NAGAPROBLEMA ka bala tungod sa kuarta? Suno sa report, ini nga kahimtangan lapnag gid sa bug-os nga kalibutan.

Si Dr. Roger Henderson, nga naga-research tuhoy sa panghunahuna sang tawo, sa United Kingdom, nag-imbento sining karon lang sang termino nga “money sickness syndrome” para sa mga tawo nga may mga sintoma sa pisikal kag mental bangod sang sobra nga kabalaka sa kuarta. Ang mga sintoma nagalakip sang kabudlayan sa pagginhawa, pagsakit sang ulo, daw masuka, balatian sa panit, wala gana magkaon, dali maakig, nerbioso, kag negatibo ang panghunahuna. “Daku nga kabangdanan sang stress ang kabalaka sa kuarta,” siling ni Henderson.

Indi na katingalahan nga sa sining karon lang nga mga binulan, nagadamo ang nagamasakit bangod sang sobra nga kabalaka sa kuarta. Ang krisis sa pinansial sa madamo nga pungsod nagresulta sa pagkadula sang mga obra, balay, kag mga sinuptan sa bilog nga kalibutan. Naputo ang dalagku nga mga negosyo, kag bisan ang pinakamanggaranon nga mga pungsod nagpatuman sing mga pagsulundan agod mapunggan ini. Sa imol nga mga pungsod, ang pagmahal sang pagkaon kag sang iban pa nga panguna nga mga kinahanglanon ginakabalak-an gid.

Ang problema sa kuarta kinaandan man sa tion nga madamo ini. Sa mga tuig nga nag-uswag ang ekonomiya, madamo nga tawo ang nagakabalaka sa kuarta. Halimbawa, ang pamantalaan sa South Africa nga The Witness nagreport nga lapnag gid sa Aprika ang “pagwaldas sing kuarta, pagtinguha nga makaganansia, kag sobra nga gugma sa kuarta.” Ginsambit sang pamantalaan ang mga sintoma sini nga “balatian” nga nagalakip sang “stress, utang, sobra nga paggasto, sobra nga pagtrabaho, ang pagbatyag nga ginadingutan, kahisa kag depresyon.” Ang kuarta amo ang ginabasol sa pagnubo sang kalidad sang kabuhi sang mga tawo sa Aprika.

Antes sang kasan-o lang nga pagpamigado sang India, maayo anay ang ekonomiya sini. Ang India Today International nagreport nga sang 2007, “gulpi nga nagdaku ang gasto” sang India. Pero sa sina man nga tion, nabalaka ang mga opisyal didto nga ang pag-uswag sa ekonomiya mahimo magaresulta pa gid sing kinagamo kag pag-ilinaway.

Sa sina man nga tion, ang mga pamatan-on sa Estados Unidos may huyog nga magpinamakal sing malahalon nga mga butang. Apang wala ini nagahatag sa ila sing kalipay. Ang mga researcher nagsiling nga ang panguna nga ginabangdan sang pagkapalahubog, depresyon, kag paghikog amo ang kuarta. Ang isa ka pagtuon nagsiling nga bisan pa madamo sing kuarta, “daw wala pa gani isa sa tatlo ka Amerikano” ang nagsiling nga “malipayon gid sila.”

Sa pihak nga bahin, sa tion sang pag-uswag kag sang kapigaduhon, madamo nga tawo, manggaranon man ukon imol, ang wala nagakabalaka sa kuarta kag sa materyal nga mga pagkabutang. Ngaa?

Sa isa ka report nga natig-uluhan The Meaning of Money, naobserbahan sang mga researcher nga ang pila ka tawo “ginapahulag kag ginakontrol sang kuarta. Mahimo ini magresulta sa stress kag balatian sa hunahuna.” Sa kabaliskaran, dugang nila: “Ang mga maayo magbadyet sang ila kuarta, masami nga may kontrol sa ila mga ginahimo kag may positibo nga pagtamod sa ila kaugalingon. Sila amo ang agalon sang kuarta kag indi mga  ulipon sini . . . Natukiban man namon nga ang maayo magbadyet sang ila kuarta daw halos wala gina-stress gani daw wala sila nagakabalaka.”

Paano mo ginatamod ang kuarta? Ano ang epekto sa imo sang nagabag-obag-o nga ekonomiya sang kalibutan? Agalon mo bala ang kuarta ukon ulipon? Mahimo nga wala ka sing mga sintoma sang ginatawag nga money sickness syndrome. Apang, manggaranon man ukon imol, tanan kita mahimo maapektuhan sang kabalaka sa kuarta. Binagbinaga kon paano ang pila ka pagbag-o sa imo paggamit sing kuarta makahatag sa imo sing mas malinong kag mas malipayon nga kabuhi.