Gidisenyo ba Kini?

Ang Sistema sa Pagbuga sa Tuki-Tuki

◼Bisag walay usa ka pulgada ang gitas-on, ang bombardier beetle o tuki-tuki nailhan sa iyang talagsaong paagi sa pagdepensa. Sa dihang mameligro, kini nga insekto mobugag init, baho kaayong likido ug alisngaw gikan sa tumoy nga parte sa lawas niini sa pag-abog sa mga lawalawa, langgam, ug bisan mga baki.

Hunahunaa: Ang tuki-tuki adunay “duha ka glandula sa tumoy nga parte sa lawas nga moabli.” Ang matag usa niini adunay pondohanan nga kasudlag asidiko nga substansiya ug agwa oksinada ug aduna usay lawak-lawak nga punog mga enzyme nga matunaw sa tubig. Sa pagdepensa sa iyang kaugalingon, ipagawas sa insekto kini nga substansiya gikan sa iyang pondohanan ngadto sa mga lawak-lawak nga mopahinabog kemikal nga reaksiyon. Ang resulta? Ang baho nga kemikal, tubig, ug alisngaw​—sa kainiton nga mga 100 grado Celcius—​ibuga ngadto sa tig-atake. Ang mga lawak-lawak sa tuki-tuki wala ray usa ka milimetro ang gidak-on, apan ang tuki-tuki makausab sa gikusgon, direksiyon, ug kalapot sa makahilong likido nga ibuga niini.

Gitun-an sa mga tigdukiduki ang tuki-tuki sa pagtugkad kon unsaon paghimog mas epektibo ug dili makadaot sa palibot nga mga pangbuga. Ilang nadiskobrehan nga ang tuki-tuki dunay mga balbula nga moabli sa pagpagawas sa mga kemikal nga moagos ngadto sa mga lawak-lawak maingon man balbula nga maoy mobuga niini nga mga kemikal. Ang mga inhenyero nangandoy nga unta masundog ang sistema sa pagbuga sa tuki-tuki nga gamiton diha sa mga makina sa sakyanan ug mga fire extinguisher, maingon man usab diha sa mga aparato sa medisina, sama sa mga inhaler. Si Propesor Andy Mclntosh sa University of Leeds, sa Inglaterra nag-ingon: “Kami pa lang ang nakatuon sa tuki-tuki pinasukad sa pisika ug inhenyeriya​—ug wala kami magdahom nga daghan diay kaayo kamig makat-onan.”

Unsay imong hunahuna? Sulagma lang ba ang komplikadong sistema sa mga balbula, kombustiyon, ug pagbuga sa tuki-tuki? O duna bay nagdisenyo niini?

[Picture Credit Line sa panid 18]

Oxford Scientific/​photolibrary