan nga mga tawo ang Biblia, halin sa mga emperador tubtob sa mga lider sang relihion.

PAANO natipigan ining talalupangdon nga sinulatan sa sulod sang malawig nga tion kag nangin pinakabantog nga libro? Binagbinaga ang duha ka rason.

Natipigan ang Biblia Bangod Ginhimuan sang Madamo nga Kopya

Gin-amligan kag gintipigan gid sang mga Israelinhon ang orihinal nga mga linukot sang Biblia kag ginhimuan ini sing madamo nga kopya. Halimbawa, ginsugo ang mga hari sang Israel nga magsulat sing “isa ka kopya sining kasuguan gikan sa sina nga yara sa pagtatap sang mga saserdote, nga mga Levinhon.”—Deuteronomio 17:18, NW.

Madamo nga Israelinhon ang mahuyugon magbasa sing Kasulatan bangod ginkilala nila ini subong Pulong sang Dios. Sa amo, ginkopya ini sing mahalungon sang nahanas sing maayo nga mga manugkopya. Ang mahinadlukon sa Dios nga si Esdras ginpatuhuyan subong “manunulat nga handa sa kasogoan ni Moises nga ginhatag sang GINOO nga Dios sang Israel.” (Esdras 7:6) Sang tungatunga sang ikan-um kag ikanapulo nga siglo C.E., ginkopya sang mga Masorete ang Hebreong Kasulatan, ukon “Daan nga Testamento,” kag gin-isip pa gani nila ang mga letra agod masiguro nila nga wala ini sing sala. Ining mainandamon nga pagkopya nagbulig agod mapat-od nga sibu ang sinulatan kag matipigan mismo ang Biblia walay sapayan nga luyag gid ini dulaon sang mga kaaway.

Halimbawa, sang 168 B.C.E., gintinguhaan sang manuggahom sang Siria nga si Antiochus IV nga dulaon ang tanan nga kopya sang Hebreong Kasulatan sa Palestina. Ang isa ka rekord sang maragtas sang mga Judiyo nagsiling: “Ang bisan anong linukot sang kasuguan nga ila makita, ginpamaksi nila kag ginpanutdan.” Ang The Jewish Encyclopedia nagsiling: “Ang mga opisyal nga gintulinan sini nga sugo naghimo sini sing tuman katigdas . . . Ang nagapanag-iya sining sagrado nga libro . . . ginsilutan sang kamatayon.” Apang, gintipigan sang mga Judiyo sa Palestina kag sang mga nagapuyo sa iban nga lugar ang mga kopya sang Kasulatan.

Wala madugay pagkatapos mahuman sang mga manunulat ang Cristianong Griegong Kasulatan ukon “Bag-ong Testamento,” ang mga kopya sang ila inspirado sang Dios nga mga sulat, mga tagna, kag mga rekord sang maragtas nagdamo pa gid. Halimbawa, ginsulat ni Juan ang iya Ebanghelyo sa Efeso mismo ukon malapit sa sini. Apang, ang isa ka kinopya nga bahin sina nga Ebanghelyo nga suno sa mga eksperto, ginsulat kubos sa 50 ka tuig pagkatapos mahuman ni Juan ang iya sinulatan, nasapwan mga ginatos ka kilometro gikan sa Egipto. Nagapakita lamang ini nga ang inspirado nga mga sinulatan sang mga Cristiano sa malayo nga mga duog, bag-o pa nga mga kopya.

Ang pagkalapnag sang Pulong sang Dios nakabulig man agod makalampuwas ini sa sulod sang ginatos ka tuig pagligad sang panahon ni Cristo. Halimbawa, sang pamanagbanag sang Pebrero 23 tuig 303 C.E., ang report nagsiling nga ginatan-aw ni Emperador Diocletian sang Roma ang iya mga soldado nga nagapangrungkab sang mga puertahan sang simbahan kag ginapanutdan ang mga kopya sang Biblia. Naghunahuna si Diocletian nga mapapas niya ang Cristianismo kon madula niya ang sagrado nga sinulatan sini. Pagkadason nga adlaw, nagmando sia sa bug-os nga Emperyo sang Roma nga tutdan sa publiko ang tanan nga kopya sang Biblia. Apang, ang iban nga mga kopya nakalusot kag ginpadamo pa. Sa pagkamatuod,  ang duha ka kopya sang dalagku nga seksion sang Biblia sa Griego, nga ayhan ginhimo wala madugay pagkatapos sang paghingabot ni Diocletian nakalampuwas, tubtob karon. Ang isa ka kopya yara sa Roma, kag ang isa pa gid yara sa British Library sa London, Inglaterra.

Bisan wala pa masapwan ang orihinal nga mga manuskrito sang Biblia, ang linibo ka ginsulat sang kamot nga mga kopya sang bug-os nga Biblia ukon mga bahin sini nakalampuwas tubtob karon. Ang pila ka kopya sini daan na gid. Nagbag-o bala ang mensahe sang orihinal nga sinulatan sang ginkopya ini? Ang iskolar nga si W. H. Green nagsiling tuhoy sa Hebreong Kasulatan: “Indi gid maduhaduhaan nga ini lamang ang dumaan nga sinulatan nga ginliton sing sibu.” Tuhoy sa Cristianong Griegong Kasulatan, si Sir Frederic Kenyon, isa kilala nga eksperto sa mga manuskrito sang Biblia nagsulat: “Diutay lang gid ang antad kon ipaanggid ang petsa sang orihinal nga sinulatan kag ang petsa sang pinakadaan nga ebidensia karon, amo nga wala na gid sing rason sa pagduhaduha nga ang kasulatan nga nakalab-ot sa aton karon halos pareho lang sa orihinal. Ang pagkamasaligan kag ang pagkamaminatud-on sang mga tulun-an sang Daan nga Testamento napamatud-an na.” Nagsiling pa sia: “Indi pagpasobra ang pagsiling nga natipigan ang kaundan sang Biblia. . . . Indi ini masiling sa bisan ano nga dumaan nga libro sa kalibutan.”

Pagbadbad sa Biblia

Ang Biblia matigayon na sa madamo nga lenguahe kag amo ini ang ikaduha nga rason kon ngaa nangin pinakabantog ini nga libro. Nahisanto ini sa katuyuan sang Dios nga ang katawhan sang tanan nga kapungsuran kag hambal magkilala kag magsimba sa iya “sa espiritu kag kamatooran.”—Juan 4:23, 24; Miqueas 4:2.

Ang una nga badbad sang Hebreo nga Kasulatan amo ang Griego nga Septuagint. Nakompleto ini mga duha ka siglo antes sang ministeryo ni Jesus diri sa duta kag ginhimo para sa mga Judiyo nga nagahambal sing Griego kag nagapuyo sa gua sang Palestina. Sang nakompleto na ang bug-os nga Biblia, lakip ang Cristianong Griegong Kasulatan, ginbadbad ini sa madamo nga lenguahe sa sulod sang pila ka siglo. Apang sang ulihi, tuhay gid ang ginhimo sang mga hari kag bisan sang mga pari nga amo kuntani ang manikasog agod matigayon sang katawhan ang Biblia. Gintinguhaan nila nga magpabilin ang ila mga sumilimba sa espirituwal nga kadulom paagi sa indi pagtugot nga mabadbad ang Pulong sang Dios sa mga lenguahe nga mahangpan sang mga tawo.

Sa tion sang pagpamatok sang Simbahan kag Gobierno, ginrisgo sang maisog nga mga tawo ang ila kabuhi agod mabadbad ang Biblia sa lenguahe sang mga katawhan. Halimbawa, sang 1530, ang taga-Inglaterra kag gin-edukar sa Oxford nga si William Tyndale naghimo sing isa ka edisyon sang Pentateuko, ukon una nga lima ka tulun-an sang Hebreong Kasulatan. Walay sapayan sang daku nga pagpamatok, sia ang una nga nagbadbad sang Biblia sing direkta gikan sa Hebreo pakadto sa Ingles. Si Tyndale man ang una nga manugbadbad nga Ingles nga nagamit sang ngalan nga Jehova. Sang ginabadbad sang iskolar sa Biblia nga si Casiodoro de Reina ang isa sa una nga Espanyol nga mga Biblia, luyag sia patyon sang Katoliko nga mga manugpamatok. Naglakbay sia pakadto sa Inglaterra, Alemanya, Pransia, Holland, kag Switzerland agod makompleto ang iya pagbadbad. *

Sa karon, padayon nga ginabadbad ang Biblia sa madamo nga lenguahe, kag minilyon pa ka kopya ang ginabalhag. Ang paglampuwas sini kag nangin ang pinakabantog nga libro nagapamatuod sa inspirado sang Dios nga pinamulong ni apostol Pedro: “Nagakalaya ang hilamon, kag nagakapulak ang bulak, apang ang polong sang Ginoo nagapadayon sa gihapon.”—1 Pedro 1:24, 25.

[Nota]

 [Kahon/Retrato sa pahina 14]

ANO NGA BADBAD ANG DAPAT KO BASAHON?

Sa madamo nga lenguahe, ang Biblia ginbadbad sa nanuhaytuhay nga paagi. Ang iban nga badbad naggamit sing mabudlay kag dumaan nga lenguahe. Sa baylo nga tipigan nga sibu ang Biblia, ang iban naggamit sing mas madali mahangpan nga mga tinaga. Ang iban naggamit gihapon sing literal nga paagi ukon halos tinaga por tinaga nga pagbadbad.

Ang Ingles nga edisyon sang New World Translation of the Holy Scriptures, nga ginbalhag sang mga Saksi ni Jehova, ginbadbad sing direkta gikan sa orihinal nga lenguahe sang wala magpakilala nga komite. Nian, amo ini nga bersion ang ginbasihan sa pagbadbad padulong sa 60 pa ka lenguahe. Apang, masami nga ginbinagbinag sang mga manugbadbad sa sini nga mga lenguahe ang orihinal gid nga sinulatan. Kon posible nga indi mabag-o ang kahulugan, literal nga ginbadbad sang New World Translation ang orihinal nga sinulatan. Ginpanikasugan sang mga manugbadbad sini nga mahangpan sang mga bumalasa karon ang Biblia subong nga nahangpan anay sang mga bumalasa ang Biblia sang ginasulat pa lang ini.

Agod mahibaluan kon bala sibu kag wala naimpluwensiahan sang personal nga pagtuluuhan ang isa ka badbad sang Biblia, gin-usisa sang pila ka sampaton sa lenguahe ang moderno nga mga badbad lakip ang New World Translation. Isa sa ila amo si Jason David BeDuhn, isa ka kaupod nga propesor sang mga pagtuon sa relihion sang Northern Arizona University sa Estados Unidos. Sang tuig 2003, ginbalhag niya ang 200 ka pahina nga resulta sang pag-usisa sa siam ka “Biblia nga ginagamit pirme sang mga tawo nga nagahambal sing Ingles.” * Gin-usisa niya ang pila ka kontrobersial nga mga teksto sang Kasulatan, kay “mahimo nga naapektuhan ini sang personal nga pagtuluuhan sang manugbadbad.” Ginkumparar niya kon paano ang isa ka teksto sa Griego nga sinulatan ginbadbad sa Ingles nga badbad, kag gin-usisa niya kon bala ginbag-o ang kahulugan. Ano ang iya komento?

Nagsiling si BeDuhn nga suno sa publiko kag sa madamo nga mga iskolar sang Biblia, ang rason kon ngaa tuhay ang mga badbad sang New World Translation (NW) amo ang tuhay nga pagtuluuhan sang mga manugbadbad sini. Apang, nagsiling sia: “Ang masami nga rason kon ngaa tuhay ang badbad sang NW amo nga mas sibu ini subong isa ka literal kag ginhimo sing mahalungon nga badbad.” Bisan pa indi ugyon si BeDuhn sa pila ka bersikulo sang New World Translation, nagsiling sia nga amo ini ang “pinakasibu sa tanan sang ginkumparar ang nanuhaytuhay nga mga badbad.” Gintawag niya ini nga “talalupangdon kaayo” nga badbad.

Amo man sini ang ginsiling sang isa ka Hebreo nga iskolar sa Israel nga si Dr. Benjamin Kedar tuhoy sa New World Translation. Sang tuig 1989 nagsiling sia: “Ginapakita sini nga hinimuan ang bunayag nga panikasog agod mahangpan ang sinulatan sing sibu tubtob posible. . . . Wala ko gid makita sa New World Translation ang bisan ano nga pagtinguha nga isal-ot ang personal nga pagtuluuhan sa tuyo nga bag-uhon ang kahulugan sang sinulatan.”

Pamangkuta ang imo kaugalingon: ‘Ngaa ginabasa ko ang Biblia? Luyag ko bala ang mahapos basahon nga badbad bisan pa indi sibu? Ukon luyag ko bala basahon ang badbad nga mas nagaanggid sa orihinal nga Biblia?’ (2 Pedro 1:20, 21) Kon ano man nga badbad ang imo pilion, depende ini sa kon ano ang imo katuyuan sa pagbasa sing Biblia.

[Nota]

[Retrato]

Ang “New World Translation of the Holy Scriptures” mabasa sa madamo nga lenguahe

[Retrato sa pahina 12, 13]

Masoretiko nga mga manuskrito

[Retrato sa pahina 13]

Isa ka pidaso nga nagasambit sang Lucas 12:7, “. . . Dili kamo mahadluk; mahal pa kamo sa madamung magamay nga pispis”

[Credit Lines sang retrato sa pahina 13]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin