Te Vaianga Mai te Pipiria Kia Tatou

Te vai ua anga o te Pipiria ma te kino kore e tae mai ki to tatou tuatau nei e mea umere tikai. Kua oti te tataanga o tei reira tere atu i tetai 1,900 mataiti i topa. Kua rekotiia ki runga i te au apinga pe ua​—⁠e peapa maaniia ki te raupo e te kiri maaniia ki te pakiri manu​—⁠e te tataanga mua tikai tei roto i te au reo e iti ua te tangata e tuatua ana i te reira i teia tuatau. Pera katoa, te au tangata mana, mei te au emepera ki te au arataki akonoanga, kua tauta pakari tikai i te takore takiri i te Pipiria.

AKAPEEA teia angaanga umere i vai ua mai ei no tetai tuatau roa e i riro mai ei ei puka rongonui na te tangata? E akamanako ana e rua ua tumu.

Kopianga Maata Tei Paruru i te Tataanga

Te au tiaki o te au tataanga mua o te Pipiria, ko te ngati Iseraela, tei paruru meitaki i te au pokaikai mua tikai e tei maani kia maata te au kopianga. Ei akatauanga, kua akakiteia ki te au ariki o Iseraela, kia tata “i teianei ture nana uaorai ki roto i tetai buka, no roto i te buka ture, e vaoo i te kau taunga ra i te ngati Levi ra.”​—⁠Deuteronomi 17:⁠18.

Manganui te ngati Iseraela e inangaro ana i te tatau i te Tuatua Tapu, i te ariki anga i te reira e e Tuatua na te Atua. No reira, i te kopianga i te tataanga kua rave te au tata tuatua tereni pakariia i tei reira ma te akono meitaki tikai. Ko Ezera tetai tata tuatua mataku i te Atua kua taikuia mai aia ei “tata tuatua karape i te ture a Mose, i o maiia mai e te Atua o Iseraela e Iehova.” (Ezera 7:⁠6) Te au Matorete, tei kopi i te au Tuatua Tapu Ebera, me kore i te “Koreromotu Taito,” i rotopu i te ono e te ngauru anere mataiti T.N., e tare ana ratou i te au ara reta i roto i te tataanga kia kore e tarevake. Ko taua kopianga mako tikai kua tauturu i te akapapu i te tu tika o te tataanga e te vai ua mai anga o te Pipiria uaorai noatu te pakari e te putuputu i te tautaanga a te au enemi kia akakore i te reira.

Ei akaraanga, i te mataiti 168 M.T.N., kua timata te tutara o Suria ko Antiochus IV i te akakore i te au kopi pouroa o te au Tuatua Tapu Ebera tana i kite mai i roto ia Paretaina. Kua akakite tetai tuatua enua ngati Iuda e: “Ko tetai ua atu pokaikai o te ture ta ratou i kite mai kua aeae ratou e kua tau ki te ai.” Kua karanga The Jewish Encyclopedia e: “Ko te au opita tei ikiia ei rave i teia au akaueanga kua rave i te reira ma te kino tikai . . . Ko te tu anga i te puka tapu . . . kua akautungaia ki te mate.” Inara kua vai ua rai te au kopi o te Tuatua Tapu i roto i te ngati Iuda i Paretaina e i te aronga e noo ra i tetai au enua ke.

I muri ua ake i te akaotianga te aronga tata o te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano, me kore te “Koreromotu Ou,” i ta ratou angaanga, kua maata takiri atu te au kopi o ta ratou au reta akauruia, te au totou, e te au papaanga tuatua enua. Ei akatauanga, kua tata a Ioane i tana Evangeria i roto me kore vaitata atu ki Ephesia. Inara, tetai ngai o taua Evangeria ra, e tuanga no te kopi tei karanga tetai aronga kite e kua maaniia i raro mai i te 50 mataiti i muri ake i tana tataanga, kua kiteaia mai e anere ua atu kiro mita te mamao i Aiphiti. Na tera kitea anga i akaari mai e ko te au Kerititiano i roto i te au enua mamao, e au kopi ta ratou no te au tataanga akauruia o te reira tuatau.

Na te tua anga maata katoa i te Tuatua a te Atua, i tauturu i te reira kia vai ua rai no te au anere mataiti i muri ake i te tuatau o Karaiti. Ei akaraanga, i te maiata o te popongi o Peperuare ra 23 i te mataiti 303 T.N., kua ripotiia mai te Emepera Roma ko Diocletian i te akarakaraanga i tona au vaeau e vavai ra i te au ngutupa o tetai are pure ki raro e te tau anga i te au kopi o te Tuatua Tapu ki te ai. Kua manako a Diocletian e ka rauka iaia i te takore takiri i te akonoanga Kerititiano na te akakoreanga i ta ratou au tataanga tapu. Te ra i muri mai, kua akaue aia i roto i te Patireia Roma, kia taunaia te au kopi katoatoa o te Pipiria ki mua i te papuriki. Inara, kua vai rai  tetai au kopi, e kua nenei akaouia. Te tika ra e, e au tuanga mamaata to nga kopi e rua o te Pipiria Ereni, tei maaniia penei i muri ua ake i ta Diocletian takinokinoanga, te vai nei rai i teia tuatau. Tei Roma tetai; ko tetai mai, tei roto i te Runanga Puka o Peritane i London, Engarani.

Noatu e kare e au tataanga Pipiria mua tikai i kiteaia ake, tauatini ua atu kopi o te Pipiria katoa tei tata rima uaia me kore e au tuanga no te reira, te vai nei rai i to tatou tuatau. Tetai pae o te reira e mea taito tikai. Kua taui ainei te karere i roto te au tataanga mua tikai i te kopiangaia te reira? Kua tuatua te tangata apii a W. H. Green no runga i te au Tuatua Tapu Ebera e: “Ka tau ua kia tuatuaia e kare tetai ua atu angaanga taito i aite mei teia i te orongaia mai anga ma te tika tikai.” No runga i te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano, kua tata tetai tangata mana taoonga rongonui no runga i te au tataanga Pipiria, ko Sir Frederic Kenyon e: “Ko te va i rotopu i te papaanga mua tikai e te akapapuanga taito e vai nei rai e mea meangiti roa i te akamanako atu, e ko te tumu openga no tetai ua atu tu ekokoanga e kua tae mai te maataanga o te Tuatua Tapu kia tatou ma te taui koreia mei to ratou tataia anga, kua kore te reira i teianei. Ko te tu tika tikai e te tu tiratiratu o te au puka o te Koreromotu Ou ka tau kia karangaia e kua akamou meitakiia.” Kua akakite katoa aia e: “Ka rauka kia akapapu pakariia atu e ko te tataanga o te tuatua o te Pipiria te vai meitaki ua nei rai. . . . Kare teia e rauka kia tuatuaia no etai ua atu puka taito i roto i te ao nei.”

Urianga Pipiria

Ko te rua o te tumu maata tei tauturu i te akariro i te Pipiria ei puka rongonui na te tangata koia oki ko te rauka anga i roto i te au reo e manganui. Kua rotai teia tumu ki to te Atua akakoroanga no te au tangata o te pa enua ravarai e te au reo, kia kite e kia akamori iaia “ma te vaerua e te tuatua-mou.”​—⁠Ioane 4:​23, 24; Mika 4:⁠2.

Ko te urianga mua o te au Tuatua Tapu Ebera tei kiteaia ko te Septuagint i roto i te reo Ereni. I akapapaia na te ngati Iuda tuatua Ereni e noo ra i vao ia Paretaina e kua akaotiia mei tetai rua anere mataiti i mua ake i ta Iesu angaanga orometua i te enua nei. Kua uriia te Pipiria katoa, kapiti mai te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano, ki roto i te au reo e manganui i roto ua i etai au anere mataiti i te akaotiia anga. Inara i muri mai, kua rave te au ariki e te au taunga te ka riro tikai ei mana ririnui i te apai i te Pipiria ki o te tangata ra, i tetai mea ke takiri. Kua tauta ratou i te tapu i ta ratou au anana ki roto i te poiri pae vaerua na te kore anga e akatika kia uriia te Tuatua a te Atua ki roto i te au reo matauia.

I te patoianga i te Akonoanga e te Kavamani, kua tuku tetai aronga tangata mataku kore i to ratou oraanga ki roto i te mate i te uri i te Pipiria ki roto i te reo o te tangata. Ei akaraanga, i te mataiti 1530, ko William Tyndale, e tangata Peritane, apiiia ki Oxford, kua tata i tetai urianga no te Penetatuku, te au puka mua e rima o te au Tuatua Tapu Ebera. Noatu te maata i te patoianga, kua riro mai aia ko te tangata mua tei uri i te Pipiria mei te Epera ki roto tika i te reo Papaa. Ko Tyndale katoa te tangata uri reo Papaa mua tei taangaanga i te ingoa o Iehova. Te tangata apii Pipiria Paniora ko Casiodoro de Reina kua taii putuputu ki roto i te kino o te mate mei te au Katorika takinokino, iaia e angaanga ra ki runga i tetai urianga reo Paniora mua o te Pipiria. Kua teretere atu aia ki Engarani, Tiamani, Varani, Orani, e Tuiterani iaia e angaanga ra i te akaoti i tana urianga. *

I teia tuatau te uriia nei rai te Pipiria ki roto i te au reo e manganui, e e mirioni ua atu au kopi e neneiia ana. Te akatutu maira tona vai ua anga kia riro mai ei puka rongonui roa atu na te tangata i te tuatua mou a te apotetoro ko Petero tei akauruia kia tuatua e: “E marō te ngangaere, e topa oki te tiare ki raro: Kareka te tuatua a Iehova ra, e tu ïa e rimua.”​—⁠1 Petero 1:​24, 25.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

 [Pia/​Au Tutu i te kapi 14]

TEEA URIANGA TAKU KA TATAU?

Manganui te reo e maata ua atu ta ratou urianga no te Pipiria. Te taangaanga ra tetai au urianga i te reo taito ngata. Tetai atu kare e aru ana i te tika, e au urianga tapotoia tei akakoroia kia mama i te tatauanga kare e no te tu tika tikai. E ko etai atu i reira te tika ra, vaitata rai e e urianga i te kupu tataki tai ra.

Te urianga reo Papaa o te New World Translation of the Holy Scriptures, tei neneiia e te Au Kite o Iehova, kua akapapa tika ia mei te au reo mua tikai e tetai kumiti kare e ingoa i akakiteia mai. Ko teia urianga, i reira, te tataanga mua tei taangaangaia no te au urianga ki roto mei tetai 60 reo ke atu. Inara, kua rave te au uri reo i roto i taua au reo ke ra, i te au akaaiteanga maata e manganui ki te reo mua tikai o te tataanga. Ko te New World Translation te akakoro ra i tetai urianga tika o te tataanga i roto i te reo mua tikai me kare taua tataanga ra e uuna i tana aiteanga. Te kimi ra te au uri reo kia marama te aronga tatau i te Pipiria i teia tuatau mei tei maramaia e te aronga tatau i te tataanga mua tikai i te tuatau Pipiria.

Kua akarakara ana tetai aronga kite i te reo, i te au urianga Pipiria o teia tuatau​—⁠kapitiia mai te New World Translation​—⁠no te au akaraanga o te tarevake e te tu papakitai. Ko tetai o taua aronga apii ra ko Jason David BeDuhn, e tauturu poropeta no te apii akonoanga i ko i te Apii Teitei i te Tua Tokerau o Arizona i Marike. I te mataiti 2003 kua nenei aia i tetai ripoti e 200 kapi no e iva o “te au Pipiria e taangaanga maataia ra i roto i te ao tuatua Papaa.” * Kua akarakara tana ripoti i tetai au tuanga o te Pipiria e taumaroia ra, ko tera oki te au ngai ka riro te “tu papakitai i te tamanamanata i te urianga.” No te tuanga takitai, kua akaaite aia i te tataanga Ereni ki te urianga takitai i te reo Papaa, e kua akara aia i te urianga tu papakitai no te au tautaanga kia taui i te aiteanga. Eaa tana i kite mai?

Kua akakite mai a BeDuhn e, ko te papuriki e te aronga apii Pipiria e manganui te manako ra e ko te tumu no te au tuke i roto i te New World Translation (NW) no runga i te tu papakitai o te akonoanga a te aronga uri reo. Inara, i nana ai: “Ko te maataanga o te au tuke no te maata rava atu o te tu tika tikai o te NW ei urianga tika, tei aru meitaki i te aiteanga.” Noatu e kare a BeDuhn i akatika ana i tetai au tuanga o te New World Translation, kua karanga aia e ko teia urianga “te akaari maira ko te urianga tika rava atu me akaaite ia atu.” Kua kapiki aia i te reira e e urianga “meitaki maata tikai.”

Kua tuatua katoa a Dr. Benjamin Kedar, e tangata apii Epera i Iseraela, i tetai tuatua aite atu ki tera no runga i te New World Translation. I te mataiti 1989 kua tuatua aia e: “Te akaata ra teia angaanga i tetai rave anga tiratiratu kia rauka mai tetai maramaanga o te tata anga tika tikai. . . . Kare rava aku tu papakitai i kite ana i roto i te New World Translation, no te inangaro i te tatau i tetai atu mea ke i te mea kare ia i roto.”

E ui kia koe uaorai e: ‘Eaa toku akakoroanga i tatau ei i te Pipiria? Te inangaro ainei au kia mama ua te tatauanga ma te manako kore atu i te tu tika tikai? Me kore ka inangaro ainei au i te tatau i te au manako te akaata tika tikai maira i te tataanga mua akauruia ka rauka?’ (2 Petero 1:​20, 21) Na toou akakoroanga e akakeu i taau urianga ka iki.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu]

Ka rauka te “New World Translation of the Holy Scriptures” i roto i te au reo e manganui

[Tutu i te kapi 12, 13]

Au tataanga Matorete

[Tutu i te kapi 13]

E ngai no Luka 12:7, “ . . . auraka mari kotou e mataku: e maata to kotou meitaki i to te au manu rikiriki”

[Au Akameitakianga no te Tutu i te kapi 13]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin