Naga-Internet nga Kabataan​—Kon Ano ang Mahimo sang mga Ginikanan

SUBONG ginikanan, diin ang imo ginakahadlukan, ang mahibaluan mo nga ang imo anak may yabi sang inyo salakyan ukon nagapagusto lang sia gamit sing Internet? Pareho ini nga may pila ka katalagman, gani dapat mangin responsable ang isa sa paggamit sini. Indi tubtob san-o mapunggan sang mga ginikanan ang ila kabataan sa pagmaneho, apang sarang nila mapat-od nga makatuon sila sing maayo. Amo man sini ang ginahimo sang madamo nga ginikanan kon tuhoy sa paggamit sing Internet. Makabulig ang masunod nga mga prinsipio sa Biblia.

“Ang tagsa ka mahalongon nga tawo nagapangabudlay nga may ihibalo.” (Hulubaton 13:16) Ang mga ginikanan nga may bata nga naga-internet dapat may diutay nga nahibaluan sa Internet kag kon ano ang ginahimo sang ila kabataan kon naga-instant messaging, kon nagabasa sang mga Web page, ukon kon naga-internet sa pila pa ka rason. “Indi magsiling nga tigulang ka na ukon wala sing namang-an,” siling ni Marshay nga may duha ka kabataan. “Indi magpaulihi sa teknolohiya.”

‘Butangi sing barandilya ang atop sang imo balay. Dayon wala ka sing salabton kon may mahulog kag mapatay.’ (Deuteronomio 22:8, Maayong Balita) Ang mga nagaaman sing Internet service kag mga software program mahimo makabulig sa mga ginikanan nga butangan sing “barandilya” ang Internet agod indi makasulod ang makahalalit nga mga pop-up ukon impormasyon kag indi sila makakadto sa makahalalit nga mga site. Ang pila gani ka program sa kompyuter makapugong pa sa mga kabataan nga ihatag ang personal nga impormasyon subong sang ila ngalan kag adres. Apang dapat mahibaluan nga ang mga filter puede man malutsan. Subong man, madamo sang mas gulanggulang nga kabataan nga eksperto sa kompyuter ang makahibalo maglusot sa mga block kag filter.

“Ang nagapain sang iya kaugalingon nagapangita sang iya kaugalingon nga handum kag nagapakig-away sa tanan nga maayo nga kaalam.” (Hulubaton 18:1) Ginapakita sang isa ka pagtuon sa United Kingdom nga halos 1 sa 5 ka pamatan-on nga nagapangidaron sing 9 tubtob 19 ang maka-internet sa ila kuarto. Kon ang kompyuter yara sa ginasayuhan nga duog sa puluy-an, makabulig ini sa mga ginikanan nga mahibaluan ang ginahimo sang ila kabataan sa Internet kag mapaandaman pa nila ang ila kabataan nga likawan ang malain nga mga site.

“Padayon ninyo nga bantayi sing maayo nga ang inyo paglakat indi subong di-maalam kundi subong maalam nga mga tawo, nga ginabakal ang nagakaigo nga tion para sa inyo kaugalingon, bangod ang mga adlaw malaut.” (Efeso 5:15, 16) Ikaw ang mamat-od kon san-o makagamit ang kabataan sang Internet, kon daw ano kalawig, kag kon ano nga mga site ang ila buksan. Hambali ninyo sang imo kabataan ini nga mga kahimusan, pat-ura nga nahangpan gid nila ini.

Siempre, indi mo mahibaluan kon ano ang ginahimo sang imo kabataan kon wala sila sa inyo balay. Busa, mas maayo kon ipatudok mo sa imo kabataan ang matarong nga mga prinsipio agod makadesisyon sila sing maalamon kon indi ka nila kaupod. * (Filipos 2:12) Ipaathag sing maayo kon ano ang mangin resulta kon lapason nila ang imo mga pagsulundan tuhoy sa Internet. Nian ipatuman gid ini.

 ‘Ang maayo nga iloy nagatatap sing maayo sa mga pagginawi sang iya panimalay.’ (Hulubaton 31:27) Usisaa kon paano ginagamit sang imo kabataan ang Internet, kag pahibalua sila nga ginahimo mo ini. Indi ini pagpasilabot sa ila. Dumduma nga ang Internet para sa publiko. Ang Federal Bureau of Investigation sang Estados Unidos nagarekomendar sa mga ginikanan nga pirme nila tan-awon ang Web site nga ginabuksan sang ila mga anak kag usisaon man kon kaisa ang ila e-mail.

“Ang pagbinagbinag magabantay sa imo; ang paghangup magatipig sa imo; sa pagluwas sa imo sa dalanon sang malaut, sa mga tawo nga nagapamolong sing mga butang nga tiko.” (Hulubaton 2:11, 12) Ang pag-usisa sang ginahimo sang imo kabataan mahimo makaamlig apang limitado lang ini. Gani, mas mapuslanon pa gid ang mga prinsipio nga imo ginatudlo kag ang imo halimbawa agod amligan ang imo kabataan. Amo nga istoryaha sing maayo ang imo kabataan kag ipaathag sa ila kon ano ang posible nga matabo kon naga-internet sila. Ang bukas nga komunikasyon sa imo kabataan amo ang labing maayo nga pangamlig gikan sa mga katalagman sa Internet. “Ginaistorya namon ang amon duha ka bata nga lalaki tuhoy sa ‘malain’ nga mga tawo sa Internet,” siling ni Tom nga isa ka Cristianong amay. “Ginapaathag man namon sa ila kon ano ang pornograpiya, kon ngaa nga dapat ini likawan, kag kon ngaa indi dapat makig-angot sa indi nila kilala.”

Maamligan Mo ang Imo Kabataan

Kinahanglan gid ang panikasog agod maamligan mo ang imo kabataan sa mga katalagman sa Internet ilabi pa kay pirme nagabag-o ang mga gadyet nga ginagamit sa pag-internet. Ang bag-o nga mga teknolohiya mahimo may mga bentaha apang may mga katalagman man para sa kabataan. Paano mahanda sang mga ginikanan ang ila kabataan sa sining mga katalagman? “Ang kaalam pangapin subong nga ang cuarta pangapin,” siling sang Biblia.​—Manugwali 7:12.

Tudlui ang imo kabataan agod mangin maalam. Buligi sila nga gamiton sing maayo ang Internet kag pahangpa sila kon paano likawan ang mga katalagman sa sini. Sa amo, mangin mapuslanon ang Internet kag indi makahalit sa imo kabataan.

[Nota]

[Blurb sa pahina 8]

Sa United Kingdom, 57 porsiento sang mga pamatan-on nga 9 tubtob 19 anyos nga nagagamit sing Internet kada semana ang nakakita sing pornograpiya; apang 16 porsiento lamang sang mga ginikanan ang nagapati nga nakakita ang ila kabataan sing pornograpiya sa Internet

[Blurb sa pahina 9]

Nagapati ang mga eksperto nga tubtob 750,000 ka manugbiktima ang naga-internet kada adlaw, nagabukas sang mga chat room kag mga site nga nagapatigayon agod magdeyt

[Blurb sa pahina 9]

Sa Estados Unidos, 93 porsiento sang mga pamatan-on nga nagapangidaron sing 12 tubtob 17 ang nagagamit sing Internet

[Retrato sa pahina 8, 9]

Matudluan mo bala ang imo bata kon paano gamiton sing mapuslanon ang Internet?