Kunnasi nga Naprotektan i Biblia Adde ta Tiempo Tam?

Makagi nga tadday nga milagro nga naprotektan i Biblia adde ta kaggawattam anna mabibbig tam paga yatun sangawe. Nabalin nga netura i Biblia maturu tu 1,900 dagun ngana i nappasa. Netura yatun ta materiales nga mabi laman nga madaral gitta na papel nga napadday ta papiro anna tabbi na ayam. Pilippiga ngana laman gapa nga totolay i maguvovug ta lengguahe nga neyusa ta orihinal nga niketura na Biblia. Fuera paga tatun, pinurueban gapa nga pawanan na makapangngua nga totolay gitta na emperador anna relihioso ira nga lider i Biblia.

KUNNASI nga naprotektan i Biblia ta pappasa na aru nga dagun? Ngatta yatun i pinakapopular nga libru? Ammuattam i dua nga rason.

Naprotektan Megafu ta Aru i Kopia

Prinotektan na Israelita ira i orihinal ira nga naluku nga pabbibbigan na ollu ira nga teksto ta Biblia tapus namadday ira tu aru nga kopia natun. Angngariganna, nedog ta patul ira na Israel nga mawag tu iturada ta tadday nga libru “i kopia naw nga Dob nga ipappappan na pari ira nga Levita.”​—Deuteronomio 17:18.

Kakayà na aru nga Israelita nga bibbigan i Katurakan megafu ta ammuda nga Uvovug na Dios yatun. Yayya nga magimmugug danuri nasanay tu mapia nga eskriba ta pakkopia ta teksto ira. Tadday tatun si Ezra. Nagalan yayya nga ‘gumakkopia anna malalaki ta Dob ni Moises, nga niyawa ni Jehova nga Dios na Israel.’ (Ezra 7:6) Kinopia na Masorete ira i Hebreo nga Katurakan onu i “Dana nga Pakkasinabban” ta nallatanan na meka-annam anna mekamafulu siglo C.E. Biniladda paga lagu i letra ira na teksto tapenu ari ira makkamali. Nasiguradu na kunnatun kametikuloso nga pakkopia nga awan tu mali na nakopia nga teksto anna naprotektan mismu i Biblia maski nu pinurueban na kumokkontra ira nga daralan yatun.

Angngariganna, turi ta 168 B.C.E., pinurueban nga daralan na mammaguray na Siria nga si Antiochus IV i ngamin nga kopia na Hebreo nga Katurakan nga maleganna ta interu nga Palestina. Kunnaw i kagian na tadday nga libru meyannung ta historia na Judio ira: “Pisilan anna tuggiadda i maski anni nga naluku nga pabbibbigan na dob nga malegadda.” Kunnaw gapa i kagian na The Jewish Encyclopedia: “Istrikto i pangipatuppal na ofisial ira taw nga dorob nga daralan i ngamin nga naluku nga pabbibbigan . . . I maski sinni nga egga i sagradu nga libruna . . . ay patayadda.” Ngem naprotektan na Judio ira ta Palestina anna danuri maddian ta tanakuan ira nga lugar i kopia ira na Katurakan.

Ari nga nabbayag kabalin nga napadday na gumattura ira i Cristiano nga Griego nga Katurakan onu i “Bagu nga Pakkasinabban,” nawwara i kopia ira na nainspiran ira nga turada, profesiya, anna report ira meyannung ta historia. Angngariganna, nitura ni Juan i Evangheliona ta Efeso onu aranni tatun. Ngem ari nabbayag, nalegan i kopia na baddi nga parte natun nga libru ta Ehipto nga ginatu nga kilometro i karayyuna ta Efeso. Kakkagian gapa na eksperto ira nga napadday yatun nga kopia awan paga tu 50 nga dagun kabalin nga netura ni Juan i Evangheliona. Ipasingan natun nga nadiskubreda nga maski nu arayyu i dian na Cristiano ira egga i kopiada ta nainspiran ira nga teksto ari nabbayag kabalin nga netura yatun.

Aru nga siglo kabalin nga nattolay si Cristo ta davvun, naprotektan lagapa i Uvovug na Dios megafu ta aru nga totolay i egga i kopia natun. Angngariganna, ta ummumma na Pebrero 23, 303 C.E., pinagurayan laman na Romano nga Emperador nga si Diocletian i suddaluna ira turi ta zinaralda i puerta ira na simbahan tapus sinuggida i kopia ira na Katurakan. Abbo ni Diocletian nga mapawanna i Cristianismo nu daralanna i sagradu ira nga tura. Tapus ta kommananna, nidogna ta interu nga Imperio na Roma nga matuggi ta publiko i ngamin nga kopia na Biblia. Ngem naprotektan i karuan nga kopia na Biblia anna nakopia uli danatun. Kakuruganna, naprotektan adde sangawe i darakal nga parte na dua nga kopia na Griego nga Biblia nga awayyana tu napadday ari nabbayag kabalin na pameppersigi ni Diocletian. Egga ta Roma i tadday, anna egga gapa ta British Library ta London, England i tadday.

Maski nu awan paga tu nalegan nga orihinal nga manuskrito ira na Biblia, naprotektan lagapa adde ta tiempo tam i rinivu nga kopia na interu nga Biblia onu i parte natun nga manu-mano nga nakopia. Dadana ngana i karuan tatun. Ngem noli kari i mensahe na orihinal ira nga teksto turi ta nakopia yatun? Kunnaw i kagian na iskolar nga si W. H. Green meyannung ta Hebreo nga Katurakan: “Fustu laman nga ikagi tam nga awan ngana tu tanakuan nga netura gari i kuruga eksakto i nekakopiana.” Nakkomento gapa i tadday nga eksperto ta manuskrito ira na Biblia nga si Sir Frederic Kenyon meyannung ta Cristiano nga Griego nga Katurakan. Kinagina nga napadday i dadana ira nga kopia na Katurakan nga egga paga ta kaggawattam piga nga dagun laman kabalin nga netura i orihinal ira nga manuskrito na Biblia. Kinagina paga nga makasiguradu ittam nga fustu i Biblia nga egga nittam anna ari ittam tu kunnatun kasiguradu ta tanakuan ira nga libru gari.

Transleysion na Biblia

I mekadua nga rason nu ngatta pinakapopular nga libru i Biblia ay megafu ta netransleyt yatun ta aru nga lengguahe. Mekunnay yatun ta gakkag na Dios nga makannammuan anna dayawan yayya na totolay ta ngamin nga nasion anna paguvovug ‘ta espiritu anna kakurug.’—Juan 4:23, 24; Mikias 4:2.

I Septuagint i ollu nga transleysion na Hebreo nga Katurakan ta Griego nga lengguahe. Napadday yatun para ta Judio ira nga maguvovug tu Griego nga maddian ta lawan na Palestina. Nakumpleto yatun maggi dua nga siglo nige na ministerio ni Jesus taw ta davvun. Netransleyt ta aru nga lengguahe i interu nga Biblia, nelagum ngana tatun i Cristiano nga Griego nga Katurakan piga nga siglo laman kabalin nga nakumpleto yatun. Turi kua, responsibilidad na patul ira anna na papari nga iyadde i Biblia ta totolay. Ngem ariadda kingngua yatun. Ginammada i maski sinni nga mangitransleyt tu Biblia ta lengguahe ira nga gagangay nga meyusu-usa megafu ta manakida nga makannammuan na totolay i kinakurug meyannung ta Dios.

Pinappeligro na magutu nga lallaki i inangoda turi ta nitransleytda i Biblia ta lengguahe na magaru maski nu mekontra yatun ta Simbahan anna Estado. Angngariganna, tagga ta 1530, pinadday na taga-England nga si William Tyndale nga naggigiammu ta Oxford i edision na Pentateuch, i ollu nga lima nga libru na Hebreo nga Katurakan. Maski nu aru i kumokkontra, yayya i ollu nga direkta nga nakapattransleyt tu Hebreo nga Biblia ta English. Yayya gapa i ollu nga English transleytor nga nangusa ta ngagan nga Jehova. Kanayun gapa nga mappeligro i Spanish nga iskolar na Biblia nga si Casiodoro de Reina megafu ta kayà yayya nga patayan na Katoliko ira nga mameppersigi nisa turi ta paddayanna i ollu nga transleysion na Biblia ta Spanish. Nabbiahe yayya ta England, Germany, France, Holland, anna ta Switzerland durante nga balinanna i transleysionna. *

Sangawe, metattransleyt lagapa i Biblia ta aru nga lengguahe anna minillion nga kopia i mepuppublisa. Megafu ta naprotektan i Biblia anna yatun ngana i pinakapopular nga libru, pakurugan danatun yaw nga kinagi ni apostol Pedro: “Mallelay i kaddo anna matatta i lappaw na, ngem i uvovug na Yafu ay mannanayun adde noka.”​—1 Pedro 1:24, 25.

[Footnote]

 [Kahon/​Letratu]

ANNI NGA TRANSLEYSION I BIBBIGAKKU?

Aru nga lengguahe i egga i nadduruma nga transleysiodda ta Biblia. Egga transleysion ira nga mangusa tu lengguahe nga mariga matindian anna dadana ngana. Egga gapa karuan nga sobra nga pinasimpleda i transleysiodda tapenu mabi nga bibbigan maski nu ari ngana tu fustu yatun. Egga gapa karuan nga literal i transleysiodda anna maggi pinatuttuladda i kada uvovug.

Nipublisa na Saksi ira ni Jehova i English nga edision na New World Translation of the Holy Scriptures. Tadday nga komite i direkta nga nangitransleyt tatun maggafu ta orihinal ira nga lengguahe anna ari nga nepakannammu nu sinni ira. Yatun gapa nga bersion i primeru nga neyusa tapenu metransleyt i Biblia ta 60 paga nga lengguahe. Ngem memmugug lagapa nga nikumpara danatun nga transleytor i transleysiodda ta teksto na orihinal nga lengguahe. Gakkag na New World Translation nga itransleyt i teksto na orihinal nga lengguahe tu literal adde ta posible yatun, basta ari nga manguli i kebalinanna. Kukukuan na transleytor ira i adde na mawayyada tapenu mabi nga matindian na mabbibbig ira sangawe i Biblia nu kunnasi nga mabi gapa nga matindian na mabbibbig ira ta tiempo na Biblia i orihinal nga teksto.

Ginigiammu na karuan nga eksperto ta lengguahe i moderno nga transleysion ira na Biblia, nelagum ngana i New World Translation. Iningadda nu anni ira i angngarigan na transleysion nga ari tu fustu anna egga i paniganna. Tadday tatun nga iskolar si Jason David BeDuhn, associate professor na paggigiammu tu relihion ta Northern Arizona University ta United States. Ta 2003, nipublisana i 200-pahina nga libru nu sitaw ginigiammuna i siam nga “Biblia ira nga pinaka-usan na totolay nga maguvovug tu English.” * Kasali ta ginigiammuna i aru nga teksto ta Biblia nga ari makkara-anugu i iskolar ira nu kunnasi nga metransleyt. Tatun gare nga masingan nu kunnasi nga mafektan i transleysion megafu ta posible nga egga i paniganna. Ta kada teksto, nikumparana i English ira nga transleysion na Biblia ta Griego nga teksto, tapus ininganna nu egga i intension nga ulian i kebalinanna megafu ta egga i panigan na transleysiodda. Anni i konklusionna?

Kinagi ni BeDuhn nga nonopan na totolay anna na aru nga iskolar na Biblia nga egga ira i neruman na transleysion na New World Translation (NW) megafu ta panigan na transleytor ira i relihiodda. Ngem kinagina: “Magaru tatun ira nga nadduman ay megafu ta mas eksakto i NW, tapus literal anna memmugug i niketransleytna.” Egga ira i parte na New World Translation nga ari umanugu si BeDuhn ngem kinagina nga yaw nga bersion i “mallawan tu pinaka-eksakto ta transleysion ira nga nekumpara.” Inagalanna yatun nga transleysion nga “talaga makakkasta.”

Kunnatun gapa i komento ni Dr. Benjamin Kedar, tadday nga Hebreo nga iskolar ta Israel meyannung ta New World Translation. Ta 1989, kinagina: “Masingan taw nga transleysion i napafutuan nga appursigi nga matindian tu mapia i pinaka-eksakto adde ta posible nga kebalinan na teksto. . . . Awan paga tu nasingakku ta New World Translation tu maski anni nga nanguli nga ideya kumpara ta orihinal nga teksto megafu ta egga i paniganna.”

Iyavu mu ta baggim: ‘Anni i gakkag ku ta pabbibbig tu Biblia? Kayà ku kari yuri i mabi nga matindian ngem ari kuruga fustu? Onu kayà ku nga bibbigan yuri i transleysion nga pinaka-aranni i kebalinanna ta orihinal nga teksto?’ (2 Pedro 1:20, 21) Nakadepende ta gakkag mu i piliammu nga transleysion.

[Footnote]

[Letratu]

Mabibbig ngana ta aru nga lengguahe i “New World Translation of the Holy Scriptures”

[Letratu]

 Manuskrito ira nga Masoretiko

[Letratu]

Parte na manuskrito nga kabibbigan ta Lucas 12:7, “. . . ari kamu nga maganassing, ta mangina kamu anne ta napakaru nga mammanu na balay”

[Letratu Credit Line]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin