Mapatanlas Mo ang Imo Memorya!

“Ang memorya nagapatahom sang aton kabuhi. Kon wala ini, ang tanan nga hitabo kada adlaw bag-o para sa aton, kay wala ini sing kaangtanan sa nagligad ukon sa palaabuton. Indi gani naton makilala bisan ang aton kaugalingon. Ang mga natabo sadto indi na naton madumduman kag wala man naton ginapensar kon ano ang matabo buas.”​—“MYSTERIES OF THE MIND.”

NGAA madumduman sang mga pispis kon diin nila gintago ang mga binhi para sa tigtulugnaw bisan pila pa ka bulan ang magligad kag madumduman man sang mga squirrel kon diin nila ginlubong ang mga liso, apang kita nagakalipat kon diin naton ginbilin ang aton yabi, isa ka oras pa lang ang nagligad? Huo, madamo sa aton ang nagareklamo tuhoy sa aton pagkamalipaton. Apang bisan di-himpit, ang utok sang tawo may makatilingala nga ikasarang sa pagtuon kag pagdumdom. Ang sekreto amo ang paggamit sini sing maayo.

Tumalagsahon nga Ikasarang

Mga 1.4 ka kilo ang kabug-aton sang utok sang tawo kag gamaygamay lang ini sa kabugaw. Apang may 100 bilyones ini ka neuron ukon nerve cells kag tuman gid kasibod ang pag-inangtanay sini. Sa pagkamatuod, ang isa lang ka neuron mahimo nga naangot sa 100,000 pa ka neuron. Ining pag-inangtanay makahatag sing ikasarang sa utok nga magproseso kag magdumdom sang tuman kadamo nga impormasyon. Siempre, kabudlay sini dumdumon kon kinahanglanon na. Pero, may iban nga maayo gid sa sini, bisan pa wala sila nakaeskwela.

Halimbawa, sa Katundan nga Aprika, saulado sang mga griot ang ngalan sang madamo nga henerasyon sang ila mga katigulangan sa ila lugar bisan pa indi sila makahibalo magbasa kag magsulat. Ang mga griot amo ang nagtudlo kay Alex Haley nga masumay ang iya mga katigulangan sa Gambia tubtob sa anom ka henerasyon. Si Alex isa ka Amerikano nga awtor sang libro nga Roots nga nakakuha sing Pulitzer nga premyo. Sia nagsiling: “Daku gid ang akon kabalaslan sa mga griot sang Aprika. Matuod gid ang ginasiling nila nga kon mapatay ang isa ka griot daw nasunog ang isa ka librarya.”

Binagbinaga man ang bantog nga Italyano nga direktor sang musika nga si Arturo Toscanini, nga “nadiskobrehan” sang 19 anyos sang ginpabulos sia sa isa ka direktor. Bisan pa harapon sia, gindumalahan niya ang bug-os nga opera nga Aida bisan wala sing ginatamdan nga nota!

 Mahimo magdayaw kita sa sining mga ikasarang. Apang, wala lang kita makahibalo nga ang kalabanan sa aton may matanlas nga memorya. Luyag mo bala nga patanlason ang imo memorya?

Pagpatanlas sang Imo Memorya

Ang memorya may tatlo ka proseso: pagpasulod sang impormasyon, pagtago, kag pagdumdom sini. Ang imo makita, mabatian, masaboran, mapanimahuan ukon mabatyagan nagasululod sa imo utok. Ini nga impormasyon mahimo nga taguon agod dumdumon sa ulihi. Nagapigaw ang memorya kon ang isa sa sining mga proseso madula.

Ang memorya may tatlo ka sahi, ang sensory ukon igbalatyag, ang short-term ukon temporaryo, kag ang long-term ukon permanente. Ang sensory nagahalin sa aton mga napanimahuan, nakita, nabatian, nasaboran kag nabatyagan. Ang short-term makatago sing diutay nga impormasyon sa sulod sang malip-ot lang nga tion. Gani, masuma naton ang mga numero sa aton hunahuna, madumduman ang numero sang telepono asta nga madayal naton ini, kag madumduman ang katunga sang sentence ukon dinalan samtang ginabasa ukon ginapamatian naton ang nabilin pa nga dinalan. Pero subong sang aton nahibaluan, may mga limitasyon man ini.

Kon gusto mo madumduman sing madugay ang mga impormasyon dapat makalab-ot ini sa imo long-term nga memorya. Paano mo ini mahimo? Ang masunod nga panugda makabulig sa imo.

▪ Mangin interesado Mangin interesado sa isa ka butang kag dumduma kon ngaa gintun-an mo ini. Subong sang imo na naeksperiensiahan, mas mahapos mo madumduman ang isa ka eksperiensia kon nadalahig ang imo balatyagon. Daku gid ini nga bulig sa mga estudyante sa Biblia. Kon basahon nila ang Biblia agod mangin suod sa Dios kag matudluan ang iban tuhoy sa Iya, nagatanlas pa gid ang ila memorya.​—Hulubaton 7:3; 2 Timoteo 3:16.

▪ Pagkonsentrar “Ang kalabanan nga tawo nagakalipat bangod wala sila nagakonsentrar,” siling sang libro nga Mysteries of the Mind. Ano ang makabulig sa imo sa pagkonsentrar? Mangin interesado, kag kon posible, listaha ang mga butang nga gusto mo madumduman. Wala lamang ini nagabulig sa imo nga magkonsentrar kundi puede mo pa ini balikan sa ulihi.

▪ Paghangop “Sa bug-os mo nga pagtinguha, kuha sing paghangup,” siling sang Hulubaton 4:7. Kon wala mo nahangpan ang isa ka ideya, sigurado nga indi mo gid ini madumduman. Kon nahangpan mo ang kaangtanan sang mga ideya, maangot-angot mo ini. Halimbawa, kon nahangpan sang estudyante kon paano nagaandar ang makina, mahapos para sa iya nga masaulo ang mga piyesa sini.

▪ Pag-organisar Grupuha ang kaanggid nga mga ideya. Mas mahapos mo madumduman ang imo mga balaklon kon grupuhon mo ini sa  karne, utanon, prutas, kag iban pa. Mahimo mo man ini tungaon sing tagdiutay lang nga indi magsobra sa lima ukon sa pito. Ang mga numero sa telepono sa masami ginatunga agod madali ini madumduman. Mahimo makabulig man sa imo kon pasunuron mo ang imo listahan sing alpabetiko.

▪ Paghambal sing matunog Ang pagsulit sing matunog sa mga butang nga luyag mo madumduman (halimbawa, isa ka tinaga ukon prase sa lain nga lenguahe) makapapag-on sa mga koneksion sa imo utok. Paano? Una, kon ginahambal mo sing matunog ang tinaga, nagabulig ini sa imo nga magkonsentrar. Ikaduha, mahambalan ka dayon sang nagatudlo sa imo kon husto ang imo ginmitlang ukon indi. Ikatlo, ang pagpamati sa imo kaugalingon nga tingog nagabulig nga manghikot ang iban pa nga bahin sang imo utok.

▪ Paghanduraw Handurawa ang mga butang nga luyag mo madumduman. Mahimo makabulig pa gid kon drowingon mo ini. Kaangay sa paghambal sing matunog, ang paghanduraw nagagamit sing lainlain nga bahin sang imo utok. Kon pirme mo ini ginahanduraw, mas madali mo ini madumduman.

▪ Pag-angot Kon nagatuon ka sing bag-o nga butang, iangot ini sa mga nahibaluan mo na. Kon himuon mo ini, mas mahapos nga magsulod ang impormasyon kag madali mo ini madumduman. Halimbawa, mas mahapos mo madumduman ang ngalan sang isa kon iangot mo ini sa talalupangdon nga butang nga makita mo sa iya. Madumduman mo pa gid ini kon mas kaladlawan. Buot silingon, kinahanglan nga hunahunaon naton ang mga tawo kag ang mga butang nga luyag naton madumduman.

Ang libro nga Searching for Memory nagsiling: “Kon magkabuhi kita nga wala pirme ginaplano kon ano ang aton himuon kag ginatalupangod ang aton palibot kag mga eksperiensia, mahimo nga indi na naton madumduman sing maayo ang nagliligad kag ang aton hinimuan.”

▪ Pagsulit Hatagi sing tion nga pamalandungan ang impormasyon. Ang isa ka paagi nga mahimo mo ini amo ang pagdumdom liwat sang imo natun-an kag pagsugid sini sa iban. Kon may makawiwili ka nga eksperiensia ukon makapalig-on nga nabasahan sa Biblia ukon sa mga publikasyon nga pasad sa Biblia, isugid ini sa iban. Kon himuon mo ini, mahapos mo madumduman kag mapalig-on mo pa ang imo abyan. Gani, ang pagsulit sang impormasyon amo ang naandan nga paagi agod madumduman ini.

Mnemonic​—Isa ka Mapuslanon nga Paagi

Makahatag sing malawig nga pamulongpulong ang mga orador sa Gresya kag sa Roma sang una bisan wala sila sing ginatamdan. Ano ang ila sekreto? Nagagamit sila sing mnemonic. Ang mnemonic isa ka paagi nga ang impormasyon ginapasulod sa long-term nga memorya kag madumduman ini sang isa kon kinahanglanon na.

 Ang mnemonic nga ginagamit sang Griegong orador sang una amo ang loci, nga una nga ginpakilala sang Griegong mamalaybay nga si Simonides nga taga-Ceos sang 477 B.C.E. Ini nga paagi nagalakip sa pag-organisar, paghanduraw, kag pag-angot sang mga butang nga pamilyar, subong sang palatandaan sa dalan ukon butang sa sulod sang kuarto ukon balay. Ginahunahuna sang mga nagagamit sini nga metodo nga kuno abi nagapanglakaton sila, kag ginaangot nila ang mga impormasyon nga luyag nila madumduman sa mga palatandaan ukon sa mga butang. Kon luyag nila madumduman ini nga impormasyon, nagapanglakaton sila liwat.​—Tan-awa ang kahon nga “Hunahunaa nga Daw Nagapanglakaton Ka.”

Sang gintun-an ang mga tawo nga nagdaug sa World Memory Championships nga ginahiwat kada tuig, nasapwan nga indi gid man sila tama kaalam. Ang kalabanan sa nagpakigbahin nagaedad sing 40 hasta 50 ka tuig. Ano ang ila sekreto? Ang kalabanan sa ila maayo maggamit sang mnemonic.

Kinahanglan mo bala sauluhon ang pila ka tinaga? Ang isa ka epektibo nga mnemonic amo ang acronym​—ang pagkombinar sang una nga letra ukon mga letra sang grupo sang mga tinaga agod mangin bag-o nga tinaga. Ginhimuan sang acronym nga “HOMES” sang mga taga-Aminhan nga Amerika ang lima ka Daku nga Linaw​—Huron, Ontario, Michigan, Erie, kag Superior. Ang isa pa ka paagi amo ang acrostic, nga pirme ginagamit sang mga Hebreo sadto. Halimbawa, sa pila ka salmo, ang una nga tinaga sang kada bersikulo ukon grupo sang mga bersikulo nagasugod sa pasunod nga letra sang Hebreo nga alpabeto. (Tan-awa ang Salmo 25, 34, 37, 111, 112, kag 119.) Nakabulig ini sa mga manug-amba nga masaulo ang 176 ka bersikulo sang Salmo 119!

Gani, mahimo mo mahanas kag mapatanlas ang imo memorya. Ginapakita sang mga pagtuon nga ang aton memorya daw kaangay sang maskulo. Kon pirme naton ini ginagamit, labi pa gid ini nga nagatanlas bisan pa tigulang na kita.

[Kahon sa pahina 27]

DUGANG PA NGA MGA PANUGDA

▪ Patanlasa ang imo memorya paagi sa pagtuon sing bag-o nga butang, lenguahe, ukon instrumento sa musika.

▪ Magkonsentrar sa pinakaimportante nga mga butang.

▪ Tun-i ang mnemonic.

▪ Mag-inom sing madamo nga tubig. Kon matam-an ka kauhaw, indi ka makapamensar sing maayo.

▪ Magtulog sing maayo. Kon nagakatulog ka, ang imo utok nagatago sing mga impormasyon.

▪ Kon nagatuon ka, magrelaks kag indi magdalidali. Ang stress ukon kahuol nagapagua sing cortisol nga mahimo magpugong sa pagpanghikot sang mga nerve.

▪ Indi magpahubog kag magpanigarilyo. Ang alkohol nagapapigaw sang imo short-term nga memorya, kag ang mga alkoholiko posible nga kulang sing thiamine, isa ka bitamina B nga kinahanglan sa matanlas nga memorya. Ang pagpanigarilyo nagabuhin sang oksiheno sa utok. *

[Nota]

[Kahon/​Mga retrato sa pahina 28, 29]

HUNAHUNAA NGA DAW NAGAPANGLAKATON KA

Paano mo madumduman ang mga balaklon mo nga tinapay, itlog, gatas, kag mantikilya? Paagi sa loci, mahimo mo sila “tan-awon” samtang nagalakatlakat ka kuno abi sa imo salas.

Panumduma nga ang kutson daw mga tinapay

ang mga itlog ginalumluman sang suga

ang imo goldfish nagalangoy sa gatas

ang mantikilya nagalalamhit sa TV

Kon mas kaladlawan ukon pinasahi mas maayo! Kon yara ka na sa merkado, dumduma liwat ang imo pagpanglakaton.

[Kahon sa pahina 29]

PASALAMAT KA KAY NAGAKALIPAT KA!

Ano na lang ayhan kon madumduman mo ang tanan nga butang, importante man ukon indi? Mahimo nga magsalalakot ini sa imo pamensaron, indi bala? Ang isa ka babayi nga makadumdom sang halos tanan nga natabo sa iya “naglaragway sa iya kabuhi nga ‘makakalapoy gid’ kag ‘mabudlay’ kay man ‘wala-untat kag indi niya mapunggan ang pagpamensar,’” siling sang New Scientist nga magasin. Maayo na lang kay ang kalabanan sa aton indi amo sini, bangod suno sa mga manugpanalawsaw, ang aton utok may ikasarang nga kalimtan ang indi tanto ka importante ukon madugay na nga impormasyon. “Ang pagkalipat bahin sang pagpanghikot sang aton memorya,” siling sang New Scientist. “Kon may malipatan kita, . . . nagapakita lang nga nagapanghikot ang aton memorya kay ginapanas sini ang indi importante nga mga hitabo.”