Skip to content

Skip to table of contents

Sena Muli Bazike Bamali?

Sena Muli Bazike Bamali?

Sena Muli Bazike Bamali?

SENA muciswa “bulwazi bwamali? Kuluulwa kuti bantu banji munyika yoonse balibujisi bulwazi oobu. Ino mbulwazi nzi oobu?

Ba Dr. Roger Henderson baku United Kingdom, basikuvwuntauzya malwazi amumizeezo, caino-ino bakaamba kuti bantu balibilika kapati akaambo kukuyandisisya kujana mali bajisi “bulwazi bwamali.” Izitondezyo zyabulwazi oobu zilabikkilizya akufwundilila, kuciswa mutwe, kuvwundaukwa kumoyo, kuba abweele, kutayanda kulya, bukali akunyongana mumizeezo. Ba Henderson baamba kuti: “Ikulibilika kujatikizya mali kupa kuti bantu kabatyompwa.”

Tatweelede kugambwa kuti mumyezi yainda bantu banji bajatikizyigwa amapenzi amali. Mapenzi aamali aaliko muzisi zinji apa kuti bantu banji milimo imane, babule kwakukkala alimwi bantu banji tabajisi mali aakubikka mubbanga. Makampani mapati-pati alanganya mali awa alimwi masi aavwubide kapati abweza ntaamu zikonzya kugwasya kuti mali atamaninini. Alimwi mumasi aacisumpuka ikudula kwazyakulya azyintu zimwi ziyandika mubuumi kwapa kuti bantu kabalibilika kapati.

Nokuba kuti bantu inga kabajisi mali manji, tabaleki kulibilika pe. Ikaambo aaka kalakonzya kubonwa muzisi zinji izyavwuba mumyaka misyoonto yainda. Mucikozyanyo, imuteende waku South Africa uutegwa The Witness waamba kuti: “Kubelesya zyintu cabuyamba, kusambala zyintu zitali kabotu alimwi akuyandisya lubono kuyaabwiindila buya mu Afulika.” Imuteende ooyu ulaamba zyintu zimwi zicitika muzisi ziya buvwuba. Akati kazyintu eezyi kuli “kutyompwa, zikwelete, kutaabelesya kabotu mali, kulijaya kubeleka, kutakkutila alimwi amunyono.” Alimwi magazini eeyi yakatondezya kuti mali ngaapa kuti bukkale bwabana Afulika kabuyaabubija.

Kalitanasika penzi lyamali munyika yoonse, cisi ca India cakali kujana kabotu mumakwebo. Magazini yakuti India Today International yakaamba kuti mumwaka wa 2007, “izyintu zyakali kuulwa akubelesyegwa mucisi eeci zyakali zinji.” Nokuba boobo, balupati-pati mucisi oomu bakaliyoowede kuti kuyaambele kwamakwebo ooku inga kwaleta manyongwe.

Kuciindi eeci, bakubusi banji mucisi ca United States bakali kulikkomanisya kwiinda mukuula zyintu zidula pele zitakwe mpindu. Pele nokuba kuti bakali kucita oobo tiibakali kukkomana ncobeni. Basikuvwuntauzya bakaamba kuti mali ali akati kazyintu zyakali kupa bantu kuba bacakolwa, kutyompwa akulijaya mucisi oomu. Kuvwuntauzya kumwi kwakatondezya kuti “bana Amelika ibaamba kuti balikkomene mbasyoonto kapati.”

Ikaambo Bamwi Ncobatalibiliki

Kulubazu lumwi, nokuba kuti kuli mapenzi, bantu banji—bavwubi abacete—tabalibiliki kapati akaambo kamali azyintu zyakumubili. Nkaambo nzi?

Mulipooti iitegwa The Meaning of Money, basikuvwuntauzya bakaamba kuti bantu bamwi “balayungwa akweendelezyegwa amali. Eeci inga cibapa kutyompwa akunyongana mumizeezo.” Kulubazu lumwi, bakaamba kuti: “Bantu baabelesya kabotu mali balalyeendelezya alimwi eeci cibapa kukkomana. Balo mbobaayendelezya mali ikutali kuba bazikke kuli ngawo . . . Tuli masimpe kuti aabo baabelesya kabotu mali tabakopani kapati mumizeezo.”

Ino nywebo mwaabona buti mali? Ino mapenzi aamali aali munyika amujatikizya buti? Sena mwaabelesya kabotu mali naa alamunyonganya? Ambweni nywebo tamujisi mapenzi aaboola akaambo kakuyandisya mali. Nokuba boobo, bantu boonse, bacete abavwubi, balakonzya kukopana mumizeezo akaambo kamali. Amubone mbomukonzya kwaabelesya kabotu mali kutegwa kamukkomana.

[Kabbokesi/Cifwanikiso icili apeeji 4]

Mulakonzya kuba bazike bamali . . .

Ikuti kamutayandi kubandika makani aamali akaambo kakuyoowa kuti cilamupa kulibilika

Ikuti kanji-kanji kaamupa kuzwangana mumukwasyi

Ikuti kamwaabelesya cabuyamba

Ikuti kamulibilika kapati akaambo kazyintu nzyomweelede kubbadelela

Ikuti kamutaazyi kabotu mali ngomujana naa ngomuvwola

Ikuti kamutaazyi mali ngomubelesya

Ikuti kamutaazyi mali ngomweelede kubbadelela zyintu nzyomwakabelesya

Ikuti mali ngomweelede kubbadela kaali manji kwiinda ngomwali kuyeeyela

Ikuti lyoonse kamumuka kubbadela zikwelete

Ikuti kamutacikonzyi kubbadela zikwelete zyoonse

Ikuti mubelesya mali aabambilidwe mulimo uumbi kubbadela zikwelete

Ikuti mwanjila mulimo uumbi kutegwa mujane mali aakubbadela zikwelete

Ikuti kamukweleta mali kutegwa mubbadele zikwelete zyakaindi

Ikuti kamukakilwa kuyobola mali akaambo kakubbadelela zyintu nzyomubelesya amwezi

Ikuti mali kamwaamana kamutanasika kumamanino aamwezi

Ikuti kamuyandisisya kujana mali manji

Ikuti kamuciswa naa kunyongana mumizeezo akaambo kakuyandisya mali

[Kulumba]

Azwa mubbuku litegwa: Money Sickness Syndrome, ilyakalembwa aba Dr. Roger Henderson