„Pamięć wzbogaca nasze życie. Bez niej nie mielibyśmy poczucia ciągłości, a spojrzenie w lustro każdego ranka przypominałoby spotkanie z nieznajomym. Kolejne dni i zdarzenia nie byłyby ze sobą powiązane, dlatego nie moglibyśmy uczyć się z przeszłości ani snuć planów na przyszłość” (Richard Restak, „Mysteries of the Mind”).

DLACZEGO niektóre ptaki nawet po miesiącach pamiętają, gdzie zgromadziły zapasy nasion na zimę, a wiewiórki — w którym miejscu zakopały orzechy, natomiast nam zdarza się zapomnieć, gdzie godzinę temu zostawiliśmy klucze? Wielu narzeka na słabą pamięć. Tymczasem ludzki mózg, choć niedoskonały, posiada zdumiewającą zdolność uczenia się i zapamiętywania. Rzecz w tym, by w pełni wykorzystywać jego możliwości.

Ogromny potencjał

Mózg ludzki waży jakieś 1,4 kilograma, jest mniej więcej wielkości grejpfruta i zawiera około 100 miliardów neuronów, czyli komórek nerwowych, które w sumie tworzą niewiarygodnie złożoną sieć. Pojedynczy neuron może być połączony ze 100 000 innych. Ta sieć umożliwia mózgowi przetwarzanie i gromadzenie olbrzymich zasobów informacji. Cała trudność polega na tym, by w razie potrzeby wydobyć je z pamięci. Wiele osób radzi sobie z tym doskonale — nawet te, które nie otrzymały żadnego formalnego wykształcenia.

Na przykład niepiśmienni kronikarze z zachodniej Afryki, nazywani griotami, potrafią wymienić imiona mieszkańców swojej wioski sporo pokoleń wstecz. Dzięki nim amerykański pisarz Alex Haley — autor książki Korzenie, za którą otrzymał nagrodę Pulitzera — poznał genealogię sześciu pokoleń swoich przodków wywodzących się z Gambii. Haley powiedział: „Mam ogromny dług wobec griotów — w Afryce słusznie się mówi, że gdy któryś z nich umiera, to tak jakby doszczętnie spłonęła cała biblioteka”.

Rozważmy też przykład znanego włoskiego dyrygenta Arturo Toscaniniego. Gdy miał 19 lat, poproszono go o zastąpienie innego dyrygenta i wtedy odkryto jego niezwykły talent. Ze względu na słaby wzrok wykonaniem opery Aida pokierował z pamięci!

Takie dokonania wzbudzają w nas podziw. Ale mało kto uświadamia sobie, jak wielki potencjał intelektualny sam posiada. Czy chciałbyś ulepszyć swoją pamięć?

 Jak udoskonalić pamięć

Wyróżnia się trzy fazy pamięci: zapamiętywanie, przechowywanie i odtwarzanie. Mózg zapamiętuje informacje, kiedy je dostrzeże i zarejestruje. Po zmagazynowaniu mogą one zostać w przyszłości odtworzone. Jeśli któraś z tych faz nie przebiega prawidłowo, pamięć zaczyna szwankować.

Pamięć można podzielić na ultrakrótką (sensoryczną), krótkotrwałą i długotrwałą. Dzięki pamięci ultrakrótkiej reagujemy na bodźce przekazywane przez zmysły, takie jak węch, wzrok i dotyk. Pamięć krótkotrwała, zwana także operacyjną, umożliwia nam przechowywanie niewielkich ilości informacji przez niedługi czas. Właśnie dlatego potrafimy wykonać w głowie proste działania arytmetyczne, zapamiętujemy na chwilę numer telefonu, który chcemy wybrać, i nie zapominamy pierwszej połowy zdania, zanim je doczytamy lub dosłuchamy do końca. Oczywiście pamięć krótkotrwała ma swoje ograniczenia.

Jeżeli chcesz przechowywać informacje przez dłuższy czas, muszą one trafić do pamięci długotrwałej. Jak możesz usprawnić ten proces? Skorzystaj z poniższych wskazówek.

▪ Zainteresowanie Rozbudzaj w sobie zainteresowanie tematem i pamiętaj o powodach, które skłoniły cię do nauki. Jak zapewne zauważyłeś, więcej zapamiętujesz, kiedy jesteś zaangażowany emocjonalnie. Uświadomienie sobie tego może bardzo pomóc osobom studiującym Biblię. Jeśli przyświecają im dwa cele: przybliżanie się do Boga i uczenie o Nim innych, zapamiętują znacznie więcej (Przysłów 7:3; 2 Tymoteusza 3:16).

▪ Koncentracja „W większości wypadków, gdy ‚pamięć zawodzi’, tak naprawdę zawodzi koncentracja” — wyjaśniono w książce Mysteries of the Mind (Tajemnice umysłu). Co pomoże ci się skoncentrować? Okazuj zainteresowanie i jeśli to tylko możliwe, rób notatki. Łatwiej się wtedy skupisz, a później będziesz mógł przejrzeć materiał.

▪ Zrozumienie „Ze wszystkim, czego nabywasz, nabywaj zrozumienia” — czytamy w Księdze Przysłów 4:7. Dopóki nie pojmiesz jakiegoś zagadnienia, prawdopodobnie niewiele zapamiętasz. Zrozumienie polega na dostrzeżeniu związku między poszczególnymi elementami i połączeniu ich w logiczną całość. Na przykład ktoś uczący się mechaniki szybciej zapamięta szczegóły budowy silnika, jeśli najpierw zrozumie zasadę jego działania.

▪ Porządkowanie Grupuj podobne pojęcia i powiązane ze sobą myśli. Łatwiej jest zapamiętać listę artykułów spożywczych, jeśli poukładamy je według rodzajów — mięso, warzywa, owoce i tak dalej. Pomocne jest także podzielenie informacji na mniejsze fragmenty, składające  się najwyżej z pięciu do siedmiu elementów. Numer telefonu łatwiej zapamiętać, gdy się go podzieli na dwu- lub trzycyfrowe części. Wreszcie praktyczne może się okazać stworzenie spisu ułożonego w określonym porządku, na przykład alfabetycznym.

▪ Powtarzanie i werbalizacja Powtarzaj na głos to, co chcesz zapamiętać, na przykład obcojęzyczne słówka i zwroty. W ten sposób utrwalisz połączenia neuronowe. Dzięki czemu jest to możliwe? Po pierwsze, wypowiedzenie słowa zmusza do większej koncentracji. Po drugie, jeśli jest przy tym obecny nauczyciel, w razie potrzeby może cię poprawić. I po trzecie, słuchanie — nawet samego siebie — angażuje kolejne obszary mózgu.

▪ Wizualizacja Wyobraź sobie lub naszkicuj to, co chcesz zapamiętać. Podobnie jak w wypadku werbalizacji, dzięki wizualizacji angażujemy różne partie mózgu. Im więcej zmysłów użyjesz, tym skuteczniej utrwalisz zdobywaną wiedzę.

▪ Skojarzenia Kiedy uczysz się nowych rzeczy, powiąż je z posiadaną wiedzą. Łącząc nowe fakty z tymi, które już znamy, szybciej je kodujemy i w razie potrzeby odtworzymy. Skojarzenie po prostu naprowadza nas na trop. Aby zapamiętać czyjeś imię, skojarz je z czymś charakterystycznym, dajmy na to z jakimś szczegółem wyglądu tej osoby. Im bardziej zabawne i zaskakujące będą te skojarzenia, tym lepiej zadziała twoja pamięć. Ogólnie biorąc, trzeba po prostu myśleć o ludziach i rzeczach, o których chcemy pamiętać.

W pewnej książce czytamy: „Jeśli działamy automatycznie i nie rozmyślamy nad tym, co dzieje się dookoła, to w naszej pamięci prawdopodobnie zachowa się jedynie mglisty obraz tego, gdzie byliśmy i co robiliśmy” (Searching for Memory).

▪ Utrwalanie Pozwól, by informacja wryła ci się głęboko w pamięć. Jednym z najlepszych sposobów jest powtarzanie materiału. O tym, czego się nauczyłeś, mógłbyś komuś opowiedzieć. Jeżeli na przykład miałeś ciekawe przeżycie albo przeczytałeś coś budującego w Biblii lub opartych na niej publikacjach, podziel się tym z przyjacielem. Korzyść będzie podwójna — utrwalisz swoją wiedzę i zbudujesz przyjaciela. Nie bez przyczyny niektórzy mawiają, że powtarzanie jest matką wiedzy.

Mnemotechnika — cenna pomoc

W starożytnej Grecji i Rzymie oratorzy wygłaszali długie mowy bez posiłkowania się notatkami. Jak im się to udawało? Wykorzystywali mnemotechnikę — zespół reguł i technik ułatwiających zakodowanie informacji w pamięci długotrwałej i odtworzenie ich w razie potrzeby.

Technikę mnemiczną używaną w starożytności przez greckich mówców — zwaną loci et res, „metodą miejsca” — po raz pierwszy opisał grecki poeta Symonides z Keos w 477 roku  p.n.e. Technika ta łączy w sobie zasady porządkowania, wizualizacji i kojarzenia z czymś znanym, na przykład z charakterystycznym obiektem na drodze czy przedmiotem w pokoju lub domu. Osoby posługujące się tą techniką odbywają swego rodzaju spacer w wyobraźni, przypisując każdej informacji, którą chcą zapamiętać, skojarzenie z określonym miejscem lub przedmiotem. Kiedy pragną coś sobie przypomnieć, wybierają się na ten „spacer” ponownie. (Zobacz ramkę  „Puść wodze wyobraźni”).

Badania przeprowadzone wśród liderów corocznych Światowych Mistrzostw Pamięci wykazały, że ich wyjątkowe umiejętności nie są zasługą wybitnego intelektu. Co ciekawe, większość uczestników była pomiędzy czterdziestym a pięćdziesiątym rokiem życia. Dlaczego osiągali tak wspaniałe wyniki? Wielu przypisuje to efektywnemu wykorzystywaniu mnemotechniki.

Jak zapamiętać listę słów? Skuteczne okazuje się posłużenie akronimem bądź też zdaniem, w którym kolejne wyrazy zaczynają się od pierwszych liter lub sylab słów z naszej listy. Na przykład kolejność planet w Układzie Słonecznym — Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, Pluton — można zapamiętać za pomocą zdania: Mój Wujek Zapisał Mi, Jak Streścić Układ Naszych Planet. Przydatny może się okazać również akrostych, często używany w starożytnym Izraelu. Na przykład w niektórych Psalmach każdy werset lub grupa wersetów rozpoczyna się od kolejnej litery alfabetu hebrajskiego (zobacz Psalm 37, 111, 112 oraz 119). Ta użyteczna metoda ułatwiała śpiewakom przypomnienie sobie wszystkich 176 wersetów Psalmu 119!

Ty również możesz ćwiczyć i ulepszać swą pamięć. Badania wykazały, że z pamięcią jest jak z mięśniami — im częściej używana, tym mocniejsza, nawet w starszym wieku.

[Ramka na stronie 27]

DODATKOWE WSKAZÓWKI

▪ Pobudzaj swą pamięć przez zdobywanie nowych umiejętności, na przykład ucz się języka obcego czy gry na instrumencie.

▪ Koncentruj się na najważniejszych informacjach.

▪ Stosuj techniki mnemiczne.

▪ Pij dostateczną ilość wody. Odwodnienie może być przyczyną spadku sprawności intelektualnej.

▪ Wysypiaj się. Sen pomaga utrwalić nowe wiadomości.

▪ Podczas nauki staraj się odprężyć. Stres pobudza wydzielanie kortyzolu, osłabiającego przewodzenie impulsów nerwowych.

▪ Nie nadużywaj alkoholu ani nie pal papierosów. Alkohol upośledza pamięć krótkotrwałą, a alkoholizm może spowodować niedobór tiaminy, czyli witaminy B₁, która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania pamięci. Natomiast palenie zmniejsza ilość tlenu dostarczanego do mózgu *.

[Przypis]

[Ramka i ilustracje na stronach 28, 29]

 PUŚĆ WODZE WYOBRAŹNI

W jaki sposób zapamiętać listę zakupów z artykułami spożywczymi, takimi jak chleb, jajka, mleko i masło? Dzięki metodzie loci et res produkty te możesz „zobaczyć”, spacerując w myślach po swoim pokoju.

Wyobraź sobie, że na krześle zamiast poduszki leży chleb,

lampa nagrzewa kilka jajek,

złote rybki pływają w akwarium pełnym mleka,

a telewizor jest posmarowany masłem.

Im zabawniej i oryginalniej, tym lepiej! W sklepie jeszcze raz przejdź w myślach całą trasę, przywołując na pamięć te obrazy.

[Ramka na stronie 29]

CIESZ SIĘ, ŻE POTRAFISZ ZAPOMNIEĆ!

Wyobraź sobie, jak wyglądałoby twoje życie, gdybyś pamiętał wszystko — zarówno rzeczy ważne, jak i błahe. Z czasem twój mózg zapełniłby się śmieciami. Pewna kobieta, która pamiętała niemal wszystko, co wydarzyło się w jej życiu, opisała to jako „ciągłe, niekontrolowane i całkowicie wyczerpujące (...) brzemię” — czytamy w czasopiśmie New Scientist. Na szczęście większość z nas nie ma takich problemów, ponieważ zdaniem naukowców nasz umysł ma zdolność pozbywania się nieistotnych lub nieaktualnych informacji. We wspomnianym czasopiśmie napisano również: „Skuteczne zapominanie jest ważnym elementem poprawnie funkcjonującej pamięci. Kiedy zapomnimy o czymś istotnym, (...) pokazuje to jedynie, że nasz system oczyszczania umysłu pracuje troszeczkę za dobrze”.