Dihang ang mga Langgam Mabangga sa mga Bilding

BISAG adlawng dako, usa ka balalatok milupad diretso sa usa ka habog kaayong bilding ug nahagsa sa yuta. Wala makita sa langgam ang bildong bentana. Usa ka buotang tawo nga naglakaw nakakita sa nabungog nga langgam ug gipanid-an kini, nga nanghinaot nga kini maulian. Tuod man ang langgam mipiyak, mitindog, miwisiwisi sa iyang balahibo, ug milupad. a

Apan alaot ang ubang mga langgam sa dihang mabangga. Gani, katunga sa gidaghanon sa mga langgam nga mabangga sa mga balay mangamatay. Gipakita sa mga panukiduki nga sa Amerika pa lang, kapin sa 100 milyones ka langgam ang nangamatay matag tuig dihang mabangga sa mga bilding, nag-ingon ang Audubon Society. Ang ubang mga tigdukiduki nagtuo nga ang gidaghanon maoy duolan sa usa ka bilyon! Apan nganong mangabangga man sila sa mga bilding? Aduna bay mahimo aron dili sila mangabangga?

Hinungdan sa Kamatayon​—Bildo ug Suga

Ang bildo peligro sa mga langgam. Sa dihang ang mga bentana hinlo ug tin-aw, ang panan-aw sa mga langgam molahos diin makita nila ang mga tanom ug panganod sa pikas bahin. Tungod niini, ang walay kalibotang mga langgam mobuylo lag lupad diretso sa bildo. Dugang pa, basin makakita silag mga dekorasyong tanom sa mga sala diha sa dagkong mga bilding o diha sa balay ug mosulay sa pagbatog diha niana.

Ang mga bildo nga kapanaminan mahimong problema usab. Sa pipila ka kahimtang, dili bildo ang makita sa langgam kondili ang dagway sa palibot o kaha ang panganod, ug ang mahitabo​—disgrasya. Gani, daghang langgam ang nangamatay  dihang nabangga sa bildo sa mga tan-awanan sa mga bisita ug sa habog nga mga tan-awanan diha sa dangpanan sa mga langgam ug sa mga ihalas nga mananap! Ang eksperto sa langgam ug propesor sa biolohiya nga si Dr. Daniel Klem, Jr., nagtuo nga mas daghang langgam ang nangamatay tungod sa pagkabangga diha sa mga bentana kay sa uban pang hinungdan nga tawo maoy nakaingon, gawas nianang pagkadaot sa ilang pinuy-anan.

Ang ubang mga langgam may tendensiya nga mabangga. Pananglitan, kadaghanan sa mga langgam nga nindot moawit manglalin magabii, nga usahay bituon maoy ilang gihimong giya. Tungod niini, maglibog sila sa siga sa suga sa tag-as nga mga bilding. Gani, ang ubang mga langgam magsige na lag lupad sa kalibog kon asa paingon hangtod nga mahagsa sila sa kakapoy. Ang laing kapeligrohan mahitabo usab kon mag-ulan magabii o kon baga ang panganod. Niining kahimtanga, ang mga langgam molupad sa ubos-ubos nga dapit, nga mas peligro na hinuon nga mabangga sa tag-as nga mga bilding.

Kon Unsay Epekto Niini sa Populasyon sa Langgam

Sa usa lang ka habog nga bilding sa Chicago, Illinois, U.S.A., moaberids ug mga 1,480 ka langgam ang mangamatay dihang manglalin, sumala sa usa ka taho. Busa kini lang nga bilding mga 20,700 ka langgam na ang nangamatay sulod sa kapin sa 14 ka tuig. Siyempre, mas daghan pa gayong mga langgam ang nangabangga. Dugang pa, “dili mga pati, kanaway, o gangsa” ang nangabangga, nag-ingon si Michael Mesure, direktor sa Fatal Light Awareness Program sa Toronto, Canada, kondili “mga langgam nga tingali karon napuo na.”

Pananglitan, sa Australia, sa usa ka tuig di pa dugay, mga 30 ka periko ang nangamatay tungod kay nabangga sa bildo, ug 2,000 na lang niini ang nahibilin. Sa Amerika, daghang Bachman’s warbler (matang sa pirokpirok), karon napuo na, nga gidispley diha sa museyo nangamatay sa pagkabangga sa usa lang ka parola sa Florida.

Ang ubang mga langgam nga nangabangga sa mga bilding nangasamdan o nangaluya. Ug peligroso kini ilabina sa mga langgam nga tiglalin. Kon sila masamdan ug matanggong sa bilding, mahimong mamatay sila sa kagutom o kaha tukbon sa ubang mga mananap, diin pahimudsan dayon nila kining maong grasya.

Unsay Himoon Aron ang mga Langgam Dili Mabangga sa mga Bilding?

Aron dili mabangga ang mga langgam sa bildo, kinahanglang ilang makita ug mailhan nga solido kini. Gisakripisyo sa uban ang kanindot sa ilang talan-awon pinaagi sa pagpapilit diha sa bildo ug mga hulagway, estiker, o uban pang mga butang nga makita sa gawas sa ilang mga bentana. Matod pa ni Klem, dili importante ang mga hulagway o mga estiker kondili ang pagkabutang niini. Gipakita sa iyang panukiduki nga ang kal-ang sa mga estiker sa usag usa kinahanglang dili molabaw sa lima ka sentimetro pababag ug napulo ka sentimetro pataas.

Unsay mahimo aron dili mabangga ang mga langgam nga tiglalin magabii? “Ang pagkabangga sa mga bilding panahon sa kagabhion . . . malikayan kon pagngon ang mga suga,” nag-ingon ang eksperto sa ekolohiya nga si Lesley J. Evans Ogden. Sa ubang mga siyudad, ang mga suga sa tag-as nga mga bilding ginapaawop o ginapalong sa gitakdang oras sa gabii, ilabina panahon sa pagpanglalin sa mga langgam. Sa ubang mga kahimtang, ang mga bentana sa tag-as nga mga bilding gibutangan ug net aron dili masaypan sa mga langgam ang mianinag nga panganod diha sa bildo.

Tungod niini mahimong mokunhod ug mga 80 porsiyento ang mangamatayng mga langgam, nga makaluwas ug minilyong langgam matag tuig. Pero ang pangunang problema dili gayod mawala, kay ang mga tawo ganahan man kaayog mga suga ug bildong bentana o bungbong. Busa ang mga organisasyon nga mabalak-on sa mga langgam, sama sa Audubon Society, nagsugyot sa mga arkitekto ug sa mga magtutukod ug mga bilding nga magmahunahunaon sa kinaiyahan.

Footnote]

[Kahon sa panid 10]

HAIN NA ANG MGA LANGGAM?

Banabana sa gidaghanon sa nangamatayng mga langgam sa Amerika matag tuig nga tawo ang hinungdan

◼ Tag-as nga mga antena​—40 milyones

◼ Pamatay sa dangan​—74 milyones

◼ Mga iring​—365 milyones

◼ Mga bildong bentana​—100 milyones ngadto sa usa ka bilyon

◼ Nangapuril nga kalasangan​—dili matino ang gidaghanon, apan tingali kini ang pangunang hinungdan sa anam-anam nga pagkunhod sa gidaghanon sa mga langgam

[Hulagway sa panid 10]

Sa Amerika, labing menos 100 milyones ka langgam ang mangamatay matag tuig sa pagkabangga sa mga bentana

[Credit Line]

© Reimar Gaertner/​age fotostock