Kon ang mga Pispis Mabunggo sa mga Bilding

ANG woodpecker nabunggo sa mataas nga bilding bisan pa adlaw, bangod wala niya makita ang kristal. Gani, nahulog sia kag nalipong. Nalabyan sia sang isa ka tawo kag ginbantayan kon bala maumpawan pa. Wala magdugay, naghuni ang pispis, nagtindog, nagwilikwilik, kag naglupad. *

Sing makapasubo, ang iban sa mga pispis nga nagakabunggo, nagakapatay gid. Ang matuod, katunga sa ila nga nagakabunggo sa balay ang nagakapatay. Ginapakita sang mga pagtuon nga sa Estados Unidos lamang, kapin sa 100 ka milyon ka pispis ang nagakapatay kada tuig bangod sa pagkabunggo sa lainlain nga sahi sang bilding, siling sang Audubon Society. Kag nagapati ang pila ka manugpanalawsaw nga malapit na ini sa isa ka bilyon! Apang, ngaa nagakabunggo ang mga pispis sa mga bilding? Kag may mahimo pa bala agod maamligan sila?

Ang Nagapatay sa Pispis​—Kristal kag Suga

Ang kristal makahalalit sa mga pispis. Kon ang mga bintana matinlo kag matin-aw, masami nga nagalapos ang panulok sang mga pispis kag ang makita lamang nila amo ang mga tanom kag kalangitan sa pihak sini. Gani, duludiretso ang ila paglupad sa kristal. Abi nila puede sila makahapon sa dekorasyon nga mga tanom sa sulod sang mga balay kag mga bilding nga may kristal.

Ang de-kolor nga mga kristal makahalalit man. Kon kaisa, mahimo makita sang mga pispis ang talan-awon sa likod niya ukon ang kalangitan, gani mabunggo sia. Nagakapatay ang mga pispis bangod sa kristal bisan sa mga duluawan kag talan-awan sa santuaryo kag sa bulutangan sang ilahas  nga mga sapat! Nagapati ang isa ka eksperto sa mga pispis kag propesor sa biologo nga si Dr. Daniel Klem, Jr. nga mas madamo nga pispis ang nagakapatay bangod sa pagkabunggo sa mga bintana sangsa iban pa nga ginahimo sang mga tawo, magluwas lang kon maguba gid ang ila puluy-an.

May pila ka sahi sang pispis nga pirme nagakabunggo. Halimbawa, ang kalabanan sang nagalakbay nga mga pispis, nagalupad kon gab-i paagi sa mga bituon amo nga nagatalang sila kon makita nila ang masanag nga mga suga sa mataas nga mga bilding. Gani, ang pila ka pispis nagalibotlibot lang tubtob malipong sa sobra nga kakapoy. Ang isa pa ka katalagman amo ang pag-ulan kon gab-i ukon ang madamol nga panganod. Sa sini nga kahimtangan, ang mga pispis nagalupad sa manubo nga bahin, gani madali sila mabunggo sa mataas nga mga bilding.

Ang Epekto Sini sa Kadamuon sang mga Pispis

Suno sa isa ka report, sa isa lamang ka mataas nga bilding sa Chicago, Illinois, U.S.A., mga 1,480 ka pispis ang napatay sa isa lang nila ka panag-on sang paglakbay. Gani, sa sini gihapon nga bilding mga 20,700 ka pispis na ang napatay sa sulod sang 14 ka tuig. Siempre sa kabilugan, mas madamo pa gid nga pispis ang napatay. Isa pa, ining mga pispis “indi lamang mga pating, gull, ukon ilahas nga mga gansa, . . . kundi ang mga pispis nga ilisipon na lang,” siling ni Michael Mesure, direktor sang Fatal Light Awareness Program sa Toronto, Canada.

Halimbawa, sining karon lang, mga 30 ka pikoy sa Australia nga nagadamo na lang sing 2,000 ang napatay bangod sa pagkabunggo sa kristal. Sa Estados Unidos, madamo nga Bachman’s warbler ang yara sa mga museo nga nagkalamatay bangod sa pagkabunggo sa parola sa Florida. Ini nga mga pispis napapas na karon.

Kon indi man mapatay ang mga pispis nga mabunggo sa mga bilding, ang kalabanan sa ila nagakasamaran ukon nagaluya. Makatalagam gid ini ilabi na sa nagalakbay nga mga pispis. Kon masamaran sila kag mahulog sa nagatinumpok nga mga bilding, mahimo sila mapatay sa gutom ukon kaunon sang iban nga mga sapat.

Ano ang Mahimo Agod Malikawan ang Pagkabunggo sang mga Pispis sa Bilding?

Agod indi mabunggo ang mga pispis sa kristal, dapat makita kag makilala nila nga matig-a ini nga butang. Gani, ang iban nagapaiway na lang sang matahom nga talan-awon paagi sa pagpatapik sang mga laragway, istiker, ukon iban pa nga butang nga madali makita sa gua sang bintana nga pirme ginabungguan sang mga pispis. Suno kay Klem, indi lang bastante nga may mga drowing ukon mga istiker ang bintana, kundi dapat man tan-awon ang ila antad. Pasad sa iya pagpanalawsaw, nagpanugyan sia nga ang mga desinyo ukon laragway dapat indi magsobra sa singko sentimetros ang antad halin sa ibabaw kag dies sentimetros sa kilid.

Ano ang mahimo agod mabuligan ang mga pispis nga nagalakbay kon gab-i? ‘Daku ang mabulig sang pagpatay sa mga suga agod malikawan ang pagkabunggo sa mga bilding,’ siling ni Lesley J. Evans Ogden, isa ka consultant sang mga naga-research sa ekolohiya. Sa pila ka siudad, may oras nga ginapadulom ukon ginapatay ang dekorasyon nga mga suga sa mataas nga mga bilding kon gab-i, ilabi na kon panag-on sa paglakbay sang mga pispis. May iban naman nga nagabutang sing mga net sa mga bintana sang mataas nga mga bilding agod indi ini masal-an nga kalangitan.

Bangod sini nga mga pamaagi, mahimo 80 porsiento, ukon minilyon ka pispis ang maluwas kada tuig. Apang, ang panguna nga problema indi gid masolbar, kay man nanamian gid ang mga tawo sa mga suga kag kristal. Gani, ang mga organisasyon nga nagaatipan sa mga pispis, subong sang Audubon Society, nagapalig-on sa mga arkitekto kag mga manugtukod nga ulikdan man nila ang mga pispis kon nagadesinyo sing mga bilding.

[Nota]

[Kahon sa pahina 10]

DIIN NA ANG MGA PISPIS?

Ginabulubanta nga kadamuon sang nagakapatay nga mga pispis sa Estados Unidos kada tuig bangod sa ginahimo sang tawo

▪ Mataas nga mga transmitter​—40 milyones

▪ Mga pestisidio​—74 milyones

▪ Mantas nga mga kuring​—365 milyones

▪ Kristal nga mga bintana​—100 milyones hasta 1 ka bilyon

▪ Pagkadula sang ginaistaran​—wala mahibaluan, apang posible nga amo ang labing makahalalit

[Retrato sa pahina 10]

Sa Estados Unidos, indi magnubo sa 100 ka milyon ka pispis ang nagakapatay kada tuig bangod sa pagkabunggo sa mga bintana

[Credit Line]

© Reimar Gaertner/​age fotostock